Buzz
(Mytour) Tín ngưỡng thờ thần Hổ đã tồn tại từ lâu và được người Việt tôn trọng sùng bái qua các cách gọi như ông, cậu, chúa, ngài... Vậy tại sao người Việt lại tôn thờ thần Hổ mà không phải Sư Tử?
- Đông đảo người đến thăm Chùa Tam Chúc bất kể những nghi ngại
- Phân biệt Chùa, Đình, Đền, Miếu để hành lễ đúng cách tăng phước báo
1. Hình tượng thần Hổ trong văn hóa dân gian và cuộc sống hàng ngày
Trong văn hóa tín ngưỡng dân gian của người Việt, hổ là một loài vật linh thiêng, được người dân tôn thờ và kính trọng thông qua các cách gọi như ông, cậu, chúa, ngài…
Từ xưa, người dân ta đã tin rằng thần Hổ là thần trấn bốn phương, bốn cõi và có uy quyền mạnh mẽ trong tay, quyết định sự sống chết của vạn vật.
Do đó, thần Hổ được xem là linh thiêng và bí ẩn, được thờ cúng tại nhiều đền, điện, phủ... Ở Việt Nam, thần Hổ còn được thờ cúng trong điện thờ Đạo Mẫu với tư cách là một sơn thần, có đặc điểm riêng trong các nghi lễ.
Ngoài cách gọi chính thống, ở Việt Nam, hổ còn có nhiều biệt danh như: cọp, hùm, kễnh, khái, mãnh chúa rừng xanh, ông Cả Cọp, ông Ba Mươi, ông Ba Bị... Mỗi cái tên mang ý nghĩa văn hóa, tâm linh riêng biệt.
+ Khi gọi là “cọp”, người ta liên tưởng đến hành động ngoạm, cắn, ăn tươi của loài thú này.
+ Từ “hùm” thể hiện âm thanh gầm gừ, đe dọa.
+ Biệt danh “Ông Ba Mươi” nhắc nhở về câu chuyện về vua Gia Long sống ẩn mình trong rừng núi, nhờ hổ tiếp tế thức ăn.
Để thể hiện sự tôn trọng đối với hổ, nhà vua đã cho xây miếu thờ và ra lệnh phạt ai giết hổ sẽ bị trừng phạt 30 trượng hoặc được thưởng 30 quan tiền nếu bắt sống.
- Trong đời sống hàng ngày của nhân dân:
Với một số dân tộc ở Việt Nam, hổ không chỉ là một loài động vật, mà còn là biểu tượng của sức mạnh và may mắn. Họ tôn thờ hổ như một vị thần, tin rằng nó mang lại sự bình an cho cuộc sống.
Người Khơ mú, một dân tộc có truyền thống tôn sùng hổ, thường tổ chức các nghi lễ cúng ma nhà (hrôigang) vào những dịp lễ hội quan trọng. Họ coi việc kính trọng hổ là một phần không thể thiếu trong văn hóa của họ.
Khi một con hổ chết, người Khơ mú thường tổ chức tang lễ như một cách để tưởng nhớ và tôn vinh con vật này. Họ tin rằng việc đặt một chiếc chăn màu lông hổ bên cạnh người chết sẽ giúp linh hồn của họ siêu thoát và trở về với tổ tiên.
Tranh thờ ngũ hổ vẫn là một biểu tượng phổ biến trong nhiều gia đình Việt Nam. Họ tin rằng việc treo tranh này sẽ mang lại sự bảo vệ và may mắn cho ngôi nhà của họ.
Vẫn có nhiều người Việt Nam sử dụng tranh thờ ngũ hổ như một cách để trấn trạch và xua đuổi tà ma. Họ tin rằng sự hiện diện của tranh này sẽ mang lại sự an lành và hạnh phúc cho gia đình.
Thường thì tranh ngũ hổ được treo ở trung tâm gian thờ hoặc dưới ban thờ thần thổ. Khi treo tranh, cần phải chọn đúng địa điểm, tránh treo gần nơi ăn ngủ. Vị trí tốt nhất để treo tranh là ở trung tâm gian chính điện.
