Tam Quan là gì? Ý nghĩa của cổng Tam Quan trong văn hóa Việt Nam là gì?

Tam quan là một khái niệm phổ biến, thường xuyên xuất hiện trong nhiều lĩnh vực của đời sống. Vậy tam quan thực chất là gì? Khái niệm tam quan thay đổi tùy thuộc vào từng lĩnh vực, ví dụ như trong triết học và kiến trúc sẽ có những cách hiểu khác nhau. Hãy cùng tìm hiểu sự khác biệt này trong bài viết dưới đây!

Tam quan trong từ điển Hán Việt có nghĩa là gì?

Cổng Tam Quan thường được sử dụng trong các công trình kiến trúc cổ hoặc các ngôi chùa. Ngoài ra, từ ‘tam quan’ cũng có thể chỉ 3 bộ phận trên khuôn mặt, bao gồm mắt, mũi, và miệng. Việc nắm bắt đúng nghĩa gốc của ‘tam quan’ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm này trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Khái niệm Tam Quan trong Triết học – Thế giới tam quan là gì?

Tam Quan trong triết học là gì và có ý nghĩa thế nào? Tam quan là những quan điểm cơ bản của mỗi người về thế giới xung quanh. Quan điểm này bao gồm cách thức nhìn nhận và đánh giá khách quan cuộc sống. Các triết gia còn gọi tam quan là thế giới tam quan. Vậy thế giới tam quan là gì? Thế giới tam quan của mỗi người được hình thành từ ba yếu tố chủ yếu như sau:

• Thế giới quan (vũ trụ quan): là cách thức suy nghĩ và nhận thức của con người về cuộc sống. Cuộc sống ở đây không chỉ là thế giới xung quanh mà còn là mối quan hệ giữa con người và vũ trụ.

• Giá trị quan: là cách con người đánh giá và nhận thức tổng thể về ý nghĩa của các sự vật, hiện tượng trong cuộc sống.

• Nhân sinh quan: là thái độ của mỗi người đối với ý nghĩa sâu xa và căn bản của cuộc sống, thời cuộc.

Do đó, tam quan của một người quyết định cách nhận thức và hành động của họ đối với thế giới. Đồng thời, tam quan cũng giúp con người xác lập giá trị và quy tắc đạo đức riêng của mình.

Khái niệm Tam Quan trong Kiến trúc

Trong lĩnh vực kiến trúc, tam quan thường được nhắc đến dưới dạng “cổng tam quan”. Vậy cổng tam quan là gì? Cổng này được ứng dụng trong các trường phái kiến trúc như thế nào? Những đặc điểm nổi bật của nó là gì và có ý nghĩa ra sao? Tiếp tục đọc bài viết của Mytour để tìm hiểu thêm về khái niệm này!

Khái niệm cổng tam quan là gì

Cổng tam quan là gì? Khái niệm tam quan trong “cổng tam quan” chỉ một kiểu cổng truyền thống trong văn hóa Việt Nam. Cổng này có ba lối đi, với một cửa chính ở giữa và hai cửa phụ bên cạnh. Theo ghi chép trong Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, cổng tam quan bắt đầu xuất hiện từ thời Lý Trần, một giai đoạn thịnh vượng của Phật giáo Việt Nam.

Do đó, cổng tam quan rất phổ biến trong các công trình chùa chiền của thời kỳ đó. Ngoài ra, nhiều dinh thự cổ cũng sử dụng cổng tam quan, khác biệt hoàn toàn với kiểu cổng của các biệt thự hiện đại ngày nay. Trong văn hóa Việt, cổng tam quan mang đậm những giá trị nhân sinh sâu sắc.

Những đặc điểm nổi bật của cổng tam quan là gì?

Đúng như tên gọi “tam quan”, cổng được thiết kế với ba cửa rõ rệt.

• Cửa chính được xây dựng ở giữa, hai bên là hai cửa phụ.
• Vách ngăn giữa các cửa thường được xây dựng chắc chắn bằng gỗ hoặc gạch đá, sau đó được chạm khắc tinh xảo hoặc khắc câu đối sao cho phù hợp với tổng thể kiến trúc.

