Tết Đoan Ngọ là gì? Tết Đoan Ngọ 2024 ngày nào? Nguồn gốc và ý nghĩa

Sắp đến Tết Đoan Ngọ, một dịp lễ quan trọng diễn ra vào ngày 5/5 âm lịch tại nhiều nước Đông Á, trong đó có Việt Nam. Không chỉ là ngày lễ truyền thống, Tết này còn mang nhiều câu chuyện và ý nghĩa đặc biệt. Hãy cùng tìm hiểu ngay sau đây.

Trong thời gian này, các khu phố, đặc biệt là khu phố Hoa, trở nên rất sôi động với chuẩn bị cho ngày lễ quan trọng này.

Tết Đoan Ngọ là một dịp lễ chung của một số nước có ảnh hưởng văn hóa Trung Quốc. Tuy nhiên, ở Việt Nam, nó có ý nghĩa đặc biệt riêng.

Tết Đoan Ngọ là ngày gì?

Tết Đoan Ngọ diễn ra vào ngày 5/5 âm lịch, còn được biết đến với tên gọi Tết Đoan Dương. Đoan Ngọ là thời điểm giữa trưa, khi khí dương đang thịnh.

Tại Việt Nam, dịp này còn được gọi là 'Tết giết sâu bọ'. Không chỉ ở Việt Nam và Trung Quốc, mà còn ở Triều Tiên và Hàn Quốc, Tết Đoan Ngọ cũng được tổ chức. Đây thực sự là một trong những nét đặc trưng của lễ hội Á Đông, liên quan đến quan niệm về tuần hoàn thời tiết trong năm.

Vào ngày 10/6/2024, Tết Đoan Ngọ 2024 sẽ được tổ chức (ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch).

Nguồn gốc của lễ hội Tết Đoan Ngọ

Điều gốc rễ của Tết Đoan Ngọ tại Trung Quốc

Đa số người tin rằng Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc từ Trung Quốc, kèm theo nhiều truyền thuyết hấp dẫn, trong đó có câu chuyện về quan tên Khuất Nguyên nổi tiếng.

Câu chuyện xoay quanh vị đại thần của nước Sở, Khuất Nguyên, thời kỳ Chiến Quốc. Ông là trung thần của nước Sở và cũng là một nhà văn hóa nổi tiếng. Sau khi bị gian thần hãm hại, ông tự vẫn bằng cách nhảy xuống sông Mịch La vào ngày mùng 5/2 âm lịch.

Dân chúng hiếu kỳ vi lòng trung nghĩa, hàng năm vào ngày này, mọi người đều làm bánh bá trạng và thả xuống sông để tưởng nhớ Khuất Nguyên.

Nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam

Đối với người Việt, Tết này mang ý nghĩa khác biệt hoàn toàn. Theo tài liệu từ Ban Tôn Giáo Chính Phủ, xưa kia, khi mùa vụ thành công và bội thu, nông dân ăn mừng nhưng sâu bọ kéo đến phá hoại.

Nhân dân băn khoăn về cách giải quyết nạn này, đột nhiên một ông lão tên Đôi Truân xuất hiện. Ông chỉ dẫn mỗi nhà lập một bàn cúng với bánh tro và trái cây, sau đó ra ngoài vận động thể dục. Khi mọi người làm theo, sâu bọ đều bị tiêu diệt. Từ đó, ngày 5/5 âm lịch trở thành 'Tết diệt sâu bọ' và được gọi là 'Tết Đoan Ngọ' vì thời gian cúng thường vào giữa giờ Ngọ.

Do đó, không thể cho rằng Tết Đoan Ngọ của người Việt bắt nguồn từ Trung Quốc như một số người nghĩ.

Ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ

Ngoài việc giải trừ sâu bọ gây hại cho mùa màng, người Việt còn tin rằng đây là thời điểm để loại bỏ bệnh tật trong giai đoạn chuyển mùa.

Người xưa tin rằng các loại ký sinh thường gây hại cho tiêu hóa không phải lúc nào cũng bị tiêu diệt. Chỉ vào ngày mùng 5/5, chúng thường ngoi lên và đây là cơ hội để ăn những thực phẩm có vị chua, chát để loại bỏ chúng.