Mục đích của việc thờ thần Hổ trong nhà là để cầu bình an, sức khỏe và mong cho gia đình được sung túc. Ngoài ra, còn hy vọng vật nuôi trong nhà được hưng thịnh và xua đuổi các năng lượng xấu, tà ma.
Ngoài ra, trong tín ngưỡng tâm linh, người ta cũng cầu cho sự sinh sôi nảy nở của vạn vật theo quy luật của đất trời.
Từ những điều trên, có thể thấy được vai trò đặc biệt của tín ngưỡng thờ thần Hổ trong đời sống xã hội của người Việt.
Tại sao người Việt lại tôn thờ thần Hổ mà không phải là Sư Tử?
Dù cả hổ và sư tử đều là những loài thú mạnh mẽ trong rừng sâu, nhưng trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt, hai con vật này được coi là khác biệt về cách tôn thờ.
Trong văn hóa tín ngưỡng, hổ thường được gọi bằng những danh xưng như ông, ngài, chúa, trong khi sư tử chỉ là một linh vật trang trí trong các công trình tâm linh, thường được coi là thú canh giữ công trình.
Có ba lý do chính dẫn đến sự khác biệt này.
- Lý do đầu tiên:
Trong tự nhiên, hổ thường sống đơn độc, không theo bầy đàn, trong khi sư tử lại sống và săn mồi theo bầy đàn. Điều này đã khiến nhiều người tin rằng sức mạnh của hổ không bằng sư tử.
Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng đây là một quan điểm sai lầm. Sức mạnh và sự dẻo dai của hổ thường cao hơn nhiều so với sư tử.
- Lý do thứ hai:
Trên quan điểm lịch sử của dân tộc, người Việt đã di cư từ miền Trung xuống Nam Bộ để mở rộng lãnh thổ về phía Nam. Đó là một vùng đất hoang sơ và nguy hiểm. Sự hiện diện của loài hổ là biểu hiện rõ nét nhất cho sự hoang sơ này.
Trong các tác phẩm về lịch sử và văn hóa của Nam Bộ, chúng ta dễ dàng nhận thấy sự gian khổ của cư dân khi phải đối mặt với 'Ông Ba Mươi'.
Quy luật tâm lý cho thấy, khi con người đối mặt với khó khăn, nguy hiểm, họ thường có xu hướng tôn kính, sợ hãi. Thờ thần Hổ chính là một cách giải tỏa tâm lý và tâm linh của người Việt.
- Thứ ba:
Xét từ góc độ văn hóa, sư tử là một biểu tượng của sức mạnh tại Ấn Độ. Từ lâu, chúng đã trở thành biểu tượng trong văn hóa của quốc gia này.
Khi văn hóa Việt - Ấn giao thoa, sư tử đã được đưa vào các công trình tâm linh và tín ngưỡng của nước ta.
Do sự giao thoa văn hóa, sư tử đã trở thành một phần của Việt Nam. Thờ thần Hổ được tôn thờ là một phản ứng tự nhiên của người Việt khi đối mặt với điều kiện khắc nghiệt của tự nhiên.
Vì vậy, việc hổ có vị thế cao hơn sư tử là dễ hiểu.
3. Văn hóa thờ thần Hổ trong đền thờ Mẫu tại Việt Nam
Tín ngưỡng thờ Mẫu tam, tứ phủ thể hiện sự tôn trọng quyền uy và vai trò của phụ nữ, người mẹ.
Trong đền thờ, mẫu Liễu Hạnh được coi là thần chủ, chỉ đạo các thiên thần, nhân thần bao gồm các quan, chúa, hoàng, cô, cậu, ngũ hổ, ông lốt... để duy trì pháp đạo.
Các tượng pháp trong đền thờ được sắp xếp theo trật tự không gian từ cao xuống thấp. Trong đó: trung điện thờ các thiên thần, nhân thần; hạ điện thờ ngũ hổ. Thanh xà, bạch xà quấn trên xà ngang ở tầng cao nhất của đền.
