Tạo kế hoạch phân tích bài thơ Vội vàng của Xuân Diệu

I. Bắt đầu

- Lấy từ tập Thơ thơ đầu của Xuân Diệu, xuất bản năm 1938.

- Tuổi trẻ quý báu, chỉ có một lần. Phải biết trân trọng và sống trọn vẹn với tuổi trẻ và thời gian.

II. Phân tích

- Bài thơ bắt đầu với cái tôi hăm hở: Tôi muốn tắt nắng đi. Kết thúc là ta, là tất cả tuổi trẻ. Sự hòa nhập và hòa hợp trong dòng chảy của thời gian: Sống đầy đủ, sống trọn vẹn. Sống say mê đắm chìm. Sự trùng lặp nghệ thuật trong diễn tả. Ngôn từ đậm đà cảm xúc, xúc động, và sôi động: ta muốn ôm, ta muốn đắm, ta muốn say, ta muốn ngập tràn.

Ta muốn ôm

Cả sự sống mới bắt đầu man mỏng

Ta muốn đắm trong mây và gió bay

Ta muốn say với cánh bướm và tình yêu

Ta muốn ngập tràn trong một cái hôn nồng

Và non nước, và cây, và cỏ rạng.

- Thiên nhiên tươi đẹp, đầy hương sắc của hoa đồng xanh rì, của lá cành tung bay, tháng năm mật của ong bướm, khúc tình si của yến ấm. Và đây ánh sáng lấp lánh của hàng mi. Câu này được nhắc lại năm lần để thể hiện sự sống phong phú phơi bày, thiên nhiên đẹp đẽ dễ thương. Vì điều này nên phải vội vàng tắt nắng đi và buộc gió lại. Trong cái phi lí có sự dễ thương của một tâm hồn lãng mạn.

- Tuổi trẻ quý báu, rất đẹp, rất dễ thương. Bình minh là khoảnh khắc tươi đẹp nhất của một ngày, đó là lúc Thần Vui bắt đầu làm việc. Tháng giêng là tháng khởi đầu của mùa xuân, ngon như một cặp môi gần. Một từ ngon làm thay đổi cảm xúc tâm trạng, một cách so sánh vừa mới mẻ vừa táo bạo. Chiếc môi đó chắc là của thiếu nữ, của gái trinh. Đây là dòng thơ hay nhất mới nhất cho thấy màu sắc cảm xúc và tinh thần yêu đời, yêu cuộc sống đến mức cuồng nhiệt của nhà thơ Xuân Diệu.

- Có lẽ Xuân Diệu viết bài thơ này trước năm 1938, khi ông còn dưới 20 tuổi - cái tuổi thanh xuân rực rỡ, nhưng nhà thơ đã vội vàng một phần - cách diễn đạt rất thơ – không cần đến tuổi trung niên (nắng hạ) mới tiếc nuối tuổi hoa niên. Dấu chấm giữa dòng thơ, rất mới, thơ cổ không có. Như một tuyên ngôn về vội vàng:

   Tháng giêng ngon như một cặp môi gần

   Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa.

   Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân.

- Vội vàng vì thiên nhiên quá đẹp, vì cuộc sống quá yêu, vì tuổi trẻ quá thơ mộng. Đang tuổi hoa niên mà đã “vội vàng một nửa” ... Cảm nhận của nhà thơ về thời gian, về mùa xuân, về tuổi trẻ rất trong sáng, mới lạ.

- Quan niệm về thời gian có nhiều cách diễn đạt. Thời gian là vàng ngọc. Bóng đã dài lưng ta. Thời gian vun vút thoi đưa, như bóng câu (tuấn mã) vút qua cửa sổ, như nước chảy qua cầu. Thời gian một đi không trở lại. Xuân Diệu cũng có một cách diễn đạt rất riêng của nhà thơ: Tương phản đối lập để chỉ ra một đời người chỉ có một tuổi xuân; tuổi trẻ một đi không trở lại.

Xuân đương tới, nghĩa là xuân đương qua,

Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già.

Mà xuân hết, nghĩa lù tôi cũng mất

- Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật Không cho dài thời trẻ của nhân gian. Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại...

- Giọng thơ sôi nổi như dòng nước từ nguồn chảy ra. Một hệ thống tương phản đối lập: tới - qua, non - già, hết - mất, rộng - chật, tuần hoàn - không tuần hoàn, vô hạn - hạn chế - khẳng định một chân lí - triết lí: tuổi xuân một đi không trở lại. Phải trân trọng tuổi xuân.

- Cách nhìn nhận về thời gian cũng rất tinh tế, độc đáo, nhạy cảm. Trong hiện tại đã bắt đầu có quá khứ và tương lai; cái đang có lại đang mất dần đi...

Và mối giao cảm thơ mầu nhiệm của cảnh vật, của tạo vật hình như mang theo nỗi buồn chia ly hoặc tiễn biệt, buồn vì xa cách, sợ vì phai tàn sắp sửa. Cảm xúc lãng mạn dâng trào trong cái hơi thở của cuộc đời. Nói cảnh vật thiên nhiên mà là để nói về con người, nói về nhịp sống hối hả, vội vàng của tạo vật. Với Xuân Diệu, hầu như cuộc sống nơi vườn trầu đều ít nhiều mang bản chất của sự lầm lỡ về thời gian.

Mùi tháng năm như rót vị chia ly

Khắp sông núi vẫn khẽ tiễn biệt.

Cũng là gió, là chim... nhưng gió thì thì thầm vì buồn chim thì ngừng hót, ngừng kêu vì sợ! Câu hỏi tuôn trào cũng là để làm nổi bật sự ngược đời giữa mùa xuân - tuổi trẻ và thời gian:

Con gió xinh thì thầm trong lá biếc

Phải chăng buồn vì phải bay đi?

Chim vui vẻ bỗng gián đoạn tiếng hót

Phải chăng sợ vì tuổi già sắp tới?

Nhà thơ bất ngờ thốt lên lời buồn bã, Tiếc nuối, Lo lắng. Bất ngờ tỉnh giấc trong một mùa chưa kết thúc, ý nghĩa vẫn còn trẻ trung, chưa già đi. Đi thôi! Phải vội vàng, phải hối hả. Câu thở dài với sự ngắt nhịp biến đổi làm nổi bật sự lo lắng, sự mâu thuẫn băn khoăn, sự nuối tiếc, sự bất mãn:

Chẳng bao giờ / ôi / Chẳng bao giờ nữa...

Mau đi thôi / mùa chưa ngả chiều hôm...