Buzz
Có nhiều loại cảm xúc khác nhau ảnh hưởng đến cách chúng ta sống và tương tác với người khác. Thỉnh thoảng, có vẻ như chúng ta bị những cảm xúc này chi phối. Những lựa chọn mà chúng ta đưa ra, những hành động chúng ta thực hiện và nhận thức của chúng ta đều bị ảnh hưởng bởi những cảm xúc mà chúng ta đang trải qua vào bất kỳ thời điểm nào.
Các nhà tâm lý học cũng đã cố gắng xác định các loại cảm xúc khác nhau mà con người trải qua. Một số lý thuyết khác nhau đã xuất hiện để phân loại và giải thích những cảm xúc mà mọi người cảm nhận.
Cảm xúc cơ bản
Vào những năm 1970, nhà tâm lý học Paul Eckman đã xác định sáu cảm xúc cơ bản mà ông cho rằng đã được trải nghiệm phổ biến trong tất cả các nền văn hóa của con người. Các cảm xúc ông đề cập bao gồm hạnh phúc, buồn bã, chán ghét, sợ hãi, ngạc nhiên và tức giận. Sau đó, ông mở rộng danh sách cảm xúc cơ bản của mình bằng cách thêm vào những cảm xúc như tự hào, xấu hổ, bối rối và phấn khích.
Kết hợp cảm xúc
Nhà tâm lý học Robert Plutchik đã đề xuất một 'bánh xe cảm xúc' hoạt động tương tự như bánh xe màu sắc. Các cảm xúc có thể kết hợp với nhau để tạo ra các trạng thái khác nhau, giống như màu sắc có thể được pha trộn để tạo ra các gam màu khác nhau.
Theo lý thuyết này, các cảm xúc cơ bản hoạt động như những khối chất lượng cơ bản. Các cảm xúc phức tạp hơn, đôi khi trộn lẫn, là kết hợp của các cảm xúc cơ bản này. Ví dụ, niềm vui và lòng tin có thể được kết hợp để tạo ra tình yêu.
Một nghiên cứu vào năm 2017 cho thấy rằng có nhiều cảm xúc cơ bản hơn so với những gì trước đây được biết. Trong nghiên cứu được đăng trên tạp chí Proceedings of National Academy of Sciences, các nhà nghiên cứu đã xác định 27 loại cảm xúc khác nhau.
Tuy nhiên, thay vì hoàn toàn riêng biệt, các nhà nghiên cứu phát hiện rằng mọi người trải qua các cảm xúc này theo một độ dốc. Hãy cùng xem xét một số loại cảm xúc cơ bản và khám phá tác động của chúng lên hành vi của con người.
Niềm vui
Trong tất cả các loại cảm xúc khác nhau, niềm vui là một trong những thứ mà mọi người tìm kiếm nhiều nhất. Niềm vui thường được mô tả là một trạng thái cảm xúc dễ chịu, được đặc trưng bởi sự hài lòng, vui vẻ, bằng lòng và sảng khoái.
Nghiên cứu về hạnh phúc đã tăng mạnh kể từ những năm 1960, đặc biệt là trong lĩnh vực tâm lý học tích cực. Loại cảm xúc này thường được thể hiện qua:
Biểu hiện trên khuôn mặt:
Ngôn ngữ cơ thể:
Giọng điệu:
Trong khi hạnh phúc được xem là một trong những cảm xúc cơ bản của con người, những điều chúng ta tin làm chúng ta hạnh phúc thường bị ảnh hưởng nhiều bởi văn hóa. Ví dụ, ảnh hưởng của văn hóa đại chúng thường nhấn mạnh rằng đạt được những thành tựu nhất định như mua nhà hoặc có một công việc lương cao sẽ mang lại hạnh phúc.
Thực tế về những điều góp phần vào hạnh phúc thường phức tạp và cá nhân hóa hơn nhiều. Mọi người đã từng tin rằng hạnh phúc và sức khỏe liên quan mật thiết với nhau, và nghiên cứu cũng đã chứng minh rằng hạnh phúc có thể ảnh hưởng đến cả sức khỏe thể chất và tinh thần.
Hạnh phúc liên quan đến nhiều kết quả khác nhau như tăng tuổi thọ và tăng sự hài lòng trong hôn nhân. Ngược lại, bất hạnh liên quan dến một loạt các kết quả sức khỏe kém.
Ví dụ, căng thẳng, lo lắng, trầm cảm và cô đơn liên quan đến các vấn đề như giảm sức đề kháng, tăng viêm và giảm tuổi thọ.
Buồn bã
Buồn bã là một loại cảm xúc khác được mô tả là một trạng thái cảm xúc ngắn hạn được đặc trưng bởi cảm giác thất vọng, đau khổ, tuyệt vọng, hờn dỗi và tâm trạng u uất.
Giống như các cảm xúc khác, buồn bã là điều mà mọi người trải qua theo thời gian. Trong một số trường hợp, mọi người có thể trải qua giai đoạn buồn bã kéo dài và nghiêm trọng có thể dẫn đến trầm cảm. Buồn bã có thể biểu hiện qua nhiều cách, bao gồm:
Sưng sỉnh
Tâm trạng buồn bã
Mất hứng thú
Im lặng
Tự cô lập
Loại và mức độ nghiêm trọng của buồn bã có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân và cách mọi người đối phó với cảm giác đó cũng có thể khác nhau.
Buồn bã thường khiến mọi người tham gia vào các cơ chế đối phó như tránh xa người khác, tự điều trị và suy ngẫm về những suy nghĩ tiêu cực. Những hành vi như vậy thực sự có thể làm trầm trọng thêm cảm giác buồn bã và kéo dài thời gian của cảm xúc.
Nỗi lo sợ
Lo sợ là một cảm xúc mạnh mẽ có thể đóng một vai trò quan trọng trong sự sống còn. Khi đối mặt với nguy hiểm và trải qua lo sợ, bạn phản ứng bằng cách chống lại hoặc bỏ chạy.
Cơ bắp căng trở nên, nhịp tim và hô hấp tăng lên, và tâm trí trở nên sắc bén hơn, giúp bạn chuẩn bị để chạy trốn hoặc đối phó với nguy hiểm.
Phản ứng này đảm bảo rằng bạn sẵn sàng đối phó với mối đe dọa trong môi trường của bạn. Biểu hiện của cảm xúc này có thể bao gồm:
Biểu hiện trên khuôn mặt:
Ngôn ngữ cơ thể:
Phản ứng cơ thể:
Tất nhiên, không phải ai cũng trải qua nỗi sợ hãi theo cùng một cách. Một số người có thể nhạy cảm hơn với nỗi sợ hãi và một số tình huống hoặc đối tượng nhất định có thể dễ dàng gây ra cảm xúc này hơn.
Sợ hãi là cảm xúc phản ứng với một mối đe dọa ngay lập tức. Chúng ta cũng có thể phản ứng tương tự đối với các mối đe dọa được dự đoán trước hoặc thậm chí là suy nghĩ về những mối nguy hiểm tiềm ẩn, điều này thường xảy ra khi chúng ta lo lắng. Ví dụ, hội chứng sợ xã hội liên quan đến nỗi sợ hãi trước các tình huống xã hội.
Mặt khác, một số người thực sự thích thú với những tình huống gây sợ hãi. Các môn thể thao mạo hiểm và cảm giác mạnh có thể gây sợ hãi, nhưng một số người dường như phát triển mạnh mẽ và thậm chí thích thú với những cảm giác như vậy.
Tiếp xúc đều đặn với một đối tượng hoặc tình huống sợ hãi có thể dẫn đến sự quen thuộc và thích nghi, có thể làm giảm cảm giác sợ hãi và lo lắng.
Đây là cơ sở của liệu pháp 'tự phơi nhiễm', trong đó mọi người dần dần tiếp xúc với những thứ khiến họ sợ hãi một cách kiểm soát và an toàn. Cuối cùng, cảm giác sợ hãi sẽ giảm bớt.
Cảm giác kinh tởm
Kinh tởm là một trong sáu cảm xúc cơ bản ban đầu mà Eckman đã mô tả. Cảm giác kinh tởm có thể biểu hiện theo nhiều cách, bao gồm:
Ngôn ngữ cơ thể:
Phản ứng thể chất:
Biểu hiện trên khuôn mặt:
Cảm giác kinh tởm này có thể xuất phát từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm cả mùi vị, thị giác hoặc khứu giác không dễ chịu. Các nhà nghiên cứu cho rằng cảm xúc này phát triển như một phản ứng với thức ăn có thể độc hại hoặc gây tử vong. Ví dụ, khi người ta ngửi hoặc nếm thức ăn đã hỏng, cảm giác kinh tởm là một phản ứng điển hình.
Vệ sinh kém, nhiễm trùng, máu, thối rữa và cái chết cũng có thể gây ra phản ứng kinh tởm. Đây có thể là cách cơ thể tránh những thứ có thể mang các bệnh truyền nhiễm.
Mọi người cũng có thể cảm thấy kinh tởm về đạo đức khi quan sát những người khác thực hiện những hành vi mà họ thấy kinh tởm, vô đạo đức hoặc xấu xa.
Sự giận dữ
Giận dữ có thể là một cảm xúc đặc biệt mạnh mẽ được đặc trưng bởi cảm giác thù địch, kích động, thất vọng và chống đối người khác. Giống như nỗi sợ, sự giận dữ có thể đóng một vai trò trong quá trình phản ứng chống trả hay bỏ chạy của cơ thể bạn.
Khi một mối đe dọa gây ra cảm giác giận dữ, bạn có thể có xu hướng chống lại mối nguy hiểm và bảo vệ bản thân. Sự giận dữ thường được thể hiện qua:
Biểu hiện trên khuôn mặt:
Giao tiếp cơ thể:
Tiếng nói:
Các phản ứng sinh lý:
Hành vi hung hăng:
Mặc dù tức giận thường được coi là một cảm xúc tiêu cực, nhưng đôi khi nó có thể là một điều tốt. Nó có thể mang tính xây dựng trong việc giúp làm rõ nhu cầu của bạn trong một mối quan hệ, và nó cũng có thể thúc đẩy bạn hành động và tìm ra giải pháp cho những điều đang làm phiền bạn.
Tuy nhiên, sự giận dữ có thể trở thành một vấn đề khi nó quá mức hoặc được thể hiện theo những cách không lành mạnh, nguy hiểm hoặc có hại cho người khác. Sự giận dữ không được kiểm soát có thể nhanh chóng chuyển sang gây hấn, lạm dụng hoặc bạo lực.
Loại cảm xúc này có thể tạo ra hậu quả cả về tinh thần và thể chất. Sự tức giận không được kiểm soát có thể khiến bạn khó đưa ra quyết định hợp lý và thậm chí có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất của bạn.
Giận dữ liên quan đến bệnh động mạch vành và bệnh tiểu đường. Nó cũng có liên quan đến các hành vi gây nguy hiểm cho sức khỏe như lái xe quá nhanh, uống rượu và hút thuốc.
Sự bất ngờ
Bất ngờ là một trong sáu loại cảm xúc cơ bản của con người được Eckman mô tả ban đầu. Sự ngạc nhiên thường khá ngắn và được đặc trưng bởi một phản ứng sinh lý giật mình sau một điều gì đó bất ngờ.
Loại cảm xúc này có thể tích cực, tiêu cực hoặc trung tính. Ví dụ, một bất ngờ khó chịu có thể liên quan đến việc ai đó nhảy ra từ phía sau một cái cây và khiến bạn sợ hãi khi bạn đi bộ đến ô tô của mình vào ban đêm.
Một ví dụ về một sự ngạc nhiên thú vị là về đến nhà và thấy rằng những người bạn thân nhất của bạn đã tụ tập để tổ chức sinh nhật cho bạn. Sự ngạc nhiên thường được đặc trưng bởi:
Biểu hiện trên khuôn mặt:
Phản ứng vật lý:
Phản ứng bằng lời nói:
Bất ngờ là một loại cảm xúc khác có thể kích hoạt phản ứng chống trả hoặc bỏ chạy. Khi bị giật mình, mọi người có thể trải qua một cơn 'sốt' giúp chuẩn bị cho cơ thể chống trả hoặc bỏ chạy.
Sự ngạc nhiên có thể có những tác động quan trọng đối với hành vi của con người. Ví dụ, nghiên cứu đã chỉ ra rằng mọi người có xu hướng chú ý đến các sự kiện đáng ngạc nhiên một cách không cân xứng.
Đây là lý do tại sao các sự kiện đáng ngạc nhiên và bất thường trong tin tức có xu hướng nổi bật trong trí nhớ hơn những sự kiện khác. Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng mọi người có xu hướng bị ảnh hưởng bởi những lập luận đáng ngạc nhiên và học hỏi nhiều hơn từ những thông tin đáng ngạc nhiên.
Những loại cảm xúc khác
Sáu cảm xúc cơ bản mà Eckman mô tả chỉ là một phần nhỏ của vô vàn loại cảm xúc mà con người có thể trải nghiệm. Lý thuyết của Eckman cho rằng các cảm xúc này phổ biến ở mọi nền văn hóa trên thế giới.