Thông thường, phần mái trên đỉnh cổng sẽ được lợp và gắn bảng tên địa danh ở giữa.

Cổng tam quan có những loại nào?

Cổng tam quan chủ yếu được chia thành hai loại chính: cổng tam quan có gác và cổng tam quan tứ trụ. Dưới đây là một số đặc điểm để phân biệt hai loại cổng này:

Cổng tam quan có gác: là loại cổng tam quan có thiết kế nhỏ gọn, thường được bổ sung thêm tầng mái để tăng chiều cao và đi kèm với một gác. Trong các công trình chùa chiền, gác này thường dùng để treo chuông và khánh.

Cổng tam quan tứ trụ: là loại cổng tam quan được xây dựng với bốn trụ vững chắc thay vì vách ngăn, tạo thành ba lối đi. Hai trụ ở dưới có kích thước cao và lớn hơn hai trụ ở hai bên ngoài. Phần nối các trụ phía trên được cách điệu và trang trí thành trán cổng, làm tăng vẻ đẹp thẩm mỹ của công trình.

Ngoài hai loại cổng chính, một số công trình kiến trúc ở Việt Nam còn có kiểu cổng tam quan biến thể. Ví dụ, tại chùa Sét ở Hà Nội, cổng tam quan đã được sáng tạo thêm với năm lối đi. Sự sáng tạo này đã mang lại vẻ đồ sộ và cổ kính cho không gian tại đây.

Ý nghĩa cổng tam quan tại Việt Nam

Không chỉ đẹp về mặt kiến trúc, cổng tam quan còn mang trong mình những ý nghĩa sâu sắc. Trong văn hóa và tâm linh của người Việt, cổng tam quan ẩn chứa những hàm ý quan trọng về sự kết nối giữa thế giới vật chất và tâm linh.

Cổng tam quan trong Phật giáo là gì?

Trong Phật giáo, có nhiều cách lý giải khác nhau về ý nghĩa thật sự của cổng tam quan. Dưới đây là hai lý thuyết phổ biến nhất mà đa số người theo Phật giáo đồng tình.

Ý nghĩa cổng tam quan theo quan điểm của nhà Phật

Cổng tam quan trong Phật giáo Việt Nam mang nhiều triết lý quan trọng của Phật Pháp. Nó tượng trưng cho ba khía cạnh cơ bản trong tư tưởng Phật giáo, bao gồm “hữu quan”, “không quan” và “trung quan”, với ý nghĩa cụ thể như sau:

• Hữu quan đại diện cho khái niệm “sắc” trong Phật giáo, tức là vật chất có hình tướng và màu sắc, nhưng nó không tồn tại mãi mãi và sẽ biến đổi theo thời gian.

• Không quan là biểu tượng của “tính không”, chỉ những điều bất sinh, bất diệt, không thay đổi, thường được nhắc đến trong các kinh điển của Phật giáo.

• Trung quan là sự hòa hợp giữa hai yếu tố trên, đại diện cho cái nhìn sâu sắc và toàn diện về chân lý cuộc sống, là sự cân bằng giữa hữu quan và không quan.

Cổng tam quan theo phương pháp thiền quán là gì?

Ngoài những lý giải phổ biến, còn một quan điểm khác về ý nghĩa của cổng tam quan. Theo đó, cổng tam quan là biểu tượng của “tam quan giải thoát môn”, tức ba phương pháp trong Phật giáo giúp con người đạt được sự giải thoát, bao gồm:

• Không môn: Là phương pháp thiền quán giúp con người nhận thức mọi sự vật, hiện tượng qua trực giác và trí tuệ, không phải qua lý luận hay suy nghĩ thông thường.
• Vô tướng môn: Phương pháp thiền quán này chỉ ra rằng mọi sự vật đều không tồn tại riêng biệt, mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố. Do đó, nó không có hình tướng cố định, mà luôn thay đổi theo những yếu tố tạo thành.
• Vô tác môn: Đây là phương pháp thiền quán thứ ba, dạy rằng để đạt được sự giải thoát, con người cần buông bỏ tất cả những ham muốn và mong cầu. Chỉ khi nào tâm hồn trở nên tĩnh lặng, sống thuận theo duyên, con người mới có thể đạt được sự bình an thực sự.

