Tam thần Ấn giáo

Tam thần Ấn giáo, hay còn gọi là Trimurti hay Tam thần, là ba vị thần tối cao trong Ấn Độ giáo bao gồm Brahma (Phạm Thiên) là đấng sáng tạo, Vishnu (Tỳ Thấp Nô) là đấng bảo vệ, và Shiva (Thấp Bà) là đấng hủy diệt. Cả ba vị thần hợp thành bộ ba huyền bí thường được gọi là 'Brahma-Vishnu-Maheshwara.' Họ được coi là những hiện thân khác nhau của Đấng Tối cao hay Svayam Thế Tôn / Thần Krishna / Parabrahman. Ba vị thần phối ngẫu của họ là Saraswati, Lakshmi và Parvati, được gọi là Tridevi (Tam nữ thần), được xem như là phiên bản nữ của Tam thần Ấn giáo và được tôn vinh cùng với Trimurti trên tất cả các vị thần khác.

Tiến hóa

Thời kỳ Puranic đánh dấu sự phát triển của tôn giáo sau Vệ đà và sự hình thành của cái mà RC Majumdar gọi là 'sự hòa quyện của Ấn Độ giáo.'

Giai đoạn này không đồng nhất, bao gồm Bà La Môn giáo chính thống cùng các tôn giáo phái khác như Shaivism, Vaishnavism, và Shaktism. Dù thuộc các tôn giáo chính thống, những phái này vẫn giữ những đặc điểm riêng biệt. Một trong những nét nổi bật của thời kỳ này là sự hòa hợp giữa tôn giáo chính thống và các giáo phái khác. RC Majumdar đã mô tả về sự hòa hợp này như sau:

Brahma

Thần Brahma trong thần thoại Hindu là đấng sáng tạo và điều khiển vũ trụ. Brahma được xem là cha của các thần và loài người. Theo quan niệm cổ xưa của người Ấn Độ, thần Brahma cùng với Vishnu và Shiva tạo thành bộ ba Trimurti. Trong khi Vishnu và Shiva là hai lực lượng đối kháng, Brahma giữ vai trò là lực lượng cân bằng.

Brahma còn được xem là hiện thân của Brahman (Đại ngã). Thuật ngữ này ban đầu dùng để chỉ quyền năng thiêng liêng trong các lễ hiến tế, nhưng sau đó được dùng để chỉ quyền năng 'Tuyệt đối' ẩn sau mọi sự sáng tạo.

Trong lúc thiền định, thần Brahma đã tạo ra tất cả các yếu tố vật chất của vũ trụ và các khái niệm để loài người hiểu được chúng. Mỗi ngày trong cuộc đời của Brahma, vũ trụ được tạo ra một lần, rồi lại bị hủy diệt vào mỗi đêm. Mỗi chu kỳ này bao gồm bốn giai đoạn liên tiếp, hay Yuga, bắt đầu với Krita Yuga, giai đoạn vàng son, và kết thúc với Kali Yuga, giai đoạn của xung đột và tuyệt vọng.

Theo một truyền thuyết, Brahma đã tạo ra nữ thần Satarupa xinh đẹp từ chính cơ thể mình. Nàng xinh đẹp đến mức Brahma không thể rời mắt khỏi nàng, và mỗi khi nàng di chuyển để tránh ánh mắt của ông, Brahma lại mọc thêm một cái đầu mới để tiếp tục nhìn nàng. Cuối cùng, Brahma đã vượt qua sự e lệ của nàng và cầu hôn Satarupa. Họ đã sống ẩn dật trong 100 năm thiên giới, và Manu, con người đầu tiên, đã được sinh ra.

Một truyền thuyết khác về sự sáng thế kể rằng vào thời kỳ đầu, vũ trụ chìm trong bóng tối. Một hạt giống trôi nổi trên mặt biển vũ trụ đã tạo ra một cái trứng rực rỡ. Theo 'Luật Manu', 'Đấng tối cao đã nằm trong cái trứng suốt một năm rồi tự tách cái trứng làm đôi.' Một nửa của cái trứng được dùng để tạo ra bầu trời, nửa kia để tạo ra quả đất, và giữa hai nửa của cái trứng là không khí, tám hướng và các nguồn nước. Từ chính mình, ngài đã tạo ra phần Hồn, chứa đựng cả thực thể và phi thực thể, từ đó sinh ra ý niệm về bản ngã, là ý thức về bản thể của mình. Cuối cùng, cái trứng tiết lộ thần Brahma, người đã chia mình thành hai thực thể, nam và nữ. Hai thực thể này đã tạo ra toàn bộ các thần linh khác. Một phiên bản khác của câu chuyện nói rằng thần Brahma xuất hiện từ cái trứng dưới dạng một thực thể nguyên thủy tên là Purusha, có 1000 chân, tay, mắt, mặt và đầu. Để tạo ra vũ trụ, thần đã tự hiến mình, từ miệng sinh ra loài người và thần linh, từ nách sinh ra bốn mùa, từ chân sinh ra đất và từ mắt sinh ra mặt trời.