Thực hiện lễ cúng Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam

Lễ Gia Tiên

Bộ đồ cúng lễ Gia Tiên bao gồm:

• Một bàn cơm chay
• Các loại bánh chay, xôi chay
• Ba chén rượu ba màu trắng, đỏ, vàng, trong rượu có pha một chút hương vị hùng hoàng
• 9 bông hoa đồng tiền đỏ cài trên bàn hoa quả
• Ba chén nước trà với ba hương vị khác nhau, vàng thuyền, vàng thỏi, vàng lá
• Bàn hoa quả ngũ sắc với năm vị là, cay, chua, đắng, mặn, ngọt
• Có thể chuẩn bị một ít tiền ảo

Lễ cầu nguyện Ngọc Hoàng Đại Đế và Thần Tiên

Chuẩn bị bàn lễ để cúng ngoài trời, hướng về phía Nam.

Bàn cúng lễ cầu xin sự ban phước từ Ngọc Hoàng Đại Đế và Thần Tiên bao gồm:

• Bàn lễ trải một tấm vải đỏ
• Bàn hoa quả ngũ sắc với năm vị là, cay, chua, đắng, mặn, ngọt
• Các loại bánh chay, một mâm xôi
• 5 chén rượu năm màu trắng, đỏ, vàng, xanh, đen. Trong rượu có pha một chút hương vị hùng hoàng
• 9 bông hoa đồng tiền đỏ cài trên bàn hoa quả
• Một chiếc lọng đỏ với viền vàng
• 5 chén nước trà năm hương vị khác nhau, cùng vàng thuyền, vàng thỏi, vàng lá

 Món ăn trong ngày Tết Đoan Ngọ là gì?

Trái cây

Trong ngày Tết Đoan Ngọ, trái cây là món không thể thiếu trên bàn cúng tổ tiên và trong bữa tiệc gia đình. Tháng 5 Âm lịch là mùa của những loại trái vải, mận Hà Nội. Hương vị ngọt bùi và chua thanh của trái cây khiến cho ngày lễ trở nên đặc biệt.

Ở miền Nam, trái cây như xoài, chôm chôm, dưa hấu, vải,... được ưa chuộng cho việc cúng ông bà và thưởng thức vì chúng là đặc sản của vùng miền này. Việc bày cúng và thưởng thức các loại trái cây này thể hiện lòng mong ước cho một mùa màng mạnh khỏe, không bị sâu bọ, cây trái phát triển mạnh mẽ.

Bánh tro (Bánh ú tro)

Bánh ú tro có nhiều tên gọi như bánh ú, bánh gio và bánh âm và có nhiều biến thể tùy theo vùng miền. Chúng được làm từ gạo ngâm trong nước tro, nước này được lấy từ việc đốt củi hoặc rơm và bánh được bọc trong lá chuối.

Bánh có vị ngọt vừa phải, mềm dẻo, màu sắc đặc trưng, dễ ăn, dễ tiêu, mát ruột. Bánh tro không nhân thường được thưởng thức kèm với mạch nha hoặc đường mật mía.

Thịt vịt

Trong vài ngày trước và cả vào ngày mùng 5/5 hàng năm, các chợ ở miền Bắc và miền Trung luôn tấp nập với việc mua bán vịt sống do gia đình thường chế biến nhiều món từ vịt.

Người miền Trung tin rằng từ ngày 5/5 trở đi vịt bắt đầu vào mùa, thịt trở nên béo, nhiều hơn. Do đó, vào ngày này, hầu hết gia đình miền Trung chọn mua và nấu các món ngon từ vịt như vịt luộc, vịt quay, vịt tiềm,...

Cơm rượu nếp

Cơm rượu hoặc còn được gọi là cái rượu là đặc sản được ưa chuộng để cúng và thưởng thức ở cả ba miền Bắc Trung Nam vào ngày 5/5, tin rằng ăn cơm rượu và uống rượu vào ngày này có thể diệt sâu bọ hiệu quả.

