Tâm lý của đám đông trong thị trường chứng khoán

Tâm lý học đám đông là một nhánh của Tâm lý học xã hội nghiên cứu về tâm lý và hành vi của một cá nhân trong các hoạt động tập thể.

Theo Gustave Le Bon, đám đông luôn chịu ảnh hưởng trong tiềm thức, họ hành động như những người thô sơ, tuân theo bản năng, thiếu suy nghĩ và suy luận, chỉ cảm nhận bằng hình ảnh và liên kết các ý tưởng. Họ không kiên định, dao động và có thể từ trạng thái cuồng loạn nhất đến ngớ ngẩn nhất. Ngoài ra, do tính chất của họ, những đám đông này cần một người lãnh đạo, một người có thể dẫn dắt họ và mang lại ý nghĩa cho bản năng của họ.

Nguồn : wikipedia.org

Trong lĩnh vực chứng khoán, tâm lý bầy đàn là yếu tố kích thích làm cho thị trường đi xuống đáy mới hoặc xác lập đỉnh cao mới.

Một đợt sụp đổ của thị trường chứng khoán xảy ra khi thị trường giảm hơn 10% trong một hoặc hai phiên giao dịch. Điều này khác với đợt điều chỉnh khi thị trường giảm 10% hoặc ít hơn trong nhiều ngày.

Đợt điều chỉnh của thị trường có thể bắt nguồn từ các sự kiện gây ra sự sợ hãi, dẫn đến việc nhà đầu tư liên tục bán ra bất kể giá cả. Sự suy giảm này có thể lan rộng sang các loại tài sản khác và ảnh hưởng đến toàn bộ nền kinh tế.

May mắn thay, các nhà đầu tư không cần phải là chuyên gia kinh tế hay phân tích thị trường chứng khoán để cảm nhận được tâm lý bầy đàn đó. Tuy nhiên, họ cần nhận thức rằng, nền kinh tế và thị trường chứng khoán là hai yếu tố khác biệt trong ngắn hạn. Thị trường chứng khoán có thể tăng mạnh mẽ bất chấp tình trạng kinh tế bất ổn, vì các nhà đầu tư lớn thường đặt cược vào tương lai. Với sự xuất hiện của tâm lý bầy đàn, họ có thể mua vào và đẩy giá cổ phiếu lên, khiến nhiều người phải hối tiếc khi đã bán rẻ.

Thị trường chứng khoán có thể biến động nhanh chóng theo hai hướng tăng giảm, phụ thuộc vào cung và cầu từ người mua và người bán. Khác với nhà đầu tư dài hạn, nhà đầu tư ngắn hạn thường đặt cược vào sự thay đổi giá bằng cách sử dụng phân tích kỹ thuật và theo dõi biến động giá hàng ngày. Đây có thể là một lĩnh vực mà các nhà đầu tư Việt Nam nên nghiên cứu sâu hơn.

Tuy nhiên, phương pháp phân tích kỹ thuật thường không hiệu quả khi thị trường chứng khoán bị ảnh hưởng bởi tâm lý bầy đàn. Phân tích cơ bản có thể giúp nhà đầu tư dài hạn kiếm lợi lớn khi tâm lý bầy đàn bán cổ phiếu trong giai đoạn sụp đổ và mang lại lợi nhuận cao khi họ đưa ra quyết định chính xác ở đáy thị trường, khi giá cổ phiếu giảm sâu và sau đó phục hồi lên mức cao mới. Các nhà đầu tư lớn không dùng phân tích kỹ thuật để đánh cược vào tâm lý bầy đàn.

Ví dụ, chỉ trong sáu tháng, giá dầu đã giảm hơn 60%, dẫn đến các công ty dầu lớn như Chevron Corp (Dow Jones, NYSE: CVX), Exxon Mobil Corp (Dow Jones, NYSE: XOM) ở Mỹ và Tổng Công ty Cổ phần Khoan và Dịch vụ Khoan Dầu khí (HOSE: PVD), Tổng Công ty Cổ phần Dịch vụ Kỹ thuật Dầu khí Việt Nam (HNX: PVS) ở Việt Nam phải gánh chịu tổn thất nặng nề. Thị trường chứng khoán đã trải qua giai đoạn giảm giá rất nhanh và sau đó phục hồi, đó là điều đã được quan sát.

