Thần Trang Tương vương

Thần Trang Tương Vương (chữ Hán: 秦莊襄王, sinh năm 281 TCN, trị vì: 249 TCN-247 TCN) hay còn được biết đến là Tần Trang vương (秦莊王), tên thật là Doanh Dị Nhân (嬴異人) hay Doanh Tử Sở (嬴子楚), là vị vua thứ 35 của nước Tần thời Chiến Quốc trong lịch sử Trung Quốc.

Ông trở nên nổi tiếng với câu chuyện được Lã Bất Vi giúp đỡ lên ngôi Thái tử và sau này Triệu Cơ - thiếp hoặc con gái của Lã Bất Vi sinh ra Tần Thủy Hoàng - vị Hoàng đế đầu tiên của Trung Quốc. Tuy nhiên, nhiều sử gia nghi ngờ quan hệ huyết thống giữa ông và Tần Thủy Hoàng.

Thân thế

Ông là con trai thứ 10 của An Quốc quân Doanh Trụ (sau này là Tần Hiếu Văn vương), cháu nội của Tần Chiêu Tương vương, vị vua thứ 33 của nước Tần. Nguyên danh của ông là Dị Nhân (異人), mẹ là Hạ Cơ.

Làm tù binh ở nước Triệu

Tần Chiêu Tương vương từng lập con trai làm Thái tử, nhưng Thái tử này qua đời sớm. Năm 265 TCN, Chiêu Tương vương lập con trai thứ hai là An Quốc quân Doanh Trụ làm Thái tử kế tục.

Thái tử Doanh Trụ được sủng ái nhất trong hậu cung là Hoa Dương phu nhân. Hạ Cơ, mẹ của Dị Nhân từng bị hạnh phúc lạnh lùng, vì vậy Dị Nhân phải làm tù binh của Tần ở nước Triệu. Năm 260 TCN, tướng Bạch Khởi của Tần đã tàn sát 45 vạn quân Triệu trong trận Trường Bình, Dị Nhân bị đối xử tàn bạo, phải sống tại Tùng Đài trong cảnh khó khăn. Lã Bất Vi, một doanh nhân nổi tiếng thời điểm đó, đang buôn bán ở Hàm Đan khi thấy Dị Nhân, đã nảy sinh ý định giúp ông trở thành Thái tử của nước Tần, mưu cầu về sau sự nghiệp vinh quang.

Lã Bất Vi trao cho Dị Nhân năm trăm cân vàng tiêu dùng và đãi dụ tân khách, sau đó dùng tiền mua những vật báu lạ, mang sang Tần, xin phép gặp người chị của Hoa Dương phu nhân để trình diễn những vật đó cho Phu nhân. Lúc đó, Lã Bất Vi đã kể cho Hoa Dương phu nhân biết về tài năng, thông minh của Dị Nhân, hòa thuận với người các nước, bạn bè khắp thiên hạ, và khuyên bà nhận Dị Nhân làm con nuôi. Hoa Dương phu nhân dù được sủng ái nhưng không có con, sợ sau này không có chỗ dựa nên ngay lập tức xin Thái tử cho bà nhận Dị Nhân làm con. Thái tử đồng ý, cùng với Phu nhân cho Dị Nhân nhiều của cải và nhờ Lã Bất Vi giúp đỡ.

Dị Nhân từ đó được biết đến với danh tiếng rộng rãi. Lã Bất Vi có một thiếp là Triệu Cơ, mỹ nhân nước Triệu có tài đàn hay múa giỏi. Lã Bất Vi mời Dị Nhân đến nhà, sai Triệu Cơ ra rót rượu. Dị Nhân bị mê hoặc, Lã Bất Vi thấy vậy liền dâng Triệu Cơ cho Dị Nhân. Dị Nhân kết hôn với Triệu Cơ, và sau đó Triệu Cơ sinh con trai, đặt tên là Doanh Chính (tức là Tần Thủy Hoàng sau này).

Các nhà sử học vẫn tranh luận về việc Doanh Chính là con của Lã Bất Vi hay Dị Nhân, vì có khả năng Triệu Cơ đã có thai với Lã Bất Vi từ trước. Học giả thời nhà Thanh Lương Ngọc Thằng dựa vào bản ghi của Tư Mã Thiên trong Sử ký viết rằng, Triệu Cơ sinh con có dòng văn: [Cơ tự nặc hữu thân, chí đại kỳ thời, sinh tử Chính; 姬自匿有身，至大期時，生子政]. Trong đó, 'Đại kỳ' là cụm từ chỉ việc phụ nữ đủ tháng sinh nở thời cổ, ám chỉ rằng Triệu Cơ và Doanh Dị Nhân sau khi chung chạ thì Triệu Cơ mới có thai, xác nhận Triệu Cơ sinh con sau 10 tháng mang thai. Lương Ngọc Thằng chỉ ra rằng, Tư Mã Thiên sử dụng cả hai cụm từ rất mâu thuẫn là [Tự nặc hữu thân; nghĩa là 'đang có thai'] và [Đại kỳ; chỉ 'sau khi chung chạ mới có thai'], để điều này đưa vào cùng một câu, là một loại bút pháp Xuân Thu, ám chỉ một tin đồn phổ biến lúc ấy rằng Triệu Cơ có thai trước khi bắt đầu ngủ với Doanh Dị Nhân nhưng không có cơ hội phủ nhận.

