Buzz
là một vấn đề cực kỳ quan trọng trong mọi lĩnh vực của một quốc gia và cuộc sống hàng ngày của mỗi cá nhân. Đơn vị đo lường không chỉ quan trọng trong nghiên cứu khoa học mà còn ảnh hưởng đến mọi hoạt động khác trong xã hội.
Tại Việt Nam, đơn vị đo lường được sử dụng thống nhất theo chuẩn quốc tế SI. Bạn sử dụng kg để tính cân nặng, lít để đo thể tích,... Điều này đã trở nên quen thuộc với mỗi người từ khi còn học trường phổ thông đến trong đời sống hàng ngày. Tuy nhiên, khi bạn xem tin tức về thị trường thế giới trên TV và thấy giá dầu tại Mỹ được đo bằng đô la cho mỗi gallon, bạn có thể tự hỏi tại sao Việt Nam sử dụng lít để đo xăng dầu trong khi Mỹ lại sử dụng gallon? Không chỉ về thể tích, trong nhiều trường hợp khác, Mỹ vẫn sử dụng nhiều đơn vị đo khác nhau như dặm, feet, ounce, pound,...
Đúng vậy, điều này vẫn là hiện thực đến ngày nay. Vậy nguyên nhân của điều này là gì? Chuyên mục 'Tại Sao' tuần này sẽ cùng bạn tìm câu trả lời cho việc 'Tại sao có sự khác biệt về đơn vị đo lường giữa Mỹ và các quốc gia khác?'. Cụ thể hơn: 'Đối với đo độ dài, khi nhiều nơi sử dụng km, tại sao lại sử dụng pound để đo cân nặng, trong khi có nơi lại sử dụng kg?'
Tình hình sử dụng đơn vị đo lường ở các quốc gia trên thế giới
Hệ thống đo lường là một tập hợp các đơn vị có thể dùng để đo lường bất kỳ đại lượng vật lý nào. Chiều dài, khối lượng và thời gian là các đơn vị cơ bản nhất, từ đó có thể suy ra nhiều đơn vị đo các đại lượng vật lý khác. Trong quá khứ, các hệ đo lường được hình thành dựa trên thỏa thuận địa phương để phục vụ việc giao dịch hàng hóa, đo đạc đất đai... Trong thời kỳ phong kiến, các vị vua thường quy định việc sử dụng các hệ đo lường thống nhất trong vương quốc của mình.
Khi thương mại quốc tế trở nên phổ biến, nhiều quốc gia đã thiết lập các hệ thống đo lường chuẩn. Từ bản đồ đo lường hiện đại, có thể thấy rằng hiện nay hầu hết các quốc gia trên thế giới đều chấp nhận và sử dụng hệ thống đo lường mét (hệ đo lường quốc tế, hệ đo lường SI - International System of Units, trong tiếng Pháp là Système International d'unités).
Nguồn gốc chính thống của hệ mét, hay SI, có thể được truy nguyên từ thế kỷ 17. Nó đã được phát minh bởi các nhà khoa học Pháp và được quảng bá rộng rãi trong thời kỳ Cách mạng Pháp năm 1789 để trở nên phổ biến hơn. Hệ mét đã phát triển từ năm 1791 trở đi khi Hội đồng Académie des sciences sử dụng các nguyên tắc đo lường chiều dài, thể tích và khối lượng đề xuất bởi giáo sĩ Anh John Wilkins vào năm 1668.
Hệ mét cố gắng chọn các đơn vị đo lường không tùy ý, mà liên kết chặt chẽ với tư tưởng chính thống của cuộc cách mạng là 'lý trí tinh khiết'. Điều này đại diện cho một bước tiến quan trọng so với các đơn vị đo lường địa phương thường thấy trước đó, vốn có giá trị biến đổi theo địa phương.
Ngoài ra, trên thế giới còn có 3 khu vực vẫn chưa chuyển sang hệ đo lường quốc tế là: Mỹ, Liberia và Myanmar. Ba quốc gia này hiện vẫn sử dụng hệ thống đo lường riêng của mình dựa trên các yếu tố lịch sử kế thừa cho đến ngày nay. Việc thay đổi hệ thống đo lường trong một quốc gia không chỉ đơn giản là một thông báo, một văn bản pháp luật, mà còn phải vượt qua nhiều trở ngại khác nhau.
Mặc dù Mỹ đã đưa ra một kế hoạch dần dần chính thức áp dụng trên toàn lãnh thổ, nhưng việc sử dụng các đơn vị đo lường vẫn gặp nhiều khó khăn. Ví dụ, một sân bóng đá ở Mỹ thường được đo bằng đơn vị yard trong khi đường chạy điền kinh lại được đo bằng mét. Công suất của một số động cơ được đo bằng mã lực trong khi một số khác được đo bằng dung tích xi lanh.