Theo lời Phật dạy, chỉ những ai thực hành và hiểu rõ ba phương pháp thiền quán này mới có thể cảm nhận được cuộc sống an yên, tự tại, không bị chi phối bởi những dục vọng trần gian.

Bên cạnh đó, cổng tam quan còn mang hàm ý về “tam bảo”, một khái niệm vô cùng quan trọng trong Phật giáo. Tam bảo gồm Phật bảo, Pháp bảo và Tăng bảo, là ba ngôi báu không thể thiếu trong cuộc sống tâm linh của người Phật tử.

Ý nghĩa cổng tam quan theo quan niệm của các Vua Chúa thời phong kiến

Cổng tam quan trong quan niệm của các vua chúa xưa có ý nghĩa gì? Thời phong kiến, hầu hết các công trình kiến trúc tại các cung điện, đền miếu đều sử dụng kiểu cổng tam quan đặc trưng này.

Theo thiết kế, cổng chính giữa là cổng lớn nhất, dành riêng cho nhà vua. Cổng bên phải là lối đi dành cho quan võ, còn cổng bên trái dành cho quan văn.

Vì vậy, kiểu cổng tam quan này cũng thường xuất hiện trong các cổng đình, cổng làng của người Việt, để sẵn sàng đón tiếp vua quan khi có dịp. Vào những ngày bình thường, chỉ có cổng chính giữa được mở để dân làng qua lại, còn hai cổng bên thường đóng kín và chỉ mở vào các dịp đặc biệt.

Các công trình cổng tam quan tiêu biểu

Dưới đây là một số công trình cổng tam quan nổi bật ở Việt Nam, rất đáng để tham quan và chiêm ngưỡng.

Cổng tam quan tại Chùa Từ Hiếu – Huế

Chùa Từ Hiếu là một ngôi chùa cổ với kiến trúc phương Đông đặc trưng, là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa, lịch sử quý báu của dân tộc. Cổng tam quan ở đây được xây dựng theo kiểu vòm cuốn, có thiết kế hai tầng và mái che. Phần trên của cổng là nơi thờ các vị Hộ Pháp. Các trụ cột của cổng được khắc những câu đối mang nhiều ý nghĩa sâu sắc.

Cổng tam quan tại Lăng Vua Khải Định – Huế

Lăng Vua Khải Định là một trong những công trình kiến trúc đặc sắc nhất ở Huế, nổi bật với sự hòa quyện hoàn hảo giữa phong cách kiến trúc phương Đông và phương Tây. Cổng tam quan tại đây được thiết kế và trang trí theo phong cách Ấn Độ giáo, tạo nên vẻ uy nghi, bề thế cho tổng thể kiến trúc.

Cổng tam quan Chùa Bái Đính – Ninh Bình

Chùa Bái Đính là ngôi chùa có nhiều kỷ lục tại Việt Nam. Tại đây, bạn sẽ thấy hai cổng tam quan hoành tráng, với cổng ngoại và cổng nội có kích thước khổng lồ. Trụ cổng được làm từ gỗ tứ thiết, nặng hơn 10 tấn. Ba tầng mái của cổng được lợp bằng ngói men ống Bát Tràng, còn các hoa văn trang trí trên cổng vô cùng sang trọng và mềm mại.

Hy vọng qua những thông tin trên, bạn đã có cái nhìn sâu sắc hơn về khái niệm tam quan là gì. Mytour.vn sẽ luôn cập nhật các thông tin mới nhất về mua bán nhà, kiến trúc và phong thủy mỗi ngày. Hãy ghé thăm website để không bỏ lỡ những thông tin thú vị nhé!