Thần Brahma đôi khi được gọi là Narayana, có nghĩa là 'Người từ dưới nước hiện lên.' Trong hình thức này, thần được hình dung nằm trên một chiếc lá nổi trên mặt nước nguyên thủy, miệng ngậm ngón chân - biểu tượng của sự vĩnh cửu.

Việc thờ cúng Brahma đạt đỉnh điểm vào những thế kỷ đầu của thiên niên kỷ thứ nhất sau Công Nguyên. Tuy nhiên, thần Brahma thường được coi là kém quan trọng hơn so với các thần Vishnu và Shiva. Ngày nay, chỉ còn duy nhất một ngôi đền thờ thần này trên toàn cõi Ấn Độ.

Sự suy giảm của thần Brahma từ vị trí tối cao được giải thích qua một truyền thuyết về nguồn gốc của thần Shiva. Trong câu chuyện này, Brahma và Vishnu tranh luận xem ai trong họ có quyền năng lớn nhất. Khi cuộc tranh cãi đang ở cao trào, một lingam khổng lồ – biểu tượng dương vật của thần Shiva – từ dưới đại dương vũ trụ nổi lên, bao quanh bởi vòng lửa. Khi Brahma và Vishnu đang quan sát, lingam bỗng nổ tung, để lộ thần Shiva với quyền lực tối cao mà họ phải tôn thờ.

Thần Brahma thường được mô tả với bốn đầu và bốn tay, mỗi tay cầm một cuốn kinh Vệ Đà, thánh điển của người Ấn Độ cổ đại. Các biểu tượng khác của thần bao gồm một bình nước sông Hằng và một vòng hoa hồng. Thần cưỡi một con ngỗng hay thiên nga tên là Hamsa. Vợ của Brahma là Sarasvati, nữ thần của trí thức và là người bảo trợ cho nghệ thuật, khoa học và ngôn ngữ.

Vishnu

Thần Vishnu là một trong những vị thần quan trọng nhất trong đạo Hindu và được thờ cúng rộng rãi nhất. Cùng với Shiva và Brahma, Vishnu tạo thành bộ ba vĩ đại gọi là Tam vị. Là thần bảo vệ vũ trụ, Vishnu có sức mạnh uy nghi, đôi khi dữ dội. Tuy nhiên, ông thường được coi là vị thần hiền hòa và ít đáng sợ hơn so với thần Shiva. Những người thờ Vishnu, gọi là 'Vaishnava', coi ông là Đấng tối cao. Một trong nhiều danh hiệu của ông là 'Thần tối cao'. Khái niệm về 'Tuyệt đối' hay 'Thực thể tối cao' trong đạo Hindu đôi khi được gắn liền với Vishnu. Theo một truyền thuyết, một hoa sen từ lỗ rốn của Vishnu nở ra trên một cuống dài do Vayu, vị thần gió, nắm giữ. Ngồi giữa hoa sen là Brahman, vị thần bắt đầu công việc sáng tạo ngay sau đó.

Chức năng chính của Vishnu là bảo đảm sự chiến thắng của thiện đối với ác. Trong thánh ca Rig-Veda cổ xưa, Vishnu chỉ được coi là một vị thần nhỏ. Ông có vẻ xuất phát từ một vị thần mặt trời và trong hình thức mặt trời, ông có thể bước qua vũ trụ chỉ trong ba bước, có thể để biểu thị việc đo đạc vũ trụ, biến nó thành nơi cư trú của các vị thần và con người. Sau này, Vishnu dần gắn liền với các hình thức khác, như con cá hay chú lùn, từ đó phát sinh khái niệm về các hóa thân hay Avatar của Vishnu. Vishnu hiện ra dưới nhiều hình dạng khác nhau để tiêu diệt quỷ và phục hồi trật tự thiêng liêng khi các vị thần bị đe dọa. Hai hóa thân quan trọng nhất của Vishnu là Rama, người anh hùng, và Krishna, vị thần vĩ đại. Trong đạo Hindu, Đức Phật Thích-ca Mâu-ni cũng được xem là một hóa thân của Vishnu.