Những ví dụ trên chỉ là một phần nhỏ cho thấy việc đo lường là một vấn đề phức tạp tại Mỹ. Đây được gọi là hệ đo lường Mỹ (US Customary System) hoặc hệ thống inch-ounce. Theo thống kê, ở Mỹ có hơn 300 đơn vị đo lường dành cho nhiều đại lượng vật lý khác nhau. Nhiều đơn vị có cùng tên nhưng lại có ý nghĩa khác nhau. Theo số liệu thống kê, chỉ có 1 đơn vị 'ton' (tấn) nhưng lại có tới 9 ý nghĩa khác nhau: tấn ngắn, tấn dài, trọng lượng rẽ nước, tấn điện lạnh, tấn hạt nhân, tấn vận chuyển hàng hóa, tổng tải trọng đăng ký, tấn khảo nghiệm và tấn tương đương than.Trong thế kỷ 21 này, việc sử dụng hệ đo lường là một phần không thể thiếu trong cuộc sống. Trong bối cảnh đó, tại sao Mỹ vẫn giữ lại hệ thống đo lường riêng của mình? Để hiểu rõ hơn về điều này, chúng ta cần nhìn vào quá trình phát triển lịch sử của hệ thống đo lường tại nước này.
Danh sách một số đơn vị đo lường tại Mỹ vào đầu thế kỷ 19 cho thấy rằng việc sáng tạo và điều chỉnh tiêu chuẩn đo lường đã là một phần không thể thiếu của sự phát triển kinh tế và xã hội của nước Mỹ.Mặc dù ban đầu có những lo ngại về việc áp dụng hệ thống đo lường dựa trên hệ mét, nhưng với sự kiên nhẫn và sáng tạo, Mỹ đã vượt qua được những thách thức đó và phát triển thành một quốc gia có hệ thống đo lường hiện đại và tiên tiến.Tình hình chính trị tại Mỹ thời điểm đó không góp phần giải quyết vấn đề. Mặc dù Mỹ đã nhận được sự giúp đỡ nhiều của người Pháp trong quá trình cách mạng, tuy nhiên mối quan hệ giữa hai quốc gia đã trở nên căng thẳng sau khi hiệp ước Jay được ký kết vào năm 1795. Hiệp ước này đã cho phép Anh kiểm soát khu vực lãnh thổ ở phía Tây Bắc, trong khi Mỹ được phép tham gia thương mại ở khu vực Tây Ấn. Điều này đã làm mất lòng tin của người Pháp.Mỹ quyết định chấp nhận hệ thống đo lường theo hệ mét như một phần của quá trình hiện đại hóa và hòa nhập với cộng đồng quốc tế.Hệ thống đo lường theo hệ mét ngày càng trở nên phổ biến trên toàn thế giới. Sau năm 1865, khi nội chiến Mỹ kết thúc, hầu hết các quốc gia châu Âu đã chấp nhận hệ thống đo lường dựa trên hệ thập phân và Mỹ cũng muốn theo đuổi điều này. Năm 1866, Quốc Hội Mỹ thông qua một đạo luật và tổng thống Andrew Johnson đã chính thức phê chuẩn, quy định việc sử dụng hệ thống đo lường theo hệ mét trong tất cả các giao dịch trên toàn quốc.Trong thời điểm này, Pháp đã mơ ước về sự hợp tác của các quốc gia hàng đầu trên thế giới để xây dựng một hệ thống đo lường mét mới. Mỹ cũng đã nhận được lời mời và đã gửi các đại biểu tham dự sự kiện này. Tất cả các quốc gia đã đồng ý ký vào Hiệp ước Mét (Treaty of the Meter), và Ủy ban Quốc tế về Đo lường đã được thành lập để quản lý và cập nhật hệ thống đo lường thế giới.Theo Hiệp ước, một phòng thí nghiệm tại Sèvres gần Paris đã được thành lập để lưu trữ và phân phối các chuẩn đo lường quốc tế, bao gồm thước đo mét quốc tế và các mẫu khác.
