[Tâm Lý] Bản Sắc Cá Nhân, Tại Sao Nhiều Người Không Thể Vượt Qua Thất Bại?

Người ta thường nói “Ngã ở đâu, đứng lên ở đó”, nhưng thực tế lại không đơn giản như vậy. Chúng ta đều thấy có những người không thể đứng dậy sau thất bại. Bài viết này sẽ phân tích góc nhìn tâm lý về hiện tượng này, xoay quanh khái niệm Psychological Identity (bản sắc tâm lý hay bản sắc cá nhân).

Bản Sắc Tâm Lý

Câu chuyện kể về một người đàn ông thành đạt từ khi còn rất trẻ. Anh là chủ doanh nghiệp lớn, thu nhập cao, có vợ đẹp và con sắp chào đời. Cuộc sống của anh thật hoàn hảo và hạnh phúc. Tuy nhiên, một ngày, anh nhận tin vợ muốn ly hôn. Cú sốc này khiến anh suy sụp hoàn toàn, mất tự tin và cảm thấy vô giá trị. Công việc tụt dốc, anh sa vào rượu chè và những thói xấu. Không ai có thể tin rằng anh đã thay đổi đến vậy.

Câu chuyện trên là ví dụ điển hình. Nhiều người trải qua cú sốc khác nhau như thất bại trong cuộc thi, khủng hoảng kinh tế, mối quan hệ tan vỡ, mất người thân, mất việc,… Những cú sốc tâm lý này khiến họ đánh mất chính mình. Vậy điều gì làm cho cú sốc lớn trong đời khiến họ không còn là chính họ nữa?

NHỮNG SAI LẦM PHỔ BIẾN VỀ BẢN SẮC CÁ NHÂN

Bình thường, khi được hỏi về bản thân qua câu hỏi “Bạn là ai?”, câu trả lời sẽ phản ánh cách bạn hiểu về bản thân, hoặc nói cách khác, đó là bản sắc cá nhân của bạn. Có thể bạn sẽ nhận ra những cách nhận định quen thuộc về bản thân.

Phương pháp 1: Tự nhận định qua mối quan hệ. Đây là cách phổ biến khi hỏi một đứa trẻ về bản thân, chúng thường trả lời là con của bố mẹ. Người ta thường nói “Con nhà nghèo không có phổ biến”, tức là trẻ em học hỏi từ những người lớn xung quanh, đặc biệt là cha mẹ - những người chúng tiếp xúc thường xuyên và bị ảnh hưởng nhiều nhất. Đối với trẻ em, cha mẹ luôn là hình mẫu.

Phương pháp 2: Xác định bản thân qua nghề nghiệp. Khi trưởng thành, chúng ta thường tự nhận mình qua công việc. Ví dụ, tôi là sinh viên trường A, tôi là ca sĩ, tôi là chủ một nhà hàng, tôi là bác sĩ hoặc tôi là một doanh nhân thành đạt,… Lúc đó, chúng ta định danh mình thông qua nghề nghiệp, chức danh. Và đó cũng là cách mọi người nhận diện chúng ta.

Phương pháp 3: Xác định bản thân qua tài sản. Ví dụ, một chàng trai lái chiếc siêu xe đắt tiền có thể tự nhận mình là chủ nhân của chiếc xe đó. Hoặc tôi là chủ của một chuỗi nhà hàng nổi tiếng XYZ.

Vậy những cách tiếp cận trên có gì không ổn?

Nếu bạn chú ý, bạn sẽ nhận thấy rằng những cách tự nhận định trên đều dựa vào những yếu tố bên ngoài. Những yếu tố này có thể xuất hiện và biến mất. Một người trong cuộc sống của chúng ta có thể từng đóng vai trò quan trọng, nhưng cũng có thể không còn ở bên cạnh chúng ta, thậm chí có thể phản bội chúng ta. Một vị trí công việc cũng vậy, hôm nay chúng ta có thể có, nhưng ngày mai có thể không còn. Do đó, người ta thường nói “Quyền lực không phải là của ai cả, chỉ là ai đó nắm giữ nó vào một thời điểm nào đó.” Tương tự, một đối tượng hoặc một tài sản cũng có thể không còn thuộc sở hữu của chúng ta. Chúng có thể đến và đi, hỏng hóc hoặc mất mát, thậm chí không còn tồn tại.