Cơm rượu nếp là sự kết hợp lên men từ nếp đã nấu thành xôi. Quá trình này bắt đầu từ việc nấu một chút xôi nguyên hạt rồi rắc men lên, ủ trong ba ngày. Đặt thúng xôi này lên một chiếc chậu, hứng nước rượu trộn với cái. Sau khi hoàn thành cơm rượu nếp có vị ngọt thanh, cay dễ chịu, và chua nhẹ nên được ưa chuộng bởi cả người già và trẻ em.

Chè hạt sen, chè đậu đen, chè trôi nước và chè kê

2 món chè không thể thiếu trong ngày này là chè hạt sen và chè đậu đen giúp giải nhiệt rất tốt. Thời tiết tháng 5 thất thường dễ gây ra các loại bệnh vặt, vì vậy việc ăn chè vào ngày này được nhiều người lựa chọn để phòng bệnh và cầu mong mang lại sức khỏe.

Món chè kế tiếp không còn xa lạ với văn hóa 3 miền khi xuất hiện trong hầu hết các dịp quan trọng như Tết Nguyên Đán, cúng Ông Công Ông Táo, Tết Hàn Thực, đó là chè trôi nước. Và Tết mùng 5/5 Âm lịch cũng không ngoại lệ. Những viên chè tròn đầy, đẹp mắt, vị thơm ngọt ngào lại mang nhiều ý nghĩa nên được nhiều người dùng để dâng cúng lên đất trời, tổ tiên cầu mong vạn sự may mắn.

Cuối cùng là một món chè đặc biệt từ xứ Huế mỗi dịp mùng 5 tháng 5. Chè kê là chè được nấu từ hạt kê đã lột vỏ, ngâm rồi đun sôi đến khi nở mềm. Sau đó người ta thêm nước đường cùng chút gừng vào nồi hạt kê đang sôi là đã hoàn thành. Chè có cấu trúc sền sệt, màu vàng óng, thơm phức và ngọt ngào.

Lời chúc Tết Đoan Ngọ ý nghĩa nhất

Ngày Tết Đoan Ngọ là dịp lễ quan trọng trong năm, mọi gia đình sum vầy bên nhau thưởng thức các món ăn ngon, đặc trưng. Ngoài ra, vào ngày này, mọi người cũng chia sẻ lời chúc tốt lành, mong muốn sức khỏe và thành công cho nhau trong cuộc sống. Những lời chúc sẽ truyền thêm động lực để chúng ta sống hạnh phúc và thoải mái hơn.

1. Hôm nay là mùng 5/5, Tết Đoan Ngọ. Chúc mọi người luôn khỏe mạnh, hạnh phúc, an lành, may mắn và có những khoảnh khắc ấm áp bên gia đình.

2. Nhân dịp Tết Đoan Ngọ mùng 5 tháng 5, chúc tất cả mọi người thật nhiều sức khỏe, “diệt được nhiều sâu bọ”, chúc cho bà con nông dân có một mùa màng bội thu.

3. Chúc mọi người có một ngày mùng 5 tháng 5, Tết Đoan Ngọ vui vẻ và ấm áp. Đừng quên dậy sớm ăn cơm rượu nếp để loại bỏ nhiều sâu bọ, mang lại sức khỏe cho cả nhà nhé.

 Hoạt động diễn ra vào ngày Tết Đoan Ngọ

Ngoài việc chuẩn bị mâm cúng mùng 5/5 vào lúc 12 giờ trưa, người dân ở vùng quê thường cùng nhau đi hái lá về để nấu nước xông, làm sạch cơ thể và giúp giải cảm. Theo quan niệm dân gian, 12h ngày 5/5 là thời điểm có khí hậu tốt nhất, mặt trời chiếu sáng tốt nhất trong năm. Một số nơi có truyền thống treo ngải cứu để trừ tà.

Vì vậy ở miền Bắc, món nếp cẩm, đặc biệt là rượu nếp cẩm, không thể thiếu trong dịp này. Theo quan niệm dân gian, rượu nếp được ăn ngay khi mới thức dậy sẽ rất có ích. Rượu này thường là xôi nguyên hạt đã lên men, được gọi là 'cái'. Người ta thường dùng gạo nếp trắng và cẩm làm xôi, sau đó để nguội và rắc men, ủ trong ba ngày. Thúng xôi được đặt trên một chiếc chậu, thu nước men để khi ăn, trộn với xôi, tạo ra hương vị ngọt, cay dễ chịu. Người già, trẻ nhỏ đều có thể thưởng thức loại rượu này.

