Buzz
Tò he (còn được biết đến với tên gọi con giống bột) là món đồ chơi truyền thống của trẻ em Việt Nam, có thể ăn được. Hiện nay, việc làm tò he đã trở thành một phần của văn hóa dân gian ở các vùng nông thôn Việt Nam, đặc biệt là ở Bắc Bộ. Tò he có nguồn gốc từ Trung Quốc, được mang theo người Hoa đến miền Nam Việt Nam từ rất lâu, hoặc có thể do các nghệ nhân miền Bắc di cư vào Nam, nhưng vẫn chưa phổ biến bằng ở miền Bắc. Ban đầu, tò he được làm từ bột dùng trong các lễ cúng, thường tạo hình các con vật như công, gà, trâu, bò, lợn, cá... và vì thế còn được gọi là 'đồ chơi chim cò'. Ở một số vùng miền Bắc, người ta còn gọi là 'con bánh' vì ngoài hình thù con vật, còn tạo hình các món như nải chuối, quả cau, chân giò, đĩa xôi... để dâng cúng. Sản phẩm có màu sắc giống thực phẩm và thêm chút đường để có thể ăn được. Sau này, tò he được gắn vào một chiếc kèn ống, quét chút mạch nha ở đầu kèn, khi thổi phát ra âm thanh 'tò te', vì vậy tên gọi 'tò te' được biến âm thành 'tò he'.
Làng Xuân La, xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên, Hà Nội là nơi nổi tiếng với nghề làm tò he. Ở đây, nguyên liệu chính để làm tò he là bột gạo, thường trộn với ít nếp theo tỷ lệ 10 phần gạo, 1 phần nếp (cần thêm nhiều nếp để giữ độ dẻo khi thời tiết nóng và khô). Bột được trộn đều, ngâm nước, xay nhuyễn, luộc chín và nhào tay nhanh. Sau đó, bột được chia thành từng phần và nhuộm các màu khác nhau: vàng, đỏ, đen, xanh. Trước đây, màu sắc được chiết xuất từ thực vật và nấu với một ít bột: màu vàng từ hoa hòe hoặc nghệ, màu đỏ từ gấc hoặc dành dành, màu đen từ rơm rạ hoặc cây nhọ nồi, màu xanh từ lá chàm hoặc riềng. Các màu sắc khác được pha từ bốn màu cơ bản này. Hiện tại, màu thực phẩm công nghiệp được sử dụng thay thế vì tính tiện lợi.
Ngày nay, các nghệ nhân không chỉ tạo hình tò he với các con vật và trái cây đơn giản, mà còn sáng tạo nhiều hình thù đa dạng khác: 12 con giáp, cũng như các nhân vật yêu thích của trẻ em như Doraemon, Bạch Tuyết, siêu nhân, Tề Thiên, Trư Bát Giới, người nhện,...
Các nghệ nhân thường đi xa nhà, rong ruổi trong các phiên chợ quê, làng xóm, phố phường để bán tò he, đặc biệt là ở những nơi tổ chức lễ hội, đình đám. Hành trang của họ khá đơn giản: một con dao nhỏ, vài que tre, chút sáp ong, một cái lược và một thùng xốp để trưng bày tò he.
Tò he Trung Quốc
Tò he Trung Quốc, hay còn gọi là diện tố (tiếng Trung: 面塑; bính âm: Miànsù; nghĩa là 'tượng bột'), là một nghề thủ công truyền thống và là một phần của văn hóa đặc trưng. Quy trình chế tạo của nghệ nhân ở Trung Quốc khá tương đồng với Việt Nam. Tuy nhiên, khác với tò he Việt Nam, tò he Trung Quốc thường sử dụng bột mỳ hoặc đất sét nhuộm màu. Tại Dương Châu, nguyên liệu chủ yếu là bột giấy, trộn thêm một chút cao su và phẩm màu. Tất cả các nguyên liệu đều được làm hoàn toàn bằng tay.
Diện tố (tò he) là một nghệ thuật dân gian truyền thống của Trung Quốc có nguồn gốc từ Sơn Đông, Sơn Tây và Bắc Kinh. Các nghệ nhân sử dụng tay và công cụ đơn giản để tạo ra nguyên liệu, qua nhiều công đoạn nhào nặn, họ dùng dao tre nhỏ để khéo léo chạm khắc, vẽ và tạo hình sản phẩm. Ngay lập tức, một tác phẩm nghệ thuật sống động sẽ được hình thành. Theo ghi chép lịch sử, nghệ thuật tò he của Trung Quốc đã được ghi lại từ thời nhà Hán, qua hàng nghìn năm kế thừa, hiện nay đã trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa Trung Quốc và nghệ thuật dân gian, với sự thẩm mỹ không thể bỏ qua. Về phong cách nhào nặn, lưu vực sông Hoàng Hà mang nét đơn giản, thô ráp, mạnh mẽ và sâu lắng; còn lưu vực sông Dương Tử thì tinh tế, duyên dáng và cầu kỳ.
Ảnh