Trong hình dạng con cá Matsya, Vishnu đã cứu Manu, con người đầu tiên, khỏi một trận lụt khủng khiếp. Truyền thuyết kể rằng Manu đã cứu một con cá nhỏ khỏi bị một con cá lớn ăn thịt. Manu nuôi con cá trong một cái vại, nhưng nó nhanh chóng quá lớn so với cái vại, buộc Manu phải thả nó xuống ao, rồi lại phải thả xuống biển khi nó vượt qua kích thước của ao. Khi Manu thả con cá xuống biển, Matsya báo cho Manu biết về một trận lụt sắp xảy ra và khuyên Manu đóng một chiếc thuyền. Khi trận lụt đến, Manu trú ẩn trên chiếc thuyền của mình. Chiếc thuyền bị sóng lớn vùi dập, Matsya hiện ra dưới hình dạng con cá khổng lồ và kéo chiếc thuyền trong nhiều năm cho đến khi đến núi Hemavat, nơi chưa bị nước ngập. Manu buộc thuyền vào núi để chờ nước rút. Matsya tiết lộ rằng thực ra mình là thần Vishnu và đã cứu Manu để bảo vệ thế giới này.

Trong hình dạng chú lùn Vamana, Vishnu đã cứu thế giới khỏi sự thống trị của quỷ Bali. Chú lùn xin quỷ Bali một phần đất chỉ vừa bằng ba bước của mình. Khi quỷ Bali đồng ý, Vamana biến thành một gã khổng lồ và bước qua toàn bộ thế giới chỉ trong hai bước, rồi giao lại cho các vị thần. Khi quỷ Bali yêu cầu Vamana thực hiện bước thứ ba như đã hứa, không còn đất để giao, quỷ Bali đề nghị dùng đầu mình để thay thế. Thấy hành động trung thực của quỷ Bali, thần Vishnu ban cho hắn quyền cai trị âm phủ.

Trong các giai đoạn giữa các đợt sáng tạo của thần Brahma, người ta nói rằng thần Vishnu đang ngủ trên biển vũ trụ, trên lưng con rắn nhiều đầu Ananta hay Sesha. Trong khi ngủ, Vishnu từ từ biến thành một hóa thân mới, chuẩn bị cho chu kỳ sáng tạo tiếp theo.

Vishnu thường được mô tả là một chàng trai đẹp trai với làn da màu xanh lam và bốn tay. Các biểu tượng của thần bao gồm một cây gậy liên quan đến sức mạnh kiến thức, một vỏ ốc tù biểu thị nguồn gốc sự sống, một bánh xe đại diện cho quyền năng sáng tạo và hủy diệt, và hoa sen liên quan đến mặt trời, với cây đời sống mọc ra từ lỗ rốn của thần. Thần cưỡi con chim huyền thoại Garuda.

Thần Vishnu còn được coi là cây cột vũ trụ nâng đỡ bầu trời. Vợ của ông là Lakshmi, nữ thần của sự giàu có và may mắn.

Shiva

Thần Shiva là một trong những vị thần quan trọng nhất trong Ấn Độ giáo. Thần được cho là xuất phát từ Rudra, một vị thần nhỏ trong Rig-Veda, bộ thánh ca cổ xưa của người Aryan từ năm 1500 đến 900 trước Công Nguyên. Qua thời gian, Shiva đã dần trở thành một vị thần vĩ đại hơn, hấp thụ các đặc tính của một vị thần phì nhiêu cổ xưa, đôi khi được gọi là 'tiền Shiva'. Các hình thức của thần, như một Yogi và gắn liền với động vật, cây cối, được cho là ảnh hưởng từ nền văn hóa sông Ấn, có từ trước năm 1500 trước Công Nguyên.

Shiva có thể vừa là vị thần của sự tử tế và bảo vệ, vừa là thần của sự đáng sợ, xuất hiện ở các chiến trường và nơi hỏa táng. Ông thường được miêu tả với vòng đầu lâu trên cổ. Là vị thần của sự sáng tạo và thời gian, Shiva đồng thời là vị thần của sự hủy diệt. Ông đại diện cho sự phì nhiêu và sinh sản nhưng cũng là một tu sĩ khổ hạnh, đã chế ngự được dục vọng của mình để sống trên đỉnh núi Kailasa của dãy Himalaya, đắm chìm trong thiền định để duy trì sự tồn tại của vũ trụ.

