Buzz
Theo Mark Manson, quá hòa đồng có thể khiến bạn chịu nhiều tổn thất. Do đó, đôi khi việc trở nên 'xéo sắc' hơn là cần thiết cho bạn và cả những người xung quanh.
Chuyển ngữ từ bài viết “Why Being an Asshole Can Be a Valuable Life Skill” trên blog cá nhân của Mark Manson.
Hơn 80 năm trước, đã khởi động một dự án nghiên cứu lịch sử về tính cách con người, mất hơn nửa thế kỷ để hoàn thành và mở ra một lĩnh vực mới trong tâm lý học.
Dự án này bắt đầu với giả thuyết rằng con người có những đặc điểm cơ bản khác nhau và duy trì ổn định suốt cuộc đời, nhưng vấn đề là liệu hành vi có phải do tính cách hay do môi trường.
Để tìm câu trả lời, các nhà nghiên cứu đã phải ghi nhận và đo lường tất cả các hành vi của con người trong thời gian dài để phân biệt được tính cách cơ bản và ảnh hưởng từ hoàn cảnh.
Hơn nửa thế kỷ khám phá về tính cách con người
Dự án bắt đầu khi Gordon Alport và Henry Odbert tra cứu từ điển vào năm 1936 để chọn ra các từ miêu tả hành vi con người. Việc này có vẻ nhàm chán nhưng lại vô cùng quan trọng vì lúc đó, ngôn ngữ là cách duy nhất để hiểu sâu hơn về hành vi.
Sau khi thu thập khoảng 4500 từ, họ phân nhóm các từ có tính tương đồng. Ví dụ, 'nói dài' và 'rườm rà' được nhóm vào 'nói nhiều', 'buồn bã' và 'nhõng nhẽo' vào 'u sầu'. Công việc này mất 10 năm để hoàn thành.
Dựa trên công trình của Alport và Odbert, Raymond Cattell đã đưa ra 16 tính cách cơ bản để giải thích hành vi con người. Tuy nhiên, nghiên cứu sau đó cho thấy nhiều đặc điểm thay đổi theo hoàn cảnh, chỉ có 11 tính cách được duy trì theo thời gian.
Đến những năm 1960, các nhà nghiên cứu đã thu nhỏ lại thành 5 tính cách chính: hướng ngoại, cởi mở, dễ chịu, tự chủ và bất ổn cảm xúc. Những đặc điểm này được coi là giải thích toàn bộ hành vi của con người, sau khi thu thập đủ dữ liệu trong 20 năm.
Đến thập niên 90, Trắc nghiệm Big Five trở thành phương pháp đo lường tính cách được công nhận rộng rãi nhất trong tâm lý học. Năm tính cách này ổn định theo thời gian, có yếu tố di truyền và không thay đổi dù hoàn cảnh ra sao. Chúng ảnh hưởng đến lựa chọn và chất lượng cuộc sống.
Người hướng ngoại thường rộng mở, trải nghiệm nhiều cảm xúc tích cực hơn. Người tự chủ thường cẩn thận, chu đáo, có thể là lý do họ sống lâu hơn.
Người bất ổn cảm xúc gặp khó khăn trong xử lý cảm xúc, có xu hướng mất việc, ly hôn và trầm cảm. Người cởi mở sáng tạo, tư duy mở, dám đối mặt với rủi ro. Ngược lại, người khả năng sáng tạo thấp thường bảo thủ.
Càng 'xéo sắc', càng dễ thành công?
Trong năm tính cách trên, sự dễ chịu (agreeableness) quyết định thành công nghề nghiệp. Dường như những người 'xéo sắc' lại kiếm được nhiều tiền hơn những người khác.
Đây là một ví dụ khác chứng minh rằng thế giới không phải lúc nào cũng công bằng, và những người tàn ác thường sống thoải mái hơn. Tuy nhiên, nhận diện câu nói này từ một góc nhìn khác, ta thấy không phải ai cũng tốt lành khi 'nice', và không phải ai cũng hèn hạ khi 'xéo sắc'.
Với tôi, 'xéo sắc' cũng là cách để chấp nhận việc bị ghét bỏ, vì không thể làm vừa lòng mọi người. Đôi khi, việc gây tổn thương cảm xúc cho người khác là điều cần thiết cho cả bạn và họ. Tôi tin rằng, nếu nhiều người sẵn sàng 'xéo sắc' khi cần thiết, thế giới sẽ tốt hơn.
