Buzz
1. Tết Hàn thực là gì? Ngày Tết Hàn thực trong dương lịch là ngày nào?
Tết Hàn thực, hay còn gọi là Tết bánh trôi bánh chay, diễn ra vào ngày mồng 3 tháng 3 Âm lịch. 'Hàn thực' có nghĩa là 'thức ăn lạnh'. Lễ hội truyền thống này phổ biến tại một số tỉnh Trung Quốc, miền Bắc Việt Nam và các cộng đồng người gốc Hoa toàn cầu. Vào ngày này, nhiều gia đình sẽ xay bột, nấu đỗ xanh, làm bánh trôi, bánh chay (tại Trung Quốc nấu chè trôi nước), nấu xôi chè dâng lễ Phật và cúng tổ tiên.
Ví dụ: Vào năm 2023, Tết Hàn thực sẽ vào ngày 22 tháng 4 năm 2023 dương lịch, tức là ngày thứ Bảy trong tuần.
2. Ý nghĩa của Tết Hàn thực
Theo truyền thống người Việt, vào Tết Hàn thực, các gia đình thường làm bánh trôi, bánh chay để dâng lên bàn thờ tổ tiên cầu may. “Hàn” nghĩa là lạnh, “thực” là ăn, do đó Tết Hàn thực là lễ ăn món lạnh. Phong tục này có nguồn gốc từ một câu chuyện ở Trung Quốc. Tại Việt Nam, ngày 3 tháng 3 âm lịch là ngày ăn Tết Hàn thực, kỷ niệm việc Giới Tử Thôi qua đời do lửa, gắn với điển tích trong tiểu thuyết Đông Chu liệt quốc.
Vào thời Xuân Thu (770 - 221 TCN), khi nước Tấn xảy ra loạn lạc, Vua Tấn Văn Công phải lánh nạn ở nước Tề và Sở. Một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi đã cắt thịt đùi mình để nấu cho Vua ăn khi lương thực cạn kiệt. Sau khi biết được, Vua rất cảm kích. Giới Tử Thôi đã theo Vua Tấn Văn Công suốt 19 năm, cùng chịu nhiều gian khổ.
Khi Vua Tấn Văn Công lấy lại được ngôi vua, ông đã phong thưởng cho những người có công nhưng quên mất Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi không oán giận, cho rằng đó không phải điều quan trọng, nên đã đưa mẹ lên núi Điền Sơn sống ẩn dật. Vua Tấn Văn Công nhớ ra và cử người đi tìm nhưng Tử Thôi nhất quyết không quay về. Vua ra lệnh đốt rừng để ép Tử Thôi trở lại, nhưng ông và mẹ vẫn không từ bỏ, cùng chết cháy trong rừng vào ngày 3 tháng 3 Âm lịch. Vua hối hận và lập miếu thờ ông. Hàng năm vào ngày này, người dân cấm nấu nướng và chuẩn bị cỗ cúng từ trước.
3. Ý nghĩa của bánh trôi và bánh chay trong Tết Hàn thực
Hiện nay tại Việt Nam, người ta thường làm bánh trôi hoặc bánh chay để thay thế món lạnh trong ngày Tết Hàn thực, nhưng chỉ dâng cúng tổ tiên mà ít liên quan đến Giới Tử Thôi và các nghi lễ khác. Vào ngày này, người Việt thường chuẩn bị bánh trôi nước, bày cỗ cúng tổ tiên, vì vậy bánh trôi còn gọi là bánh Hàn thực. Theo nhà nghiên cứu Trần Quang Đức, phong tục ăn bánh trôi vào ngày Hàn thực ở Việt Nam có thể đã được du nhập từ thời Lê, phổ biến trong giai đoạn Lê Trung Hưng - Nguyễn. Năm 1773, Lê Quý Đôn đã ghi chép: 'Tục nước ta coi trọng bánh trôi nước, ngày mồng 3 tháng 3 đều làm bánh này. Người phương Bắc cũng có, gọi là Thủy đoàn'. Chỉ Nam ngọc âm giải thích rằng: 'Trôi nước có nghĩa Thủy đoàn, trong đường ngoài bột nổi hòn lênh đênh'.
Dù Tết Hàn thực có nguồn gốc từ Trung Quốc, nhưng ở Việt Nam, ngày này không chỉ để tưởng nhớ Tử Thôi mà còn mang ý nghĩa dân tộc sâu sắc. Vào ngày 3 tháng 3 Âm lịch, các gia đình chuẩn bị bánh trôi, bánh chay để dâng cúng tổ tiên và không kiêng đốt lửa. Ở nhiều nơi, người dân cũng làm bánh trôi bánh chay để cúng thần hoàng. Những món ăn trong dịp này được chuẩn bị để thể hiện lòng thành của con cháu đối với tổ tiên, nguồn cội. Đặc biệt, người đi xa quê trở về đoàn tụ cùng gia đình, đi tảo mộ người đã khuất và sum họp bên bữa cơm gia đình.
3.1. Thể hiện lòng thành kính với tổ tiên và tưởng nhớ đến người đã khuất
Về mặt chữ nghĩa, 'Hàn Thực' có nghĩa là 'thức ăn lạnh', phản ánh tập tục dùng món lạnh để tưởng nhớ người đã khuất. Theo tiểu thuyết Đông Chu liệt quốc, ngày lễ Hàn Thực gắn liền với cái chết của hiền sĩ Giới Tử Thôi vì cháy rừng. Nhà vua khi đó, vì tiếc thương, đã lập đền thờ và ra lệnh kiêng đốt lửa từ ngày 3 đến ngày 5 tháng 3 âm lịch hàng năm để tưởng nhớ. Tuy nhiên, tại Việt Nam, Tết Hàn Thực mang nét đặc trưng riêng, không kiêng lửa, mà người dân chuẩn bị bánh trôi như món lạnh dâng lên tổ tiên, thể hiện lòng biết ơn đối với công dưỡng dục.
