Tại sao nhiều tượng La Mã cổ đại lại thiếu đầu?

TPO - Khi tham quan bảo tàng, bạn có thể thấy một số bức tượng La Mã cổ đại bị hỏng mũi, mất ngón tay và rất nhiều bức tượng không còn đầu. Vậy đâu là nguyên nhân khiến nhiều tượng La Mã lại thiếu đầu như vậy? Rachel Kousser, giáo sư lịch sử nghệ thuật và cổ điển tại Cao đẳng Brooklyn và Đại học Thành phố New York, đã tìm kiếm câu trả lời cho vấn đề này.

Có nhiều lý do dẫn đến việc các bức tượng cổ bị mất đầu, từ những nguyên nhân không chủ ý đến những lý do có chủ đích.

Chặt đầu trong thời kỳ cổ đại

Theo Kousser, lý do đơn giản nhất khiến nhiều bức tượng mất đầu là vì cổ tượng thường là điểm yếu tự nhiên. Khi tượng rơi xuống sau nhiều năm trưng bày, vận chuyển khắp nơi hoặc chuyển nhượng giữa các chủ sở hữu, cổ thường là phần đầu tiên bị gãy.

Tuy nhiên, việc đầu tượng bị gãy không phải lúc nào cũng là sự cố ngoài ý muốn; đôi khi, người La Mã cố tình phá hủy tượng. Trong một quá trình gọi là 'damnatio memoriae', Thượng viện La Mã có thể bỏ phiếu để xóa tên một hoàng đế không được yêu thích sau khi ông qua đời. Nếu cuộc bỏ phiếu thành công, Thượng viện sẽ xóa tên hoàng đế khỏi các hồ sơ, tịch thu tài sản và làm hỏng các chân dung cũng như tượng của ông. Theo Kousser, hoàng đế Nero là một ví dụ tiêu biểu và nhiều bức chân dung của ông đã bị phá hủy.

Ngoài ra, các nhà điêu khắc La Mã đôi khi thiết kế các bức tượng với đầu có thể tháo rời khỏi cổ. Kenneth Lapatin, người phụ trách đồ cổ tại Bảo tàng J. Paul Getty ở Los Angeles, Mỹ, cho biết thiết kế này cho phép sử dụng các vật liệu khác nhau cho thân và đầu tượng, cho phép nhiều nhà điêu khắc cùng tham gia chế tác hoặc thậm chí thay thế đầu tượng sau này.

Những bức tượng này dễ nhận diện vì trên thân có một lỗ để ghép cổ vào và đầu có một cạnh được chạm khắc nhẵn nơi cổ kết thúc, thay vì vết nứt lởm chởm.

Chặt đầu trong thời hiện đại

Chuyên gia Lapatin cho biết, trong một số trường hợp hiếm hoi, đầu tượng đã bị gỡ bỏ trong thời hiện đại. Các tác phẩm điêu khắc La Mã có giá trị cao trên thị trường đồ cổ, và những kẻ buôn bán nghệ thuật bất hợp pháp có thể kiếm được nhiều tiền hơn bằng cách bán hai phần thay vì một — vì vậy họ đã tự chặt đầu các bức tượng.

Tượng 'Người phụ nữ mặc áo choàng' là một ví dụ điển hình. Khi bảo tàng mua bức tượng cao 2,1 m vào năm 1972, nó không có đầu, nhưng các bức ảnh lưu trữ cho thấy người phụ nữ được tạc tượng đã có đầu ít nhất là cho đến những năm 1930.

Khi người phụ trách bảo tàng nhận ra rằng một người buôn cổ vật đang bán một cái đầu rất giống với cái đầu của bức tượng mất đầu trong bộ sưu tập của mình, điều này chứng tỏ rằng có ai đó đã tách rời hai phần của bức tượng vào khoảng thế kỷ 20.

Lapatin cho biết, mặc dù việc cắt và khoan cổ tượng một cách thô bạo làm cho việc ghép đầu và thân tượng trở nên khó khăn, nhưng cuối cùng các chuyên gia bảo quản đã thành công trong việc gắn lại các mảnh vỡ, tạo nên một sự tái hợp hiếm hoi giữa bức tượng mất đầu và phần đầu của nó.