Tự tình là một trong những bài thơ hiếm hoi của Hồ Xuân Hương, thể hiện sự chân thành và can đảm của tác giả khi tự bộc lộ tâm trạng cá nhân trước cuộc sống.
Bài thơ nêu bật việc đối diện với bản thân vào thời khuya tĩnh lặng, khi con người tự suy ngẫm và tự thấu hiểu mình.
Đêm khuya yên bình là lúc mà con người thường đối mặt với chính bản thân, để tự suy ngẫm, tự nhìn nhận lại bản thân. Tự tình là một cách để đối mặt với bản thân, nhìn nhận cuộc sống một cách chân thực và sâu sắc.
Trơ vẻ đẹp của mặt mộc dưới bầu trời xanh.
Vẻ đẹp là hiện thân của sự hồng nhan, là nụ cười, là ánh nhìn của người phụ nữ. Trong suốt bốn trăm năm lịch sử, chỉ có một người, một bóng dáng đơn độc dưới ánh trăng thanh, cảm nhận bước chân của thời gian với bao nỗi u hoài:
Cuộc sống là một trận hồi hợp lẫn lộn,
Trái đất vô tận, một cuộc trò chơi vô tận.
(Đời đời người người đau khổ tuổi già
Trời đất vô tận, cuộc sống quả là một trận mê cung)
(Đặng Dung)
Đấng trượng phu kia, đã đau khổ, thậm chí đắng cay trước sự khó khăn của cuộc sống.
Ở đây, người phụ nữ cảm nhận cuộc đời từ một góc nhìn khác. Cô biết giá trị của mình (là hồng nhan, người phụ nữ xinh đẹp và tài năng). Nhưng cô cảm nhận giá trị đó không mang lại hạnh phúc, mà chỉ gây ra nỗi đau khổ. Từ việc sử dụng từ 'cái' trước danh từ 'hồng nhan' thể hiện sự khinh miệt, coi thường, như: 'cái thằng ấy', 'cái con ấy'... Vẻ đẹp của hồng nhan chỉ mang giá trị bản thân. Hơn nữa, từ 'trơ' trước 'hồng nhan' có ý nghĩa tiêu cực, chỉ sự thiếu xấu hổ (Chỉ cần trơ mặt đó ra!), sự lẻ loi, không có nơi nương tựa (Đứng trơ giữa đồng). Hồng nhan, một giá trị con người trong thế giới này, trở thành điều không có ích, thậm chí là gây xấu hổ!
Bốn câu thơ sau đây nói lên tâm trạng đáng tiếc đó:
Chén rượu đưa người say nhưng lại làm cho người tỉnh lại,
Ánh trăng vẫn chưa tròn đầy mà đã bắt đầu khuyết đi.
Rêu phủ lên mặt đất theo từng đám,
Những đám mây như đâm chân vào đá, gieo bóng dài lên mặt đất.
Chén rượu và miếng trầu không thể làm cho người no nê, nhưng đôi khi lại mang lại niềm vui, sự thân mật, giảm bớt nỗi buồn, làm cho quên đi những phiền muộn trong cuộc sống. Tuy nhiên, ở đây chén rượu không làm được điều đó, mà lại khiến người say tỉnh dậy. Ánh trăng chưa tròn chỉ tượng trưng cho sự không hoàn hảo, mong muốn chưa thực sự được thỏa mãn (Ánh trăng bóng xế khuyết chưa tròn). Cả hai câu thơ có vẻ như miêu tả cảnh vật (về mặt đất, trên bầu trời), nhưng thực tế là sự thể hiện của sự phẫn nộ theo phong cách của Hồ Xuân Hương. Cuộc sống trước mắt nữ thi sĩ như một trò hề, vụng về, không ra gì!
Hai câu kết nối với tâm trạng của Hồ Xuân Hương trước cuộc sống:
Xuân đến, rồi lại đi,
Tình yêu nhỏ bé nhưng cũng dần dần trôi đi!
Cuộc sống chán chường, buồn bã như vậy thì xuân đến, xuân đi có gì đáng nói? Nó chỉ lặp lại sự buồn tẻ đến mức khiến người ta cảm thấy chán chường. Trong thơ mới, các nhà thơ thường bày tỏ nỗi buồn, nỗi khổ trước cuộc sống (Tôi có mong đợi ai đâu/ Ai đem xuân đến lại mang thêm nỗi buồn - Chế Lan Viên...). Hồ Xuân Hương không nói đến nỗi buồn - điều này dường như không phù hợp với bản tính của một nhà thơ, người thích sự thẳng thắn, mạnh mẽ. Bà nói về sự chán chường. Người ta chỉ có thể cảm thấy chán chường khi thực sự buồn, chán chường. Và, chỉ khi đau đớn, phẫn uất đến mức độ đó, người ta mới có thể thốt lên như vậy trước cuộc sống!
Mytour