Khi một người định danh bản thân dựa trên những điều bên ngoài, khi mất đi những điều đó, họ cảm thấy mất mát, đau khổ, thất vọng, mất niềm tin, đau đớn, và mất lòng tự tin. Đây là nguyên nhân sâu xa khiến nhiều người không thể vực dậy sau thất bại. Sau khi mất đi người thân, một số người không đủ sức mạnh để tiếp tục sống vì họ đặt quá nhiều tâm hồn vào mối quan hệ đó. Chẳng hạn, tôi là vợ của ông xã – một người đàn ông yêu thương, bảo vệ, và ở bên tôi. Khi không còn ông xã, tôi không đủ sức mạnh để tiếp tục cuộc sống. Hoặc trong những trường hợp khác, sau cuộc khủng hoảng kinh tế 2008, nhiều người không thể bắt đầu lại cuộc đời vì họ đã đặt quá nhiều niềm tin vào tài sản và thành công bên ngoài.

VƯỢT QUA KHỦNG HOẢNG BẢN SẮC CÁ NHÂN, TÌM RA SỨC MẠNH

Như đã phân tích, để thay đổi cách chúng ta đối mặt với thất bại, chúng ta cần thay đổi cách nhận thức về bản thân, hoặc bản sắc cá nhân. Thay vì định danh dựa trên bên ngoài, chúng ta cần nhìn vào những giá trị bên trong, những phẩm chất vững chắc mà không bị ảnh hưởng bởi biến động cuộc sống.

Tại sao có những người mạnh mẽ trong cuộc đời? Vì họ đã nhận thức về bản thân dựa trên những phẩm chất bên trong.

Ví dụ, nếu ai đó xem mình là người mạnh mẽ và duy trì suy nghĩ này suốt cuộc đời, khi gặp thất bại, họ vẫn giữ vững tinh thần mạnh mẽ. Họ không sụp đổ khi mất việc làm, vì họ vẫn cảm thấy mạnh mẽ. Ngay cả khi mất người thân, họ vẫn tự lập được vì họ cho rằng họ mạnh mẽ.

Hoặc nếu một người đã thấu hiểu rằng lạc quan là chìa khóa cho cuộc sống, họ sẽ luôn mang tinh thần lạc quan. Dù đối mặt với khó khăn, họ vẫn biết cách nhìn về phía trước. Sự lạc quan này có thể lan tỏa ra cả tập thể. Ví dụ, ý chí kiên cường của người dân Việt Nam đã mang lại niềm tự hào trong thể thao, như U23 Việt Nam năm 2018 đã làm được.

Không chỉ vậy, thậm chí tính cách cũng có thể ảnh hưởng đến cả một quốc gia. Ví dụ, Nhật Bản nổi tiếng với các thảm họa tự nhiên như bão lụt và động đất. Với địa hình là một quần đảo, Nhật Bản thường xuyên phải đối mặt với các hiểm họa như động đất, sóng thần và thậm chí là núi lửa. Bão lụt và thiên tai là điều mà người Nhật thường xuyên gặp phải. Do đó, từ khi còn nhỏ, nhiều trẻ em ở quốc gia này đã hình thành tính cách phải giúp đỡ lẫn nhau, phải mạnh mẽ đối mặt với khó khăn. Đây là lý do tại sao chúng ta có những câu chuyện cảm động về những người dân ấy, rằng ngay cả khi gặp phải thảm họa, họ vẫn xếp hàng ngay ngắn để nhận sự trợ giúp mà không có sự xô đẩy hay cạnh tranh.

Tôn giáo thường là biểu hiện rõ nét của sự xây dựng tính cách cá nhân. Một người theo đuổi một tôn giáo thường phản ánh bản sắc của tôn giáo đó. Chúng ta không đánh giá một tôn giáo là tốt hay xấu, điều đó là quan điểm cá nhân. Nhưng chắc chắn rằng một người theo đuổi một tôn giáo sẽ bị ảnh hưởng bởi tính cách của tôn giáo đó. Ví dụ, một người tuân thủ chế độ ăn chay có thể thể hiện sự yêu thương đối với mọi loài sống dựa trên quan điểm không giết chết. Do đó, họ thường có xu hướng theo đuổi tính cách yêu thương và sự đồng cảm.