Trở về nước Tần và lên ngôi

Năm 257 TCN, Tần sai Vương Hột vây Hàm Đan. Nước Triệu muốn giết Dị Nhân. Dị Nhân cùng Lã Bất Vi thỏa thuận trao 600 cân vàng cho người canh giữ, và lên kế hoạch thoát khỏi nước Triệu. Nước Triệu lại cố gắng ám sát vợ con của Dị Nhân, nhưng Triệu Cơ là con nhà tai mắt ở Triệu, đã trốn thoát nên cả mẹ con họ đều sống sót.

Vì Hoa Dương phu nhân là người Sở, Dị Nhân đổi tên thành Tử Sở (子楚), có nghĩa là 'con trai của nước Sở'. Năm 251 TCN, Tần Chiêu Tương vương qua đời, Thái tử Doanh Trụ lên ngôi, tức là Tần Hiếu Văn vương, lập Hoa Dương phu nhân làm Vương hậu, Tử Sở làm thái tử. Triệu vương trong khi đó cho phép đưa vợ con của Tử Sở về nước Tần. Tuy nhiên, Tần Hiếu Văn vương chỉ ngồi trên ngai vàng 3 ngày là đã mất.

Thái tử Tử Sở kế vị, tức là Tần Trang Tương Vương, tôn vinh mẫu là Hoa Dương hậu làm Hoa Dương Thái hậu, sinh mẫu Hạ Cơ là Hạ Thái hậu. Ông lập Triệu Cơ làm hậu, Doanh Chính làm thái tử, bổ nhiệm Lã Bất Vi làm thừa tướng (249 - 235 TCN).

Xâm chiếm lãnh thổ của các vương quốc lân cận

Thấy sức mạnh của nước Tần ngày càng gia tăng, tiến sát đến biên giới nhà Chu, Đông Chu Văn quân lập kế với các vương quốc khác để chống lại nước Tần. Năm 249 TCN, Tần Trang Tương Vương sai thừa tướng Lã Bất Vi dẫn quân đánh Đông Chu, chiếm đất đai của nhà Chu. Tuy nhiên, ông không cắt đứt mọi liên lạc với nhà Chu, mà dành đất Dương Nhân để con cháu của nhà Chu sử dụng cho việc thờ cúng tổ tiên.

Sau đó, Tần Trang Tương Vương sai Mông Ngao dẫn quân đánh nước Hàn. Vương Hàn Hoàn Huệ phải đưa đất Thành Cao để xin hòa giải. Từ đó, biên giới của nước Tần mở rộng đến Đại Lương và thành lập quận Tam Xuyên.

Năm 248 TCN, ông lại sai Mông Ngao đánh nước Triệu, chiếm được đất Thái Nguyên và thành lập quận Thái Nguyên.

Vào năm 247 TCN, Mông Ngao tiếp tục đánh nước Ngụy, xâm chiếm đất Cao Đô và Cấp, phá hủy các thành trì ở những địa điểm này. Sau đó, Mông Ngao chuyển hướng đánh nước Triệu, chiếm được 37 thành của Du Thứ, Tân Thành và Lang Mạnh.

Cùng năm đó, Mông Ngao dẫn quân bao vây kinh đô Đại Lương của nước Ngụy. Vương Ngụy An Ly khẩn trương gọi quân Tín Lăng từ nước Triệu về giúp, Ngụy Vô Kỵ từ nước Triệu đến cứu Ngụy sau khi phản ứng sứ giả và kêu gọi sự giúp đỡ từ các nước Triệu, Sở, Hàn và Yên.

Quân Tín Lăng cầm quân cả năm đánh tan quân Tần tại Hà Ngoại. Mông Ngao bị đuổi theo. Ngụy Vô Kỵ lợi thế đuổi quân Tần đến ải Hàm Cốc, chặn đường quân Tần, khiến quân Tần không dám rời khỏi cửa ải.

Qua đời

Tháng 5 năm 247 TCN, ngày Bính Ngọ, Tần Trang Tương Vương qua đời, thọ 35 tuổi. Con trai ông là Doanh Chính lên ngôi. Doanh Chính trở thành người chinh phạt sáu nước chư hầu yếu đuối, thống nhất Trung Quốc và trở thành Hoàng đế đầu tiên của Trung Quốc vào năm 221 TCN.