[Tâm Trí] Động Lực: Khái Niệm Cần Hiểu Đúng

Để hiểu rõ về động lực, ta cần tìm hiểu sâu hơn về tâm trí của chúng ta.

Tôi mất 5 năm để hoàn thành cuốn sách cuối cùng của mình, thời gian kéo dài hơn nhiều so với dự kiến. Vấn đề không phải là tôi không biết phải làm gì, tôi có biết nhưng đơn giản là tôi không thực hiện được. Thiếu động lực khiến tôi không thể hoàn thành cuốn sách.

Indistractable là tựa sách của tôi, nói về cách không bị xao lạc. Điều thú vị là tôi luôn bị xao lạc. Vấn đề này tiếp tục cho đến khi tôi học được cách thực hiện những mục tiêu mà mình đã đề ra.

Cuối cùng, khi hiểu được quá trình sinh học đứng sau lý do chúng ta làm những gì chúng ta làm, tôi không chỉ hoàn thành việc viết sách; tôi trở nên hiệu quả hơn trong công việc, bắt đầu tập thể dục và ăn uống lành mạnh hơn, dành nhiều thời gian hơn cho gia đình, tất cả bởi vì cuối cùng tôi nhận ra mình đã hiểu sai về động lực.

Khía Cạnh Sinh Học của Động Lực

Tương tự như hầu hết mọi người, tôi trước đây hiểu một cách mơ hồ về ý nghĩa thực sự của động lực. Tôi tưởng nó giống như cơn gió: đến và đi, và nếu tôi may mắn bắt được nó trong cánh buồm của mình, tôi có thể điều khiển con tàu tiến tới mục tiêu của bản thân.

Nhược điểm của quan điểm này là nếu gió không thổi, bạn sẽ chìm trong nước. Nếu chúng ta phụ thuộc vào cảm giác có động lực để làm những điều chúng ta không muốn, chúng ta sẽ không bao giờ hoàn thành được các mục tiêu khó khăn.

Để hiểu rõ động lực là gì và làm thế nào để 'khai thác' nó một cách chính xác, chúng ta cần hiểu sâu hơn về bộ não của mình, bắt đầu từ những khái niệm cơ bản nhất. Tại sao chúng ta có bộ não? Nhiều sinh vật khác không có bộ não nhưng vẫn sống sót được.

Các nhà sinh vật học tin rằng lý do các sinh vật tiến hóa bộ não là để di chuyển một cách dễ dàng. Không ngẫu nhiên mà từ 'động lực' và 'chuyển động' xuất phát từ cùng một nguồn gốc từ.

Một nghiên cứu đáng chú ý về ốc sên nước ngọt (tôi biết, nhưng hãy tiếp tục đọc) cho thấy những sinh vật này có thể đưa ra quyết định phức tạp chỉ với hai tế bào não: một để nhận biết thức ăn và một để báo hiệu cho ốc sên biết nó đói hay không. Đối với ốc sên, hai tế bào thần kinh này giúp nó xác định xem có nên di chuyển đến một nguồn thức ăn tiềm năng hay không. Nếu đói đến đau đớn, ốc sên sẽ di chuyển về phía thức ăn (mặc dù rất rất chậm).

Các bộ não phức tạp hơn đã phát triển để giúp động vật tránh xa thứ mà các nhà tâm lý học gọi là 'kích thích gây căng thẳng' – là thứ gây ra cảm giác không thoải mái. Gấu và chim chống chọi với cái lạnh của mùa đông bằng cách lần lượt ngủ đông trong các hang động ấm áp hoặc bay về phương nam. Khi bộ não của chúng ta cảm nhận sự không thoải mái đó, nó sẽ thúc đẩy chúng ta mặc chiếc áo ấm. Khi nóng quá, sự không thoải mái khiến chúng ta phải cởi bỏ chiếc áo đó.

Sự tương phản ảnh hưởng đến hành vi của chúng ta là một ví dụ về cân bằng nội môi. Đó là quá trình sinh lý và tâm lý mà cơ thể sử dụng để duy trì ổn định.

Mong muốn duy trì cân bằng nội môi của cơ thể điều khiển mọi chức năng, từ ý thức đến vô thức. Khi cơ thể không thể tự điều chỉnh, não thúc đẩy chúng ta hành động. Não tạo ra cảm giác thiếu thứ gì đó khi chúng ta cần phải làm gì đó để khắc phục vấn đề, giống như khi ốc sên di chuyển về phía thức ăn khi cảm nhận được cơn đói. Nếu não của ta nhận ra thiếu thốn, dù đó là thức ăn để nuôi dưỡng cơ thể hay tình bạn để nuôi dưỡng tinh thần, não sẽ tạo ra cảm giác đói hoặc cô đơn khiến chúng ta phải làm gì đó để đáp ứng nhu cầu đó.

Vậy thì làm thế nào để chúng ta định nghĩa 'Động lực là gì?'

Động lực là mong muốn thoát khỏi sự không thoải mái.

Về lý thuyết, bộ não của chúng ta giống như bộ não của ốc sên. Dù bộ não của con người phức tạp hơn, nhưng động lực thì tương tự. Khi cảm thấy không thoải mái, chúng ta có động lực để khôi phục cân bằng nội môi. Ngay cả mong muốn cũng là một loại không thoải mái, không thoải mái, có nghĩa là những gì trông giống như thiếu động lực thường chỉ là một cách để thoát khỏi sự không thoải mái một cách không lành mạnh hoặc không hiệu quả.