Từ xưa, bánh trôi và bánh chay đã được dùng để cúng tổ tiên trong ngày lễ Hàn Thực, thể hiện lòng thành kính. Các thành viên trong gia đình thường tụ tập làm bánh trôi trắng tinh, nắn thành viên tròn đều. Sau khi dâng cúng tổ tiên, mọi người thưởng thức bánh trôi với hương vị ngọt ngào, cùng nhau tận hưởng không khí gia đình đầm ấm.
3.2. Bảo tồn truyền thống dân tộc
Bánh trôi và bánh chay từ lâu đã trở thành phần không thể thiếu trong văn hóa Việt Nam, hình ảnh những viên bánh tròn đã được gắn bó với truyền thống qua thơ ca. Nhà thơ Hồ Xuân Hương đã dùng hình ảnh bánh trôi nước để thể hiện vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam: trong trắng, hy sinh, tảo tần. Bánh trôi có vỏ từ bột gạo nếp, viên tròn, nhân đường đỏ, luộc chín. Bánh chay thì viên tròn dẹt, không nhân, ăn với nước đường. Cả hai loại bánh đều thể hiện rõ nét văn hóa lúa nước của dân tộc, trân trọng thành quả lao động.
3.3. Nhớ lại lịch sử
Hàng năm vào ngày này, các thành viên trong gia đình tụ tập bên nhau để tự tay làm những viên bánh trôi và bánh chay. Trong khi thưởng thức món ăn, mọi người chia sẻ những câu chuyện cá nhân và các truyền thuyết dân gian. Một trong những câu chuyện nổi tiếng là 'Lạc Long Quân - Âu Cơ', trong đó hình ảnh bánh trôi gợi nhớ đến 'bọc trăm trứng' của Âu Cơ. Ngày lễ Hàn Thực dần trở thành dịp không thể thiếu bánh trôi, bánh chay và các câu chuyện truyền thống.
3.4. Nguyện cầu thời tiết thuận hòa
Ngày lễ Tết Hàn Thực mang ý nghĩa cầu mong mùa hè mát mẻ hơn, diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, không liên quan đến dương lịch hay các quy ước đạo giáo. Theo ngũ hành, ngày này đánh dấu sự kết thúc của Mộc khí, và món lạnh thuộc Kim, như bánh trôi chay màu trắng. Hình dáng bánh trôi tròn đều và nhân vuông gợi đến câu tục ngữ 'mẹ tròn con vuông', trong khi bánh chay với vỏ trắng và nhân đậu xanh biểu thị sự giao hòa âm dương. Việc dùng bánh trôi, bánh chay trong ngày Hàn Thực thể hiện mong muốn mùa hè không còn oi bức, thời tiết thuận hòa.
4. Tết Hàn thực cúng gì? Thời điểm cúng Tết Hàn thực là lúc nào?
Mâm cỗ cúng Tết Hàn Thực thường bao gồm bánh trôi, bánh chay, ngũ quả, hương, hoa, trầu cau, và nước sạch. Theo truyền thống, số lượng bánh trôi và bánh chay thường là 3 hoặc 5 viên, vì số lẻ được coi là may mắn. Quả và hoa tươi là những phần không thể thiếu, với 5 loại quả đại diện cho ngũ hành. Hoa cúc tươi thường được chọn cho mâm cỗ, thể hiện sự trang nghiêm và cầu may. Gia chủ có thể thêm một số loại hoa tươi khác tùy theo điều kiện. Cuối cùng, chuẩn bị một ly nước sạch để thể hiện sự tinh khiết và lòng thành kính.
Vào năm 2023, ngày Tết Hàn thực, tức ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, sẽ trùng với ngày 22 tháng 4 dương lịch. Đây là dịp lễ truyền thống quan trọng, vì vậy việc chuẩn bị mâm cỗ và bài văn khấn cần được thực hiện một cách tỉ mỉ và cẩn thận. Đặc biệt, việc chọn giờ tốt để thực hiện lễ cúng cũng rất quan trọng. Theo Lịch Vạn sự, ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch năm 2023 là ngày Hoàng Đạo, rất thuận lợi cho các hoạt động. Giờ đẹp để cúng Tết Hàn thực bao gồm: Giờ Thìn (7h-9h), giờ Tỵ (9h-11h), giờ Thân (15h-17h), giờ Dậu (17h-19h). Nên tránh các giờ như: Tý (23h-1h), Sửu (1h-3h), Mão (5h-7h), Ngọ (11h-13h), Mùi (13h-15h), Tuất (19h-21h).
Khi chuẩn bị lễ cúng Tết Hàn thực, hãy lưu ý các điểm sau: Lau dọn bàn thờ sạch sẽ và bày biện đồ cúng gọn gàng. Nên tắm rửa sạch trước khi cúng. Mâm cúng Tết Hàn thực không cần quá cầu kỳ, nhưng cần đảm bảo sự chỉn chu. Cúng vào đúng ngày 3/3, không cúng quá sớm. Nếu gia đình có cúng vàng mã, chỉ nên hóa vàng khi hương đã cháy hết ⅔. Đồng thời, tránh xảy ra mâu thuẫn hay cãi vã trong gia đình khi thực hiện lễ cúng.
Hy vọng những thông tin trên sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về ý nghĩa và đặc trưng của ngày Tết Hàn thực. Mytour chúc bạn có một ngày lễ Hàn thực ấm áp và hạnh phúc bên gia đình!
