Buzz
Mèo không có vị trí trong con giáp Trung Quốc, nhưng lại chiếm vị trí thứ tư trong danh sách 12 con giáp Việt Nam, thay thế vị trí của con thỏ.
Có một câu chuyện dân gian thú vị về 12 con giáp bắt nguồn từ văn hóa Trung Hoa:
Vào ngày đầu tiên của năm mới, Ngọc hoàng đại đế quyết định chọn ra 12 con vật làm vị thần đại diện cho từng năm. Nhiều con vật muốn tham gia, trong đó có con mèo và con chuột là bạn thân. Ngày 30 Tết, mèo nhờ chuột đánh thức nó vào ngày hôm sau để cùng nhau tiến cử. Nhưng thật không ngờ, chuột đã lẻn đi một mình, khiến mèo mất cơ hội, từ đó mèo không có mặt trong 12 con giáp Trung Quốc. Từ đó, mèo và chuột trở thành kẻ thù không đội trời chung, mỗi khi mèo thấy chuột là nhất định sẽ cắn.
12 con giáp cũng đóng vai trò quan trọng trong văn hóa Việt và nhiều quốc gia khác trên thế giới.
Văn hóa con giáp trên khắp thế giới
Người ta không chắc chắn văn hóa con giáp xuất phát từ đâu và khi nào. Một số thông tin cho rằng con giáp có thể bắt nguồn từ thời kỳ Sumer cổ đại, một nền văn minh ở phía nam Lưỡng Hà, một vùng đồng bằng rộng lớn giữa sông Tigris và Euphrates, cách đây 5.500 năm. Babylon cổ đại, Ai Cập cổ đại và Ấn Độ cổ đại, cùng với Trung Quốc cổ đại là '4 nền văn minh cổ đại' của thế giới, đều sở hữu hệ thống con giáp riêng.
So sánh cho thấy rằng 12 con giáp ở Ấn Độ cổ đại rất giống với ở Trung Quốc nhất, cả về thứ tự, chỉ trừ việc Ấn Độ sử dụng sư tử thay vì hổ và Garuda thay vì gà. Garuda, hay còn được biết đến là Kim sí điểu (Chim cánh vàng), là một loài chim thần trong Ấn Độ giáo và ảnh hưởng đến Phật giáo. Theo thần thoại Ấn Độ, 12 con giáp là vật cưỡi của 12 vị thần.
Người xưa tạo ra 12 con giáp tương ứng với 12 địa chi (Tý, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi), cũng có thể sử dụng để ghi lại giờ, ngày và tháng. Do đó, con giáp đã lan truyền đến nhiều nơi và thay đổi theo các phương pháp định thời gian khác nhau trong khu vực địa phương.
Hiện nay, Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan, Campuchia, Myanmar, Việt Nam ở châu Á và Mexico ở châu Mỹ đều thể hiện văn hóa con giáp. Dưới sự ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc, các cung hoàng đạo ở Nhật Bản và Hàn Quốc cơ bản giống như ở Trung Quốc.
Myanmar cũng có các con giáp, nhưng có nhiều sự khác biệt. Myanmar sử dụng 8 con giáp và người dân xác định con giáp theo ngày sinh từ thứ 2 đến Chủ nhật. Theo quan niệm con giáp ở Myanmar, thứ Tư được chia thành buổi sáng và buổi chiều, chuột lại được chia thành chuột nhà và chuột lang.
Thứ Hai là hổ, thứ Ba là sư tử, sáng thứ Tư là voi 2 ngà, chiều thứ Tư là voi không ngà, thứ Năm là chuột nhà, thứ Sáu là chuột lang, thứ Bảy là rồng, Chủ nhật là Kim sí điểu.
Ở Thái Lan, chuỗi con giáp bắt đầu bằng hình ảnh con rắn, sau đó biến đổi rồng thành 'Naga', bao gồm: rắn, ngựa, cừu, khỉ, gà trống, chó, lợn, chuột, bò, hổ, thỏ và Naga. 'Naga' là 'thần rắn' trong thần thoại Ấn Độ, nhưng do hình dạng đầu rồng và thân rắn, nó được hiểu là 'rồng' trong Phật giáo. Tại Thái Lan, ảnh hưởng mạnh mẽ từ Phật giáo đã khiến 'Naga là Long tộc' trở nên phổ biến.
Ở Châu Âu, không có hệ thống con giáp, thay vào đó là mười hai chòm sao, được sử dụng để biểu tượng cho thiên phú và tính cách của người sinh trong khoảng thời gian tương ứng.
Vì sao 'thỏ' lại thay thế 'mèo' trong 12 con giáp Việt Nam?
Câu chuyện về việc Ngọc hoàng chọn 12 con vật làm vị thần cho mỗi năm chỉ là một truyền thuyết. Theo nghiên cứu, lý do mèo không xuất hiện trong con giáp Trung Quốc là do quá trình thuần hóa mèo ở đây bắt đầu khá muộn. Trước thời nhà Hán, mèo rừng rất hiếm, chúng sống tự nhiên và ít tiếp xúc với con người, do đó không có mèo nào trong 12 con giáp của Trung Quốc.
Theo truyền thuyết, khi mèo tỉnh dậy và phát hiện bị chuột lừa, nó tỏ ra tức giận và đến gặp Ngọc hoàng để than thở. Để chấm dứt cuộc tranh cãi, Ngọc hoàng yêu cầu Hằng Nga chọn một con vật để cùng tham gia Cung trăng. Cuối cùng, Hằng Nga đã chọn con thỏ, thay thế cho mèo trong 12 con giáp và thỏ trở thành Ngọc Thố.
Có 3 giả thuyết giải thích tại sao con giáp thứ tư ở Việt Nam là mèo, không phải là thỏ như Trung Quốc:
1. Trong giai đoạn hình thành quan niệm 12 con giáp ở Việt Nam, thấy thiếu thỏ nên mèo được chọn thay thế.
2. Mèo được ưa chuộng hơn thỏ ở Việt Nam, vì vậy trong hệ thống 12 con giáp, mèo được xếp sau hổ với biệt danh là “tiểu hổ”.
3. Lúc đầu, khi văn hóa 12 con giáp nhập vào Việt Nam, người dân đã hiểu nhầm năm con thỏ theo quan niệm Trung Quốc. Theo họ, chữ “Mão” trong tiếng Trung, nghĩa là thỏ, giống với từ “mèo” trong tiếng Việt, dẫn đến việc sử dụng hình tượng mèo thay cho thỏ.