Ở các tỉnh miền Trung, món không thể thiếu trong mâm cơm cúng là bánh ú tro. Mỗi gia đình thường mua từ vài chục bánh trở lên. Ngoài ra, theo truyền thống ở miền Nam, thịt vịt cũng là một món không thể thiếu trong dịp này. Tại thành phố Hồ Chí Minh, vịt quay, heo quay thường được ưa chuộng hơn trong ngày lễ này so với ngày thường.

Trong ngày này, nhiều người thường tắm lá mùi để phòng bệnh và loại bỏ sâu bọ. Còn ở các vùng ven biển, người dân tắm biển vào giờ Ngọ chính xác.

Nhiều người cũng tin rằng vào ngày này, khí dương mạnh nhất trong năm, nên rất thích hợp để cầu an. Theo quan niệm đó, các loại cây lá được hái trong dịp này được cho là có tác dụng tốt nhất nên các bác sĩ thường đi tìm lá thuốc trong rừng.

Ai đang mắc cảm trong dịp này nên dùng 5 loại lá bạch đàn, lá dâu tằm, xương rồng, ngũ trảo và sả nấu nước xông để giảm bớt triệu chứng.

Một phong tục phổ biến khác của người Việt là gia đình mua xương rồng để trưng trong nhà nhằm tránh tà ma.

Kiêng kị trong ngày Tết Đoan Ngọ

Không nhìn vào gương sau nửa đêm

Theo quan niệm dân gian, sau 12h đêm mùng 5/5, âm khí hoạt động mạnh mẽ, vì vậy cần tránh nhìn vào gương hoặc chụp ảnh trước gương để ngăn chặn tà khí xâm nhập và tránh những hiện tượng khó lý giải có thể xảy ra.

Tránh đứng nơi có không khí u ám

Vào dịp này, ông bà thường nhắc nhở gia đình không nên dừng chân ở những nơi u ám, thiếu sáng như nghĩa trang, bệnh viện, nhà tang lễ,... vì có thể ảnh hưởng đến sức khỏe. Không chỉ trong ngày này, mà cả vào những ngày thường bạn cũng nên tránh những nơi này vì chúng có thể chứa đựng mầm bệnh.

Tránh làm rơi hoặc mất tiền

Theo quan niệm cổ xưa, việc mất tiền vào ngày tết mùng 5/5 được coi là tự đánh mất may mắn của mình, khiến vận khí giảm sút. Vì thế khi ra ngoài, hãy chú ý giữ gìn của cải của mình để tránh rơi hoặc mất.

Kiêng để giày dép lộn xộn

Từ 'giày dép' trong tiếng Hán cũng có âm đồng nhất với từ 'tà', nếu để lộn xộn có thể thu hút tà khí. Vì vậy, hãy sắp xếp giày dép gọn gàng để không ảnh hưởng đến vận may và tình duyên.

 Khám phá Tết Đoan Ngọ ở các quốc gia phương Đông

Trung Quốc

Tại Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ cũng rơi vào mùng 5/5 và được gọi là Tết Trùng Ngũ vì có hai con số 5 gặp nhau. Tết Trùng Ngũ ở đất nước này thường diễn ra trong không khí trang trọng với hoạt động như đua thuyền rồng và các hoạt động dân gian như làm túi thơm, làm đèn lồng và trang trí lại nhà cửa của người dân địa phương.

Nhật Bản

Ở xứ sở mặt trời mọc - Nhật Bản, ngày tết này còn được xem như là ngày lễ dành riêng cho các bé trai. Hình ảnh cờ cá chép được tin rằng sẽ mang lại sức khỏe và sự thông minh thường được treo lên bởi các gia đình để cầu mong con cái của họ thành công. Ngoài ra, người Nhật cũng thường cúng và thưởng thức bánh mochi trong dịp này.