Ví dụ, một thiếu niên dành thời gian rảnh rỗi để chơi trò chơi điện tử. Bất kể những gì cha mẹ nói, nó không hoàn toàn đúng khi nói rằng đứa trẻ đó thiếu động lực. Cuối cùng, họ cũng phải dành hàng giờ để tập trung và luyện tập để giành chiến thắng từ một trận đấu gay cấn. Ngược lại, những thiếu niên này có động lực để chơi game vì khi làm điều đó, họ đang thoát khỏi sự nhàm chán ở trường, áp lực từ xã hội và sự kiểm soát của cha mẹ. Đó là cách họ nhanh chóng và dễ dàng giải quyết sự không thoải mái đó.

Một điều quan trọng khác mà chúng ta cần nhớ – con người, giống như dòng nước, sẽ luôn tìm đến con đường ít kháng cự nhất.

Cảm thấy không được tốt không nhất thiết là xấu

Khi nhận ra mọi hành động của chúng ta đều liên quan đến nhu cầu cân bằng nội môi, chúng ta có thể thay đổi cách tư duy và điều chỉnh cuộc sống của mình cho phù hợp.

Vậy, chúng ta có thể học được gì để quản lý động lực của bản thân?

Đầu tiên, chúng ta cần nhận ra rằng cảm thấy không thoải mái không phải lúc nào cũng là điều xấu. Nếu nghĩ rằng cảm giác tồi tệ luôn là điều tồi tệ, đó chỉ là quan niệm vô ích được truyền bá bởi những “chuyên gia” về tự lực. Không phải lúc nào cảm giác không thoải mái cũng cần phải giải quyết ngay lập tức. Nó có thể được sử dụng như động lực để thúc đẩy chúng ta đi lên.

Thay vì tìm kiếm cách thoát khỏi nỗi đau một cách dễ dàng, chúng ta có thể nhìn sâu vào vấn đề để hiểu rõ điều gì đang thúc đẩy mong muốn thoát khỏi cảm giác hiện tại của mình. Chúng ta đang tránh né điều gì khi không làm những điều chúng ta thực sự mong muốn?

Để tôi, khi nhận ra tôi đang trốn tránh việc viết sách, tôi biết rằng đó không gì khác chính là cảm xúc đang cản đường tôi. Tôi đã trì hoãn việc viết lách vì bản thân cảm thấy không muốn viết. Nhưng ai nói tôi phải cảm thấy muốn thì mới làm?

Hội chứng người giả mạo (impostor syndrome) của tôi đã nói vậy. Tôi tin rằng nếu tôi là một nhà văn “thực sự”, viết lách sẽ là một thói quen không cần nỗ lực và tôi sẽ luôn thấy công việc của mình thật dễ dàng và thú vị. Đối với tôi, hướng đến sự xao nhãng là cách não tôi tránh những cảm giác tồi tệ như thất vọng và thiếu tự tin. Một khi tôi nhận ra điều đó, tôi đã có thể buông bỏ những quan niệm vô lý của mình và bắt đầu làm việc, cho dù tôi có muốn hay không.

Thêm vào đó, sau khi nhận biết được các trạng thái cảm xúc không thoải mái, chúng ta có thể chuẩn bị cho bản thân những điều mà chúng ta sẽ thực hiện trong lần tiếp theo khi phải đối mặt với những cảm xúc tiêu cực như vậy.

Như tôi đã trình bày chi tiết trong cuốn sách Indistractable, chúng ta có thể sử dụng hàng loạt các kỹ thuật đã được nghiên cứu kỹ lưỡng để chuẩn bị cho bản thân trước những thúc đẩy không thể tránh khỏi mà có thể dẫn đến hành vi tự đánh gục bản thân. Các phương pháp như quy tắc 10 phút đã được chứng minh là có hiệu quả cao trong việc kiểm soát các yếu tố kích hoạt nội tại khiến ta đi sai hướng.

Và cuối cùng, ta có thể ít phụ thuộc vào cảm xúc và dựa nhiều hơn vào thói quen của mình. Bằng cách quyết định trước cách mà ta muốn sử dụng thời gian cho mình, dựa trên giá trị và lịch trình cá nhân của mình, ta sẽ mở ra một con đường rõ ràng cho các hành động trong tương lai của mình. Thay vì phụ thuộc vào động lực, ta có thể thực hiện những điều ta đã nói bằng cách nhìn vào lịch của mình.

Công việc trên cuốn sách của tôi đã chuyển sang giai đoạn cao hơn khi cuối cùng tôi đã học được cách thiết lập cái mà các nhà tâm lý học gọi là “ý định thực hiện”, phương pháp lập kế hoạch cho những điều và thời điểm bạn sẽ thực hiện. Một người mất tập trung chờ đợi động lực, và sau đó không hiểu tại sao họ không thể hoàn thành mục tiêu đó từng ngày. Một người không phân tâm biết lý do tại sao họ bị phân tâm và thực hiện các bước ngay từ hôm nay để tránh bị xao lạc bởi những điều tương tự vào ngày mai.

Cuối cùng, khi đã hiểu được động lực thực sự là gì và động lực không phải là gì, chúng ta sẽ học được cách tận dụng nó khi ta còn động lực và áp dụng các phương pháp khác khi động lực dần mất đi.

Tác giả: Nir Eyal