Trong điện thờ đạo Mẫu, thần Hổ đóng vai trò quan trọng, giữ cân bằng giữa hai miền thiên - địa phủ, giúp trấn an cho cửa điện.
Ban thờ ngũ hổ thường được đặt dưới điện thờ công đồng trong điện thờ đạo Mẫu. Tuy nhiên, ở một số nơi, ban ngũ hổ được tách biệt như đền Mẫu Ba Cây (Sơn Tây), đền Mơ Táo (Hà Nội), đền Cửa Ông (Quảng Ninh)...
Một chơi xổ sốn thờ mẫu khác lại đặt ban ngũ hổ phía dưới động sơn trang như phủ Tây Hồ (Hà Nội), đền Cô bé Tân An (Lào Cai), đền Đồng Bằng (Thái Bình)...
Ban ngũ hổ thường được bài trí như một hang động lớn, với những phiến đá nhô lên tạo nên bức tranh huyền bí của hang núi. Đây là nơi của thần Hổ, thường được thờ bằng tranh hoặc tượng.
- Hoàng Hổ (màu vàng - hành Thổ) đặt ở vị trí chính giữa, ứng với trung tâm chính điện.
- Thanh Hổ (màu xanh - hành Mộc) tượng trưng cho phương Đông.
- Bạch Hổ (màu trắng - hành Kim) biểu tượng cho phương Tây.
- Xích Hổ (màu đỏ - hành Hỏa) đại diện cho phương Nam.
- Hắc Hổ (màu xám đen - hành Thủy) ứng với phương Bắc.
Hình tượng ngũ hổ không chỉ thể hiện ngũ hành với mối quan hệ tương sinh, tương khắc trong vũ trụ mà còn phản ánh quyền uy của từng vị thần trong lễ nhà thờ.
Trong số đó, Hoàng Hổ tướng quân đứng ở vị trí trung tâm, có quyền lực cao và trách nhiệm giữ gìn cân bằng giữa các hướng. Ông là lãnh chúa cao cấp, quyết định về âm dương của dân chúng.
Sự phối hợp độc đáo trong lễ thờ Mẫu là kết quả của niềm tin đa thần của người Việt, khẳng định sức mạnh của vạn vật trong vũ trụ và sự khuất phục của thiên thần, nhân thần, và muôn loài trước quyền uy của thánh mẫu.
Hình tượng ngũ hổ biểu thị sức mạnh toàn diện, có thể cứu độ, giúp đỡ và bảo vệ bản điện. Ngũ hổ được coi là bộ hạ mạnh mẽ của thánh mẫu trong việc trừ tà ma và chống lại sự ma quỷ.
4. Ý nghĩa của việc thờ thần Hổ trong văn hóa Việt Nam
Mỗi vùng miền, mỗi dân tộc lại có câu chuyện, nguồn gốc và ý nghĩa riêng về việc thờ thần Hổ, nhưng chung quy đều phản ánh vai trò của thần Hổ trong việc trừ tà và biểu tượng cho quyền lực và sức mạnh.
Tín ngưỡng thờ thần Hổ của dân tộc ta không tồn tại độc lập mà thường đi đôi với các tôn giáo, tín ngưỡng khác, đặc biệt là tín ngưỡng thờ Mẫu.
Tín ngưỡng thờ Mẫu tam, tứ phủ mang đậm nét văn hóa dân tộc, không chỉ đặt niềm tin vào thế giới sau này mà còn hy vọng vào sức khỏe, sự giàu có và may mắn trong cuộc sống hiện tại thông qua việc thờ cúng linh hồn.
Mỗi vị thần trong tứ phủ đều có vai trò và nhiệm vụ riêng, nhưng mục tiêu chung của họ là cứu rỗi con người và duy trì đạo lý.
Thần Hổ, với sự hiện diện trong điện Mẫu, đã làm rõ uy quyền, sức mạnh của các vị thần tự nhiên trong hệ thống tín ngưỡng bách thần của người Việt. Hình tượng Hổ đã thâm nhập vào tâm trí của dân gian, được tôn vinh và tôn thờ vì khả năng trừ tà, ban phát tài lộc và danh vọng cho mọi người.