Dù Shiva có thể mang đến sự chết chóc, thần cũng có khả năng chinh phục cái chết và bệnh tật, và được cầu khấn trong việc chữa bệnh. Thần đôi khi được mô tả như một con người vừa nam vừa nữ, với các phẩm chất mâu thuẫn thể hiện một vị thần nơi mọi sự đối kháng được hòa giải. Tên gọi của ông, 'Điềm lành', cũng có nghĩa là hòa giải và làm dịu đi khía cạnh hắc ám trong tính cách khiến ông được gọi là 'kẻ hủy diệt'. Dưới hình thức Nataraja, Shiva là 'vua của điệu vũ' và thường được miêu tả trong điệu bộ này, nhảy múa để sáng tạo ra thế giới, và khi ông mỏi mệt, vũ trụ trở nên hỗn loạn, dẫn đến sự hủy diệt theo sau. Một câu chuyện thần thoại kể rằng khi Shiva đến gặp các Rishi, các nhà tiên tri nguyền rủa ông và cho một con hổ dữ tấn công. Shiva đã dễ dàng dùng móng tay lột da con hổ và khoác lên mình như một chiếc khăn. Các Rishi sau đó thả rắn độc và Shiva chỉ đeo nó như một vòng hoa. Cuối cùng, một gã lùn hung tợn tấn công và Shiva đáp lại bằng cách nhảy múa trên người gã lùn, làm các Rishi sững sờ và không thể cưỡng lại sự vũ điệu tuyệt vời của thần.

Shiva thường được miêu tả với bốn cánh tay và một con mắt thứ ba, mắt nội quán, nằm giữa trán. Ông thường đeo một con rắn quanh cổ, một con khác quanh hông và nhiều con quấn quanh cánh tay. Shiva cũng đôi khi được mô tả với cơ thể đầy tro, biểu tượng cho sự khổ hạnh. Cổ họng của ông, gọi là Nilakantha hay 'cổ họng xanh', có liên quan đến việc khuấy đảo đại dương. Theo truyền thuyết, trong cuộc khuấy đảo này, các vị thần đã dùng con rắn Vasuki làm dây thừng xoay quanh núi Mandara để tạo ra nước cam lộ, nhưng khi con rắn quá mệt mỏi và phun nọc độc, Shiva đã hút hết nọc độc để cứu muôn loài, khiến cổ họng ông bị thâm tím. Shiva là cha của thần Ganesha đầu voi và chiến thần Karttikeya. Vật cưỡi của ông là con bò mộng Nandi. Vợ của Shiva, hay Shakti, có tên là Parvati trong hình thái dịu dàng, và các hình thái khác bao gồm Uma, Bhairavi, Ambika, Sati, Gauri, Kali, và Durga.

Một truyền thuyết kể rằng Shiva có thêm con mắt thứ ba vì một trò đùa của Parvati. Khi Shiva đang thiền định trên đỉnh Kailasa, Parvati đã lén đến và bịt mắt ông lại. Ngay lập tức, mặt trời mất ánh sáng và mọi sinh vật đều run sợ. Bất ngờ, con mắt thứ ba xuất hiện trên trán Shiva, tỏa sáng rực rỡ và xua tan bóng tối. Ánh lửa từ con mắt ấy chiếu sáng toàn bộ dãy Himalaya. Parvati sửng sốt trước sự kỳ diệu này. Sau đó, Shiva cảm thấy thương xót cho nàng và đã khôi phục lại vẻ đẹp của các ngọn núi như trước.

Chú thích

Sách tham khảo

• Basham, A. L. (1954). The Wonder That Was India: A Survey of the Culture of the Indian Sub-Continent Before The Coming of the Muslims. New York: Grove Press, Inc.
• Courtright, Paul B. (1985). Gaṇeśa: Lord of Obstacles, Lord of Beginnings. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-505742-2.
• Flood, Gavin (1996). An Introduction to Hinduism. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43878-0.
• Flood, Gavin (Editor) (2003). The Blackwell Companion to Hinduism. Malden, MA: Blackwell Publishing Ltd. ISBN 1-4051-3251-5.Quản lý CS1: văn bản dư: danh sách tác giả (liên kết)
• Grimes, John A. (1995). Ganapati: Song of the Self. SUNY Series in Religious Studies. Albany: State University of New York Press. ISBN 0-7914-2440-5.
• Jansen, Eva Rudy (2003). The Book of Hindu Imagery. Havelte, Holland: Binkey Kok Publications BV. ISBN 90-74597-07-6. Ấn bản lần thứ tám; Xuất bản lần đầu năm 1993.
• Radhakrishnan, Sarvepalli (Biên tập viên) (1956). The Cultural Heritage of India. Calcutta: The Ramakrishna Mission Institute of Culture. Phiên bản thứ hai, bốn tập, sửa đổi và mở rộng, 1956 (tập IV).
• Winternitz, Maurice (1972). History of Indian Literature. New Delhi: Oriental Books Reprint Corporation. Phiên bản tái bản sửa đổi lần thứ hai. Hai tập. Xuất bản lần đầu năm 1927 bởi Đại học Calcutta.
• Zimmer, Heinrich (1972). Myths and Symbols in Indian Art and Civilization. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-01778-6.