Tuy nhiên, tâm lý bầy đàn đã đẩy mạnh hoạt động bán ra và giảm thanh khoản, song lại mang lại lợi ích dài hạn khi nhà đầu tư dài hạn tích lũy vốn ở đáy thị trường. Các đầu tư đối xứng và các quỹ đầu tư rủi ro cao có thể đạt được lợi nhuận rất lớn nếu dự đoán đúng hướng đi của thị trường. Những đầu tư này sẽ cân bằng rủi ro bằng cách đặt cược vào giảm giá cổ phiếu hoặc tăng giá cổ phiếu, tạo sự phấn khích và đẩy giá cổ phiếu tăng lên mức cao mới. Nếu tình hình kinh tế toàn cầu phục hồi, các quỹ đầu tư từ Mỹ sẽ tiếp tục đổ vốn vào thị trường chứng khoán Việt Nam trong tương lai gần.

Bài học về tâm lý đám đông đối với thị trường chứng khoán

Kinh nghiệm từ tâm lý bầy đàn trên thị trường chứng khoán Việt Nam là khi nhìn vào các chỉ số thị trường, điều quan trọng là nhìn vào các xu hướng dài hạn (thường là qua 52 tuần) và nhận diện các dấu hiệu thay đổi xu hướng hay tốc độ tăng trưởng của cổ phiếu.

Tâm lý bầy đàn trở nên cao trào khi các nhà đầu tư bị nhiễu loạn thông tin, bao gồm cả 'tin đồn' về các yếu tố kinh tế như biến động tỷ giá, thị trường bất động sản đóng băng, nợ xấu trong hệ thống ngân hàng, lạm phát gia tăng hoặc căng thẳng ở biển Đông,... như đã thấy trong quá khứ. Điều này có thể dẫn đến sự gia tăng thanh khoản rồi giảm trở lại do nhà đầu tư rút vốn.

Tuy nhiên, một kinh nghiệm mà các nhà đầu tư Việt Nam cần chú ý, là thị trường chứng khoán chưa có đủ sự sâu rộng về vốn hóa sẽ làm cho việc bán tháo hay thoái vốn của các quỹ đầu tư lớn bị khó khăn, không thực hiện được. Lí do là nếu họ bán tháo hoặc thoái vốn quá nhanh, họ sẽ không tìm được người mua. Nếu họ quyết định bán tháo trực tiếp trên sàn giao dịch với quy mô lớn, điều này sẽ khiến giá cổ phiếu mà họ đang nắm giữ giảm mà không có sự hấp thụ và sẽ chịu lỗ nặng. Do đó, thị trường chứng khoán Việt Nam không nên có biến động tâm lý bầy đàn quá mức.

Điều quan trọng hơn, các nhà đầu tư Việt Nam cần có lòng dũng cảm. Nếu họ cũng lạc quan theo tâm lý bầy đàn và tham gia vào giai đoạn bán ra, họ sẽ góp phần làm giảm sâu hơn giá cổ phiếu.

Một ví dụ về tâm lý bầy đàn không may xảy ra trên thị trường chứng khoán. Chẳng hạn như từ vụ “scandal” sữa nhiễm khuẩn trước đây của Tập đoàn sữa Fonterra (New Zealand), và các nhà đầu tư sẽ phải đặt câu hỏi liệu có công ty sản xuất sữa nào tại Việt Nam liên quan đến sản phẩm sữa của New Zealand hay không. Mặc dù các công ty tại Việt Nam không liên quan đến Tập đoàn sữa Fonterra, nhưng chắc chắn là cổ phiếu của các công ty sữa tại Việt Nam như Vinamilk (HOSE: VNM) sẽ bị ảnh hưởng nặng nề bởi tâm lý hoảng loạn của các nhà đầu tư. Điều này là cơ hội cho các nhà đầu tư chứng khoán lướt sóng để kiếm lợi nhuận lớn. Họ sẽ nhanh chóng bán ra cổ phiếu của các công ty sữa tại Việt Nam, dù lúc đó có thể giá cổ phiếu vẫn đang tăng, vì họ tin rằng vài phiên sau đó giá sẽ giảm rất nặng.

Khi cổ phiếu giảm về mức mà nhà đầu tư thấy hợp lý, họ sẽ nhanh chóng mua vào trước khi cổ phiếu có thể tăng trở lại. Đặc biệt khi các công ty sản xuất sữa tại Việt Nam được chứng minh là an toàn, sản phẩm sữa Vinamilk có thể trở nên khan hiếm do người tiêu dùng quay sang săn lùng, kéo theo tăng trưởng doanh thu. Nếu có chiến lược quảng cáo thông minh trên phương tiện truyền thông trong thời điểm đó, cổ phiếu của các công ty sản xuất sữa có thể tăng mạnh và mang về lợi nhuận lớn nhờ vào cảm xúc do tâm lý bầy đàn gây ra.