Lý thuyết trò chơi (game theory) của việc 'xéo sắc'
Giả sử bạn đang đứng trước một thỏa thuận lớn, nó có hai mặt. Thương vụ này quan trọng và có lợi cho tất cả các bên liên quan. Giờ hãy xem xét 3 tình huống:
Tình huống 1: Một bên dễ tính, bên kia lại không
Rõ ràng ở tình huống này, bên mạnh sẽ áp đặt bên dễ tính, và kết quả của cuộc đàm phán sẽ chỉ có lợi cho bên mạnh. Lặp lại tình huống này qua vài thập kỷ, những người mạnh mẽ sẽ chiếm lĩnh thế giới. Không có gì ngạc nhiên cả.
Tình huống 2: Cả hai bên đều 'dĩ hòa vi quý'
Hai bên cùng nhường nhịn nhau nhiều nhất có thể, vì không ai muốn trở thành kẻ tồi trong mắt bên kia. Thay vì cố gắng giành lợi thế nhỏ về phía mình, họ chấp nhận các điều khoản tốt nhất có thể, nhưng không nổi bật.
Hợp đồng được ký kết, nhưng kết quả không tối ưu vì cả hai bên đều không tận dụng hết tiềm năng của mình, và họ đã đánh mất nhiều giá trị.
Một khả năng khác là họ không thể đạt được thỏa thuận nào, vì các đề nghị ban đầu của mỗi bên quá mức mà bên còn lại có thể chấp nhận. Và vì thế, không ai muốn ép buộc để khiến bên kia ghét mình.
Tình huống 3: Cả hai bên đều không chịu nhượng
Cả hai bên đều thoải mái với việc bị phía còn lại ghét. Vì vậy, họ không ngại đi xa tới mức tối đa, nỗ lực giành lấy mọi lợi thế dù nhỏ nhất về phía mình. Họ nhận thức rằng trong một tình huống đối đầu, con người dễ dàng đầu hàng khi bị đẩy lùi.
Kỳ lạ là tình huống căng thẳng nhất lại dẫn đến kết quả tối ưu nhất. Cả hai bên đều vượt quá giới hạn, khiến không ai thực sự hài lòng với kết quả cuối cùng. Mỗi người đều cảm thấy thua cuộc, nhưng kết quả đó lại mang đến nhiều giá trị nhất mà họ đã cố gắng hết sức để đạt được.
Vì vậy, trong những tình huống phức tạp và có tính đặt cược cao, việc 'xéo sắc' sẽ mang lại lợi ích cho bạn. Thậm chí nếu sếp hoặc bạn bè cho rằng bạn không hiền lành như họ nghĩ, điều đó cũng có thể là điều tốt đẹp hơn cho bạn. Và quan trọng nhất, hãy cân nhắc kết thúc một mối quan hệ mà không gây tổn thương cho đối phương. Đây chính là lý do nhiều người quá hiền lành lại rơi vào mạng lưới các mối quan hệ độc hại.
Do đó, quy luật của việc 'xéo sắc' có thể được phát biểu như sau:
- Thứ gì càng quan trọng, tính đặt cược càng cao.
- Tính đặt cược càng cao, bạn càng gắn kết cảm xúc với kết quả của nó.
- Càng gắn kết cảm xúc, bạn càng khó nói với người khác điều họ không muốn nghe.
- Vì vậy, càng quan trọng điều gì, bạn càng có thể làm tổn thương người khác (nếu cần) để có được hoặc giữ được nó.
Kết luận: Hãy học cách trở nên 'xéo sắc' hơn.
Lưu ý rằng tôi không ám chỉ bạn phải luôn luôn xéo sắc và nghiêm khắc. Điều tôi muốn nhấn mạnh là đôi khi bạn phải sẵn sàng gây tổn thương cho người khác, hoặc đứng lên bảo vệ lý lẽ dù có mang lại cảm giác không thoải mái.
Đây là một kỹ năng thường không được đánh giá cao trong xã hội, thậm chí nó còn bị nhiều người coi thường. Tuy nhiên, thực tế là, việc xéo sắc hay nghiêm khắc cũng có những quy tắc đạo đức riêng của nó.