Hàn Quốc

Đối với Hàn Quốc, Tết Đoan Ngọ hay Dano là một trong 3 lễ hội truyền thống lớn nhất trong năm mang những nét văn hoá và phong tục lâu đời qua nhiều hoạt động ý nghĩa. Đầu tiên phải kể đến đây là dịp để các thành viên quay về đoàn tụ tiếp nối những giá trị truyền thống. Cũng vào ngày này, phụ nữ và trẻ em thường tắm gội bằng lá cây diên vĩ, chơi những trò chơi dân gian và mặc bộ trang phục truyền thống.

 Câu hỏi về Tết Đoan Ngọ

Tại sao Tết Đoan Ngọ gọi là Tết diệt sâu bọ?

Ngày xưa sâu bọ oanh tạc cây trồng khiến mùa màng thất bát thì bỗng nhiên một ông lão xuất hiện tự xưng là Đôi Truân từ miền khác đến. Ông lão này bày nông dân rằng mỗi nhà lập một đàn cúng đơn giản gồm có bánh gio (tro), trái cây đồng thời vận động thể dục trước nhà trong khi cúng. Sau khi làm theo đúng lời ông dặn, chỉ một lúc sau, sâu bọ té ngã rồi biến đi mất.

Từ đó, người dân vẫn giữ ngày này như ngày Tết diệt sâu bọ. Ngày nay Tết diệt sâu bọ vẫn được làm lễ cúng rất chu đáo ở các làng quê Việt Nam có lẽ do gắn liền với văn hóa nông nghiệp nước ta.

Tại sao Tết Đoan Ngọ rơi vào 5/5 âm lịch?

Theo Thạc sĩ Trần Long, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia TP.HCM), người dân nước ta xưa ăn tết vào tháng 11 Âm lịch (còn được gọi là tháng Tí), nên tháng 5 chính là tháng giữa năm, cũng là lúc vừa kết thúc vụ Chiêm bước vào vụ Mùa. Nên thời điểm này được người dân làm lễ cúng như cách tạ ơn trời đất, tổ tiên, ăn mừng mùa vụ thành công.

Theo phân tích của TS. Long, 'Đoan” có nghĩa là bắt đầu, “Ngọ” ý chỉ giờ ngọ, tức chỉ khoảng thời gian nóng nhất trong ngày (từ 11 giờ đến 13 giờ chiều). Nên Đoan Ngọ có thể hiểu là “ngày mở đầu chuỗi ngày nóng nhất trong năm”.

Vì nông dân trồng lúa nước thường phải quan sát thời tiết và có hướng trồng trọt phù hợp, nên từ đó ngày Tết diệt sâu bọ ở Việt Nam được hình thành.

Tết Đoan Ngọ ở 3 miền có gì khác nhau?

Theo PGS. TS Phạm Ngọc Trung - nguyên Trưởng khoa Văn hóa học, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, người dân đồng Bằng Bắc Bộ thường dùng cơm rượu nếp để diệt côn trùng, sâu bọ. Vì người xưa quan niệm, vì nồng của cơm nếp cùng men cay của rượu có thể xua đuổi, tiêu diệt ký sinh trùng có hại cho cơ thể.

Còn ở vùng miền Trung, một trong những vùng đất với khí hậu khắc nghiệt nhất của Việt Nam, mọi người đón chào ngày Tết này bằng các nghi lễ cúng trọng đại để mong muốn được bình an, mùa màng bội thu. Mâm cỗ ở đây thường bao gồm cơm rượu, được xem như một biện pháp để tiêu diệt sâu bọ, cùng với bánh tráng, chè kê và bánh tro không thể thiếu.

Ở miền Nam, cơm rượu cũng được xem là một phần không thể thiếu trong nghi lễ cúng, nhưng được biến thành những viên tròn nhỏ, thường ăn kèm với xôi vò. Theo truyền thống ở miền Nam, thịt vịt cũng là một phần không thể thiếu trong mâm cúng những dịp lễ lớn như này.

Với ý nghĩa là Tết giữa mùa, Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên và cầu mong mùa màng bội thu tránh khỏi sâu bọ, mà còn là dịp để mong muốn sức khỏe, chữa bệnh. Đây đã trở thành một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng của cộng đồng.

Mua trái cây tươi tại Mytour để cúng ngày Tết Đoan Ngọ nhé: