[Tâm Trạng] 6 Loại Cảm Xúc Cơ Bản Và Ảnh Hưởng Của Chúng Đối Với Cuộc Sống

Tâm trạng của con người có vô số biến thể và chúng ảnh hưởng đến cách chúng ta tồn tại và giao tiếp với người khác. Quyết định, hành động và nhận thức của chúng ta đều chịu ảnh hưởng từ những loại cảm xúc mà chúng ta trải qua tại thời điểm đó.

Các nhà tâm lý học đã nghiên cứu và định nghĩa các cảm xúc mà con người trải qua hàng ngày. Có những lý thuyết được đưa ra để phân loại và giải thích những trạng thái tâm trạng mà con người đã, đang và sẽ trải qua từ thời xa xưa đến nay.

I. NHỮNG CẢM XÚC CƠ BẢN

Vào những năm 1970, nhà tâm lý học Paul Eckman đã nhận định rằng mọi nền văn hóa trên thế giới đều đã trải qua sáu loại cảm xúc cơ bản: hạnh phúc, đau buồn, kinh tởm, sợ hãi, ngạc nhiên và giận dữ. Sau này, ông mở rộng danh sách này bằng cách thêm vào những trạng thái tâm trạng khác như tự hào, xấu hổ, bối rối, hào hứng…

II. TÍCH HỢP CẢM XÚC

Hãy cùng khám phá sâu hơn vào những loại cảm xúc cơ bản của con người và hiểu xem chúng ảnh hưởng ra sao đến suy nghĩ và hành vi hàng ngày của chúng ta.

1. Hạnh Phúc:

Chúng ta luôn mong muốn tìm kiếm hạnh phúc trong mọi cảm xúc. Hạnh phúc thường được định nghĩa là tình trạng hài lòng, niềm vui được tạo nên từ sự mãn nguyện, niềm vui, cảm giác được khen ngợi, thỏa mãn, sức khỏe tốt, thư thái... Cảm xúc này thường thể hiện qua:

• Khuôn mặt: mỉm cười...
• Ngôn ngữ cơ thể: tư thế thoải mái...
• Giọng điệu: vui vẻ, phấn khởi, cách nói dễ chịu...

Mặc dù hạnh phúc được xem là một trong những cảm xúc cơ bản của con người, nhưng chúng ta thường nghĩ rằng để đạt được hạnh phúc là một điều rất khó khăn và bị ảnh hưởng nhiều bởi văn hóa. Thực tế, việc đánh giá liệu một người có hạnh phúc hay không lại phức tạp và mang tính chất cá nhân. Con người thường cho rằng hạnh phúc đi kèm với sức khỏe tốt, và các nghiên cứu đã chứng minh điều này bằng cách chỉ ra rằng cảm giác hạnh phúc đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe tinh thần và thể chất. Trạng thái hạnh phúc giúp tăng tuổi thọ và cải thiện mối quan hệ hôn nhân, ngược lại, cảm giác không hạnh phúc kéo dài có thể gây ra nhiều vấn đề về sức khỏe như căng thẳng, lo lắng, tức giận, thất vọng và cô đơn.

2. Buồn Bã

Buồn Bã được định nghĩa là trạng thái tạm thời của cảm xúc, xuất hiện trong một khoảng thời gian ngắn. Khi buồn, chúng ta cảm thấy thất vọng, đau lòng, mất hy vọng, mất hứng và không có hứng thú với bất cứ điều gì nữa. Mọi người đều đã trải qua cảm giác này ít nhất một lần trong cuộc sống của họ. Tuy nhiên, nếu không được chăm sóc và giải tỏa kịp thời, nỗi buồn có thể khiến ai đó trở nên trầm cảm. Những dấu hiệu của một người đang cảm thấy buồn thường bao gồm:

• Khóc.
• Tâm trạng suy giảm, mất hứng.
• Thờ ơ với mọi thứ.
• Trở nên im lặng.
• Tránh xa mọi người xung quanh.

Mỗi người có một nỗi buồn riêng biệt, không giống ai và cách mỗi người đối mặt với nó cũng khác nhau. Nhưng chúng ta thường lựa chọn tránh né người khác, tự chữa lành bản thân và rơi vào những suy nghĩ tiêu cực. Cách tiếp cận này không chỉ không làm giảm bớt nỗi buồn mà còn làm nặng thêm và kéo dài tình trạng này.

3. Nỗi Sợ Hãi

Sợ Hãi là một trong những cảm xúc mạnh mẽ, đóng vai trò quan trọng trong việc tồn tại của chúng ta từ thời xa xưa đến nay. Khi gặp nguy hiểm và cảm thấy sợ hãi, chúng ta trải qua một phản ứng đặc biệt: 'chiến đấu hoặc chạy trốn'. Các cơ bắp căng trở, nhịp tim và huyết áp tăng cao, tâm trí sắc bén, cơ thể sẵn sàng chiến đấu hoặc chạy trốn khỏi mối nguy hiểm hoặc đứng vững và đối mặt với nó. Phản ứng này giúp chúng ta sẵn sàng đối mặt với nguy hiểm một cách hiệu quả. Chúng ta đang sợ hãi khi:

• Mắt mở to và cằm co lại.
• Thực hiện hành động để tránh hoặc chạy trốn khỏi nguy cơ.
• Nhịp thở nhanh và nhịp tim tăng lên.

Tất nhiên, mỗi người trải nghiệm cảm giác sợ một cách khác nhau. Một số người nhạy cảm hơn với nỗi sợ và trong một số tình huống cụ thể, cảm giác sợ của họ dễ dàng xuất hiện và phát triển. Các mối đe dọa được dự đoán trước hoặc thậm chí là những suy nghĩ về những nguy hiểm tiềm ẩn có thể gây ra cảm giác sợ, mà chúng ta thường nhầm lẫn với trạng thái lo lắng, có thể thấy qua hội chứng sợ xã hội - cảm giác sợ quá mức trong các tình huống xã hội bình thường. Ngược lại, một số người lại tìm kiếm cảm giác sợ. Các hoạt động mạo hiểm và trải nghiệm mang lại cảm giác mạnh có thể gây sợ hãi nhưng họ lại hứng thú và thậm chí tận hưởng niềm vui mà nó mang lại. Nếu tiếp xúc nhiều lần với tình huống hoặc đối tượng khiến ta sợ, ta có thể dần trở nên quen thuộc và giảm bớt cảm giác sợ và lo lắng. Đây cũng là cơ sở cho phương pháp 'tự phơi nhiễm', khi người bệnh tiếp xúc với nguyên nhân gây ra nỗi sợ của họ một cách an toàn và kiểm soát, dần dần sẽ giảm bớt cảm giác sợ.

4. Kinh Dị

Sự Kinh Dị thường thấy qua:

• Ngôn ngữ cơ thể: quay mặt khỏi nguồn gây khó chịu…
• Phản ứng vật lí: nôn mửa, nôn ói…
• Khuôn mặt: nhăn mày, nhấc môi…

Sự Kinh Dị này có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, chẳng hạn như mùi, vị, hoặc cảnh tượng gây khó chịu. Các nhà nghiên cứu tin rằng đây là phản ứng của cơ thể con người với các thực phẩm có hại hoặc gây tử vong. Ví dụ, khi ta ngửi mùi hay nếm phải thức ăn đã hỏng, ôi thiu… sự kinh dị là một phản ứng tự nhiên và điển hình. Mất vệ sinh, nhiễm trùng, máu, hiện tượng thối rữa và cái chết cũng là những yếu tố khiến ta cảm thấy kinh dị. Đây có thể là phản ứng tự nhiên của cơ thể để tránh khỏi các nguy cơ, mầm mống gây bệnh truyền nhiễm. Con người cũng có thể trải nghiệm cảm giác này về mặt đạo đức khi họ bắt gặp người khác thực hiện những hành vi kinh dị, không nhân tính, và không đạo đức.

5. Tức Giận

Giận dữ là một cảm xúc mạnh mẽ, thường biểu hiện qua cảm giác thù địch, kích động và khó chịu. Khi tức giận, bạn thường có xu hướng phản kháng và tự vệ, thể hiện qua nhiều cách khác nhau.

• Vẻ mặt: nhăn mày, nhìn trừng trừng...
• Ngôn ngữ cơ thể: hành động quyết liệt hoặc quay lưng...
• Tông giọng: lời nói thô tục, cay độc, hét to...
• Phản ứng cơ thể: đổ mồ hôi, mặt ửng đỏ, tai nóng bừng...
• Hành vi: hung dữ, xô đẩy, ném vật...

Tức giận thường được coi là một thái độ tiêu cực, nhưng đôi khi lại mang lại những lợi ích. Nó giúp con người nhận biết nhu cầu của mình trong mối quan hệ, là động lực để hành động và giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, tức giận có thể trở thành vấn đề nghiêm trọng nếu không kiểm soát được, gây hại cho người khác hoặc bản thân. Khi đó, bạo lực có thể xảy ra, ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần và sức khỏe.

Ngạc nhiên

• Vẻ mặt: mày nhấn, mở to đôi mắt và miệng...
• Phản ứng cơ thể: nhảy lên hoặc nhảy ra sau...
  
• Ngôn ngữ: hét to, thở dốc...

Ngạc nhiên cũng có thể gây ra phản ứng 'chống lại hoặc bỏ chạy'. Khi bất ngờ, cơ thể sản sinh adrenaline để sẵn sàng đối phó. Điều này làm cho những thông tin đột ngột trở nên dễ nhớ và ảnh hưởng mạnh mẽ đến ý thức của con người.

III. CÁC LOẠI CẢM XÚC KHÁC

Sáu cảm xúc mà Eckman miêu tả chỉ là một phần nhỏ của sự phong phú trong cảm xúc mà con người đã, đang và sẽ trải qua. Lý thuyết của Eckman cho rằng sáu loại cảm xúc này phổ biến trong mọi nền văn hóa trên thế giới. Tuy nhiên, các lý thuyết và nghiên cứu mới đã khám phá ra nhiều loại cảm xúc khác, và sau đó Eckman cũng đã bổ sung thêm vào lý thuyết của mình nhiều dạng cảm xúc khác như: lúng túng, xấu hổ, thỏa mãn, vui thích, khinh thường, tội lỗi…

IV. NHỮNG LÝ THUYẾT VỀ CẢM XÚC KHÁC

Với quan điểm về tâm lý học của mình, nhiều nhà lý thuyết không đồng ý với quan điểm của Eckman về cách phân loại cảm xúc cũng như việc đề xuất các cảm xúc cơ bản. Một số người cho rằng chỉ có hai hoặc ba loại cảm xúc cơ bản. Có người lại cho rằng cảm xúc diễn ra theo cách phân bậc - những cảm xúc sơ cấp như tình yêu, niềm vui, ngạc nhiên, giận dữ, buồn bã được chia nhỏ thành những cảm xúc thứ cấp, ví dụ, tình yêu bao gồm những cảm xúc thứ cấp như tình cảm và lòng khao khát. Những cảm xúc thứ cấp này lại có thể chia nhỏ thành những cảm xúc bậc ba, như tình cảm có thể chia thành những cảm xúc bậc ba như thích, quan tâm, lòng trắc ẩn, sự khoan dung. Một nghiên cứu gần đây cho thấy có ít nhất 27 dạng cảm xúc khác nhau và chúng có mối liên kết chặt chẽ với nhau. Nói cách khác, không có cảm xúc nào xảy ra độc lập mà chúng luôn diễn ra theo cung bậc và có sự liên quan sâu sắc đến các cảm xúc khác. Việc nghiên cứu và phân loại cảm xúc là nền tảng quan trọng để hiểu rõ hơn về cách cảm xúc ảnh hưởng đến não bộ, hành vi và cảm hứng của con người, từ đó giúp cải thiện điều trị các tình trạng tâm lý không ổn định.

Cảm xúc đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta, chúng ảnh hưởng đến cách chúng ta tương tác với người khác cũng như quyết định của chúng ta trong cuộc sống. Việc hiểu biết về các loại cảm xúc cơ bản giúp ta hiểu được cách chúng diễn ra và tác động của chúng. Cần nhớ rằng, không có cảm xúc nào là đơn lẻ, mọi cảm xúc mà bạn trải qua đều phức tạp và đa dạng, chúng kết hợp với nhau để tạo ra sự phong phú trong cuộc sống tình cảm của bạn.