Tuy nhiên, các lý thuyết và nghiên cứu mới tiếp tục khám phá nhiều loại cảm xúc khác và cách chúng được phân loại. Sau đó, Eckman đã bổ sung một số cảm xúc khác vào danh sách của mình, nhưng ông gợi ý rằng không giống như sáu cảm xúc ban đầu của mình, không phải tất cả những cảm xúc này cần được thể hiện qua biểu cảm khuôn mặt. Một số cảm xúc mà ông xác định sau này bao gồm:
Vui vẻ
Khinh bỉ
Bình thản
Rối bời
Hào hứng
Tội lỗi
Tự hào về thành tích
Lo lắng
Hài lòng
Ngượng ngùng
Các lý thuyết khác về cảm xúc
Tương tự như nhiều khái niệm trong tâm lý học, không phải tất cả các nhà lý luận đều đồng ý về cách phân loại cảm xúc hoặc cảm xúc cơ bản thực sự là gì. Trong khi lý thuyết của Eckman là một trong những lý thuyết được biết đến nhiều nhất, các nhà lý luận khác đã đề xuất ý tưởng của riêng họ về những gì cảm xúc tạo nên cốt lõi của trải nghiệm con người.
Ví dụ, một số nhà nghiên cứu đã gợi ý rằng chỉ có hai hoặc ba cảm xúc cơ bản. Những người khác cho rằng cảm xúc tồn tại trong một thứ gì đó có thứ bậc. Những cảm xúc chính như tình yêu, niềm vui, sự ngạc nhiên, tức giận và buồn bã sau đó có thể được chia nhỏ hơn nữa thành những cảm xúc thứ cấp. Ví dụ, tình yêu bao gồm những cảm xúc thứ cấp, chẳng hạn như lòng yêu thương và sự khao khát.
Những cảm xúc thứ cấp này sau đó có thể được chia nhỏ hơn nữa thành những gì được gọi là cảm xúc cấp ba. Cảm xúc thứ cấp của lòng yêu thương bao gồm cảm xúc cấp ba, chẳng hạn như thích, quan tâm, lòng trắc ẩn và sự dịu dàng.
Một nghiên cứu gần đây hơn cho thấy rằng có ít nhất 27 cảm xúc khác nhau, tất cả đều có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Sau khi phân tích phản hồi của hơn 800 nam giới với hơn 2.000 video clip, các nhà nghiên cứu đã tạo ra một bản đồ tương tác để chứng minh những cảm xúc này có liên quan với nhau như thế nào.
Nhà nghiên cứu hàng đầu Dacher Keltner, giám đốc của Trung tâm Khoa học Tốt Hơn, giải thích: “Chúng tôi nhận thấy rằng 27 khía cạnh riêng, không phải sáu, là cần thiết để giải thích cách hàng trăm người báo cáo một cách đáng tin cậy về cảm giác khi phản ứng với mỗi video”.
Nói cách khác, cảm xúc không phải là trạng thái xảy ra một cách độc lập. Thay vào đó, nghiên cứu cho rằng có những cung bậc cảm xúc và những cảm xúc khác nhau này có mối liên hệ sâu sắc đến nhau.
Alan Cowen, tác giả chính của nghiên cứu và là nghiên cứu sinh tiến sĩ khoa học thần kinh tại Đại học California, Berkeley, gợi ý rằng việc hiểu rõ hơn bản chất cảm xúc của chúng ta có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp các nhà khoa học, nhà tâm lý học và bác sĩ hiểu rõ hơn về cách cảm xúc làm nền tảng cho hoạt động của não, hành vi và tâm trạng. Bằng cách hiểu rõ hơn về những trạng thái này, ông hy vọng rằng các nhà nghiên cứu có thể phát triển các phương pháp điều trị cải thiện cho các tình trạng tâm thần.
Lời kết từ VeryWell
Cảm xúc đóng một vai trò quan trọng trong cách chúng ta sống, từ việc ảnh hưởng đến cách chúng ta tương tác với những người khác trong cuộc sống hàng ngày, đến việc ảnh hưởng các quyết định mà chúng ta đưa ra. Bằng cách hiểu rõ hơn về một số loại cảm xúc khác nhau, bạn có thể hiểu sâu hơn về cách những cảm xúc này được thể hiện và tác động của chúng đến hành vi của bạn.
Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là không có cảm xúc nào là đơn độc. Thay vào đó, nhiều cảm xúc bạn trải qua có nhiều mặt và phức tạp, hợp tác với nhau để tạo ra cấu trúc phong phú và đa dạng trong cuộc sống tình cảm của bạn.
Người viết: Kendra Cherry