Hình ảnh thước platinum được chạm hình chữ X, là biểu tượng của việc kiểm định thước đo mét quốc tế.Mỹ đã nhận được bản sao của mẫu thước đo mét quốc tế và thước đo kilogram quốc tế vào năm 1890. Chỉ sau 3 năm, vào năm 1893, bộ trưởng tài chính Mỹ Thomas Corwin Mendenhall đã ra lệnh chính thức quy định các tiêu chuẩn đo độ dài và cân nặng tại Mỹ sử dụng hệ mét thông qua quy định được biết đến với tên Mendenhall Order.Tại sao Mỹ đã chuyển sang sử dụng hệ mét từ hơn 120 năm trước nhưng vẫn tiếp tục sử dụng các đơn vị khác? Câu trả lời sẽ được tiết lộ ở phần tiếp theo: việc công nhận không nhất thiết phải dẫn đến việc sử dụng.Hệ thống đo lường hiện nay tại Mỹ đã chuyển sang sử dụng hệ mét từ thời gian trước và vẫn tiếp tục phát triển và hoàn thiện theo thời gian.Mendenhall và nhiều nhà lãnh đạo chính trị cùng các nhà khoa học đã ủng hộ việc áp dụng hệ thống đo lường theo hệ mét trên toàn quốc Mỹ. Tuy nhiên, cho đến khi Mendenhall qua đời vào năm 1924, không có sự thay đổi nào được thực hiện trong hệ thống đo lường tại Mỹ.Vào năm 1971, cục tiêu chuẩn quốc gia Hoa Kỳ đã đưa ra một báo cáo về việc 'Chuyển đổi sang hệ thống đo lường theo hệ mét tại Mỹ', khuyến nghị việc chuyển đổi trong vòng 10 năm tiếp theo. Quốc Hội Mỹ đã ban hành một đạo luật yêu cầu chuyển đổi sang hệ mét, nhưng thay vì bắt buộc chuyển đổi trong 10 năm, đạo luật cho phép sự chuyển đổi tự nguyện.Dù vậy, tất cả học sinh trên toàn quốc Mỹ bắt đầu học về hệ mét một cách nghiêm túc và một số công ty cũng chuyển sang sử dụng hệ thống đo lường theo hệ mét. Tuy nhiên, đó chỉ là bước khởi đầu trong quá trình thực hiện chuyển đổi sang hệ thống đo lường theo hệ mét tại Mỹ.Trong bối cảnh toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, các doanh nghiệp tại Mỹ đang phải đối mặt với sự khác biệt trong chuẩn đo lường so với các đối tác quốc tế. Ngày càng nhiều doanh nghiệp nước ngoài đặt mua sản phẩm từ Mỹ và yêu cầu chúng phải tuân thủ chuẩn đo lường theo hệ mét. Đồng thời, khi xây dựng nhà máy tại Châu Âu và Châu Á, các công ty Mỹ cũng phải đối mặt với sự khác biệt giữa chuẩn đo Mỹ và chuẩn quốc tế, có thể gây ra những tổn thất tài chính đáng kể nếu không tính toán cẩn thận.Năm 1988, Quốc Hội Mỹ đã thông qua việc chuyển đổi hệ thống đo lường tại Mỹ thành 'hệ thống đo lường ưa thích trong thương mại' và yêu cầu sử dụng hệ mét trong các hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, đạo luật này vẫn cho phép các ngành công nghiệp tư nhân tự nguyện chuyển sang hệ mét và chính phủ chỉ khuyến khích mà không bắt buộc. Do đó, quá trình chuyển đổi diễn ra khá chậm chạp.Theo ước tính, chỉ có khoảng 30% sản phẩm sản xuất tại Mỹ sử dụng hệ mét. Các công ty dược phẩm thường sử dụng hệ mét cứng cho sản phẩm của họ. Trong khi đó, ngành công nghiệp đồ uống thường sử dụng cả hệ mét và hệ kiểu Mỹ, gọi là 'hệ mét linh hoạt'. Một số ngành khác như công nghiệp phim, công cụ và xe đạp cũng đã chuyển sang sử dụng hệ mét, nhưng hầu hết các ngành khác vẫn chưa thực hiện chuyển đổi sang hệ mét thống nhất.Tại sao phần lớn Mỹ không chuyển sang sử dụng hệ mét để hòa nhập với phần còn lại của thế giới? Tìm những lý do trong phần tiếp theo.Chuyển đổi sang hệ mét có đòi hỏi chi phí lớn không?Vấn đề chi phí là một trong những lý do làm cho quá trình chuyển đổi sang sử dụng hệ mét tại Mỹ diễn ra chậm chạp. Việc chuyển đổi các bản vẽ kỹ thuật và tài liệu liên quan có thể mất hàng nghìn giờ làm việc. Ví dụ, các kỹ sư tại NASA đã thông báo rằng chi phí chuyển đổi các tài liệu về tàu con thoi sang hệ thống SI có thể lên đến hơn 370 triệu đô la, chiếm khoảng một nửa chi phí chế tạo một tàu con thoi hoàn chỉnh.
Dĩ nhiên, vấn đề chi phí không đủ để giải thích tại sao Mỹ không chuyển sang sử dụng hệ mét. Ngoài chi phí, các vấn đề tâm lý cũng đóng vai trò quan trọng. Sự phản đối của người dân Mỹ cũng là một yếu tố quan trọng. Họ luôn phản đối việc chuyển đổi sang hệ mét, đặc biệt khi bị ép buộc bởi các quốc gia khác.Một số chuyên gia tâm lý cho rằng người Mỹ thích làm điều gì đó khác biệt vì tính cá nhân luôn là một đặc điểm của họ. Tư tưởng này phát triển từ những người đầu tiên đến Mỹ và lập nên một quốc gia với nhiều thách thức. Sự chủ nghĩa này được thể hiện qua câu khẩu hiệu của hiệp hội súng trường Mỹ: 'Bạn chỉ có thể lấy được inch-pound từ bàn tay chết lạnh của tôi.'Tuy nhiên, giải thích hợp lý nhất là Quốc hội Mỹ đã thất bại trong việc áp dụng hệ thống mét trên toàn quốc. Với việc cho phép chuyển đổi tự nguyện theo đạo luật năm 1866, Mỹ đã không giới hạn việc sử dụng đơn vị theo ý muốn của mỗi người dân trong cuộc sống hàng ngày.Cho đến khi Mỹ hoàn toàn chuyển đổi thành công sang sử dụng hệ mét, mỗi người Mỹ vẫn sẽ nghĩ về inch và pound thay vì mét và kg để đo cân nặng hoặc độ dài. Trong tương lai, với sự toàn cầu hóa ngày càng mạnh mẽ và sự nổi lên của các cường quốc khác, Mỹ có thể sẽ áp dụng biện pháp cứng rắn hơn để đảm bảo tính cạnh tranh của mình trên thế giới. Nhưng hiện tại, bạn có thể sử dụng đơn vị mà bạn muốn tại Mỹ - quốc gia của nữ thần tự do!Đôi chút về hệ thống đo lường ở AnhThực ra, việc sử dụng đơn vị ở Anh có nhiều điểm tương đồng với Mỹ. Một số người thường gọi hệ thống đo lường này là hệ Anh-Mỹ. Hệ thống đo lường ban đầu tại Anh là sự kết hợp của các đơn vị đo lường từ người La Mã, Carolignian và Saxon. Điều này là tiền đề cho hệ thống đo lường Anh (Hệ thống đo lường Hoàng gia) được ra đời vào năm 1824.Kể từ khi ra đời, hệ thống đo lường ở Anh đã trải qua nhiều sự sửa đổi và được chính quyền ủng hộ duy trì cho toàn bộ vùng lãnh thổ và thuộc địa của nước này. Thậm chí, vào năm 1875, Anh đã từ chối ký vào hiệp ước chuyển đổi sang hệ mét và chỉ sau 3 năm, họ đã ban hành đạo luật cấm người dân sử dụng hệ mét trong thương mại.
Một bình sữa tại Anh với nhiều loại đơn vị đo lườngCho tới sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, người Anh vẫn tiếp tục sử dụng hệ thống đo lường của mình với yard để đo độ dài và pound để đo cân nặng. Mặc dù sau đó đã có yêu cầu từ phía giới nghiên cứu khoa học và một phần của công dân yêu cầu chuyển đổi sang hệ mét, chính quyền vẫn giữ lại truyền thống của mình.Dù vậy, sự toàn cầu hóa không bỏ qua Vương quốc Anh. Cuối cùng, việc chuyển đổi sang hệ mét tại Anh cũng bắt đầu vào những năm 1960. Chuyển đổi diễn ra tự nguyện và đến năm 1985, nhiều đơn vị đo lường kiểu Anh đã được loại bỏ tại nhiều cửa hàng bán lẻ. Mặc dù vậy, một số đơn vị như foot, inch, pound, ounce và gallon vẫn còn được sử dụng ở một số cửa hàng, biển báo giao thông,...Hiện nay, mặc dù Anh đã chuyển sang dùng hệ mét, nhưng việc sử dụng đơn vị đo lường vẫn gây ra một số vấn đề thú vị. Bạn có thể mua phó mát 100 gram hoặc 1/4 pound tại cửa hàng và cả hai đều được chấp nhận. Một số sản phẩm nông nghiệp vẫn có giá tính bằng pound và kilogram.Ngoài ra, biển báo giao thông vẫn sử dụng dặm nhưng giá xăng được tính bằng pound trên mỗi lít. Hiệu suất của động cơ xe được tính bằng dặm trên gallon. Một số người vẫn dùng feet để đo chiều cao. Màn hình máy tính và TV được đo kích thước bằng inch nhưng một số nơi đã chuyển sang dùng centimeter.Tại Anh, trong các môn khoa học tự nhiên, tất cả đơn vị đo đều theo hệ SI vì đây là chuẩn quốc tế và có thể chuyển đổi dễ dàng. Tuy nhiên, khi nói về nhiệt độ trong đời sống hàng ngày, có sự thú vị. Các bản tin thời tiết thông báo nhiệt độ bằng cả độ C và độ F. Thường người ta dùng độ C khi trời lạnh và độ F khi trời ấm.Theo Wiki (1), (2), (3), Science, Chartpin
