Buzz
Theo Phùng Quán, câu ‘Gần bùn mà không hôi tanh mùi bùn’ trong bài ca dao ‘vĩ đại’ về sự cao quý của hoa sen thực chất là lời chỉ trích sự phản đối và thiếu hợp tác của loài hoa này, ông đề nghị loại bỏ nó khỏi ‘kho báu văn hóa nhân gian’.
Câu chuyện từ PGS.TS Ngô Văn Giá trong buổi mạn đàm về loài hoa sen trong văn hóa Việt vào tối 26-6 tại không gian triển lãm Hồng sen: Paris - Hà thành vào tháng 6 ở Hà Nội đã tạo nên sự thú vị và ngạc nhiên đối với các nghệ sĩ và công chúng tham dự.
Buổi triển lãm và mạn đàm do nhà sưu tập Thúy Anh tổ chức, với sự tham gia của Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Lương Xuân Đoàn, đại diện Ban vận động mỹ thuật và ngoại giao văn hóa Việt Nam, các nghệ sĩ, nhà nghiên cứu…
Hoa sen trong nền văn hóa Việt
Trong buổi mạn đàm về hoa sen, nhà phê bình Văn Giá đã chia sẻ về câu chuyện Phùng Quán thể hiện suy nghĩ trên trong bài thơ Hoa sen được in và xuất bản trong tập Thơ Phùng Quán (NXB Văn Học, 2003).
Suốt thời gian dài, bài ca dao này đã trở nên quen thuộc và được yêu thích trong dân gian, ca tụng vẻ đẹp thanh khiết, cao quý của loài hoa được coi là biểu tượng quốc gia.
Tuy nhiên, trong bài thơ Hoa sen, Phùng Quán lại có một góc nhìn khác.
Tác giả quá tập trung vào miêu tả vẻ đẹp bề ngoài của nhị, bông, lá sen trong bài ca dao, với hai câu lặp lại miêu tả này đặt cạnh nhau.
Đặc biệt, câu thơ cuối cùng khiến hoa sen mang tội 'phản trắc', bội bạc khi từ chối nguồn gốc bùn đất của nó. Tác giả viết:
Tất cả đều ẩn chứa trong những chữ gần kề
Chỉ một từ mà ta thấu lòng thấu ruột
Những tâm hồn bất chính bị lạc lối.
Bùn và sen không phải là hai thứ gần gũi?
Đúng là sen mọc lên từ đó
Gốc của sen sâu thẳm trong bùn đen
Hai nhị vàng, bông trắng, lá xanh…
Tất cả, tất cả, tất cả…!
Là nhờ bùn nuôi dưỡng
Ngay cả hương thơm trong lành ta đặt trên bàn thờ cúng
Cũng là thành phần cơ thể của bùn đất!
Như nhân dân: Gian truân, im lặng, vô danh
Đã sinh ra vĩ nhân, anh hùng, nghệ sĩ…
Chữ 'gần' trong câu thơ này theo Phùng Quán không chỉ phản ánh không đúng về đặc tính sinh học của hoa sen, mà còn tạo ra tư thế kiêu căng, ngạo mạn, phản trắc từ chối nguồn gốc của loài hoa này.
Do đó ông kết bài thơ một cách mạnh mẽ, quyết đoán như tính cách của ông: 'Nhân danh bùn! Nhân danh sen!/ Tôi đề nghị: Xoá câu phản trắc này khỏi kho tàng dân gian!'.
Thêm vào đó, nhà phê bình Đỗ Anh Vũ cho rằng Phùng Quán có thể đã quá lý trí và cứng nhắc khi phân tích bài ca dao này. Tuy nhiên không thể phủ nhận rằng bài ca dao vẫn rất sống động và là biểu tượng của vẻ đẹp trong sáng của hoa sen.
Ông Văn Giá cũng ủng hộ cách hiểu và quan điểm của Phùng Quán. Trong Phật giáo cũng có tinh thần 'không phân biệt', có lẽ Phùng Quán hiểu sâu về Phật giáo.
Gần đây, công chúng nghe thêm những tư tưởng về hoa sen từ Thiền sư Thích Nhất Hạnh, dường như mọi thứ được hòa giải trong một tinh thần không phân biệt của Phật giáo.
Thiền sư Thích Nhất Hạnh viết: Nếu không có bùn thì không có sen. Bùn và sen có thể hiểu là một, biến đổi lẫn nhau, không phân biệt thành hai. Không phân biệt sen thơm và bùn tanh.
Hãy từ bỏ sự phân biệt, để hưởng thụ những bông sen thơm ngát nảy nở từ bùn đất đen.
Trong buổi trò chuyện, TS Trần Trọng Dương cũng chia sẻ về sen trong văn hóa Việt, các họa sĩ thảo luận về việc 'tái hiện' vẻ đẹp của hoa sen lên bức tranh.
Họa sĩ Lương Xuân Đoàn nói về vẻ đẹp 'nhẹ nhàng' của bông sen là biểu tượng cho sự nhẹ nhàng và sự lương thiện của người Việt, phẩm chất đã giúp dân tộc vượt qua mọi thử thách lịch sử.
Những tác phẩm tranh sen từ đấu giá trong thời COVID-19
Triển lãm Hồng sen: Paris - Hà Nội vào mùa tháng 6 được tổ chức tại không gian đẹp tại biệt thự 49 Trần Hưng Đạo, kéo dài đến hết ngày 30-6.
Triển lãm giới thiệu 18 bức tranh thuộc bộ sưu tập Hồng sen của nhà sưu tập Thúy Anh như: Mùa sen (Phạm An Hải), Sen Tây Hồ (Hải Kiên), Sen màu hồng (Đào Liên Hương), Sen vào mùa hạ (Bình Nhi), Mùa sen màu vàng (Nguyễn Văn Đức)…
Bà Thúy Anh cho biết gần một nửa số tranh sen trong bộ sưu tập được bà sưu tập thông qua đấu giá từ thiện để hỗ trợ các bệnh viện tuyến đầu trong đợt khủng hoảng chống dịch COVID-19, và hỗ trợ Ban Vận động mỹ thuật và ngoại giao văn hóa Việt Nam.
Phần còn lại là những tác phẩm tranh sen mà bà đã trực tiếp chọn lựa và sưu tập từ các họa sĩ mà bà yêu thích, một số trong số đó được tặng bởi các họa sĩ.
Bà Thúy Anh nói rằng trước khi giới thiệu với công chúng yêu nghệ thuật trong nước, triển lãm đã được bà mang đến Paris, cùng với những bộ áo dài và nón lá vẽ hình sen.
