Buzz
Theo các nhà khoa học, 'sự hiện diện vượt trội của các loại thực vật ăn được trong các khu rừng hiện đại ở đông Amazon' có liên quan đến hoạt động nông nghiệp đã bắt đầu ít nhất từ 4.500 năm trước.
Rừng mưa nhiệt đới Amazon thường được hình dung như một khu vực hoang dã nguyên sơ, không bị ảnh hưởng bởi con người, với cây cối xanh tốt trải dài đến chân trời và sự đa dạng sinh học phong phú. Tuy nhiên, những nghiên cứu gần đây đang thay đổi quan niệm này, cho thấy Amazon là một cảnh quan đã được con người tinh chỉnh qua hàng thiên niên kỷ.
Một câu hỏi thú vị từ góc nhìn mới này là vai trò của con người thời kỳ đầu trong việc hình thành sự đa dạng của các loài thực vật ăn được hiện nay ở Amazon. Dù số lượng chính xác các loài thực vật ăn được có thể truy nguyên từ ảnh hưởng của con người cách đây 4.500 năm vẫn chưa được xác định rõ, bằng chứng cho thấy mối liên hệ lâu dài và phức tạp giữa con người và hệ sinh thái Amazon.
Một phần của câu đố được tìm thấy trong nghiên cứu năm 2017 của Levis và cộng sự, công bố trên Tạp chí Science. Nghiên cứu này khám phá 'những ảnh hưởng lâu dài của các quần thể bản địa thời tiền Columbus đối với thành phần rừng Amazon' và cho thấy những quần thể này có thể đã thực hiện các hoạt động tương tự như nền nông nghiệp ban đầu, ảnh hưởng đến sự phân bố của một số loài thực vật theo thời gian.
Tuy nhiên, nghiên cứu của Levis và cộng sự không chỉ dừng lại ở việc xác định sự hiện diện. Bằng cách phân tích sự phân bố và số lượng của 85 loài cây gỗ đã được thuần hóa bởi người tiền Columbus ở lưu vực sông Amazon, các nhà nghiên cứu phát hiện rằng các loài thực vật thuần hóa này có khả năng chiếm ưu thế trong các khu rừng Amazon ngày nay hơn so với các loài khác.
Các khu rừng gần các địa điểm khảo cổ thường có sự phong phú và số lượng cao hơn về các loài thực vật đã được thuần hóa. Mối liên hệ rõ ràng này cho thấy rằng cấu trúc hiện tại của các cộng đồng cây Amazon chủ yếu được hình thành bởi hoạt động của con người trong quá khứ.
Một nghiên cứu năm 2018 của Maezumi và cộng sự, đăng trên Tạp chí Nature Plants, đã cung cấp cái nhìn sâu hơn về hoạt động nông nghiệp cổ đại ở Amazon và tác động lâu dài của chúng. Nghiên cứu tập trung vào 'nông lâm kết hợp đa canh', phân tích than củi, phấn hoa và tàn tích thực vật từ các khu định cư cổ và trầm tích hồ ở miền đông Brazil. Những bằng chứng này giúp tái tạo lại câu chuyện về thảm thực vật và sử dụng lửa trong khu vực.
Kết quả nghiên cứu cho thấy một sự thật bất ngờ: cách đây 4.500 năm, cư dân Amazon đã tích cực tham gia nông nghiệp. Họ trồng các loại cây như ngô, khoai lang, sắn và bí để bổ sung thực đơn, sử dụng các phương pháp làm giàu rừng và khai hoang để canh tác.
Nghiên cứu của Maezumi và cộng sự cũng chỉ ra rằng những người nông dân đầu tiên đã cải thiện độ phì nhiêu của đất để tăng năng suất. Họ đã phát triển đất giàu dinh dưỡng gọi là Amazonian Dark Earths (ADEs) hay terra preta, bằng cách thêm than củi, xương, đồ gốm vỡ, phân trộn và phân chuồng vào đất Amazon nghèo dinh dưỡng. Những mảnh đất màu mỡ này nổi bật so với đất rừng mưa nhiệt đới thông thường.
Tiến sĩ Yoshi Maezumi từ Đại học Exeter, người đứng đầu nghiên cứu, nhấn mạnh tầm quan trọng của ADEs: 'Đây là phương pháp canh tác bền vững hơn nhiều. ADEs giúp mở rộng diện tích trồng ngô và các loại cây trồng khác', điều này có thể đã cải thiện an ninh lương thực cho dân số Amazon đang gia tăng.
Nghiên cứu của Maezumi và cộng sự cũng chỉ ra những bài học quý giá cho bảo tồn hiện đại. Tiến sĩ Maezumi chia sẻ: 'Các cộng đồng cổ đại có thể đã làm sạch cây bụi và cỏ dại để canh tác', 'nhưng họ vẫn bảo tồn một khu rừng tán kín, phong phú với các loài cây ăn được cung cấp thực phẩm cho họ'. Điều này trái ngược hoàn toàn với việc phá rừng quy mô lớn và nông nghiệp công nghiệp hiện đại, gây tổn hại nghiêm trọng cho hệ sinh thái Amazon.
Giáo sư Jose Iriarte từ Đại học Exeter nhấn mạnh di sản lâu dài của các hoạt động này: 'Công việc của những người nông dân đầu tiên ở Amazon đã để lại di sản lâu dài. Phương pháp quản lý đất đai của các cộng đồng bản địa từ hàng nghìn năm trước vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến hệ sinh thái rừng hiện đại.' Việc hiểu rõ các hoạt động bền vững này ngày càng quan trọng khi đối mặt với nạn phá rừng hiện đại và biến đổi khí hậu đang đe dọa tương lai của Amazon.
Amazon không chỉ là một khu rừng rộng lớn mà còn là một tấm thảm sống, kết hợp giữa thiên nhiên và sự can thiệp của con người. Dù chưa xác định chính xác số lượng các loài thực vật ăn được liên quan đến hoạt động của con người, nhưng có bằng chứng cho thấy mối quan hệ lâu dài và phức tạp.
Đức Khương
