Thành Đồ Bàn - dấu ấn lịch sử của triều đại Chămpa

Xây dựng từ thế kỷ 10, thành Đồ Bàn là biểu tượng của sự tự hào của người dân Bình Định. Đây là nơi đã chứng kiến những sự kiện quan trọng trong lịch sử của vương quốc Chăm Pa suốt thời gian dài.

Trong hướng dẫn du lịch Bình Định, thành Đồ Bàn là một điểm đến phổ biến mà nhiều du khách không thể bỏ qua. Với hơn 1.000 năm tồn tại, thành cổ Đồ Bàn vẫn lưu giữ nhiều hiện vật và vật phẩm lịch sử quý giá. Vậy thành Đồ Bàn ở đâu, và lịch sử của nó như thế nào? Hãy cùng khám phá thông tin chi tiết trong bài viết sau đây.

1. Một cái nhìn tổng quan về di tích thành Đồ Bàn 

• Địa chỉ: nằm ở xã Nhơn Hậu, thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định

Thành Đồ Bàn ở đâu? Thành Đồ Bàn là một thành cổ nằm trên một gò đất cao, cách thành phố Quy Nhơn khoảng 27km theo hướng Tây Bắc. Thành Đồ Bàn còn được biết đến với tên gọi là thành Hoàng Đế Bình Định, thành cổ Chà Bàn hay còn gọi là Vijaya.

Nơi đây từng được gọi là Chiêm Thành, là trung tâm văn hóa quan trọng của triều đình Chămpa. Di tích lịch sử này được xếp hạng cấp Quốc gia vào năm 1982. Thành Đồ Bàn Quy Nhơn chính là một trong những niềm tự hào của những người con xứ võ Bình Định khi nhắc về quê hương. Nơi đây là địa điểm du lịch lý tưởng cho những ai yêu thích tìm hiểu về lịch sử và các công trình kiến trúc cổ.

2. Hành trình lịch sử của thành cổ Đồ Bàn Bình Định

Thành Đồ Bàn ở Bình Định đã tồn tại từ thế kỷ 10 đến 15, là một dấu ấn quan trọng trong lịch sử huy hoàng của triều đình Chămpa trong một thời gian dài. Theo các tư liệu lịch sử, công trình này được xây dựng vào năm 988 dưới triều đại của vua Yangpuku Vijaya. Từ đó, nơi này đã trở thành trung tâm lớn của vương quốc Chămpa và tồn tại mạnh mẽ cho đến thế kỷ 15. 

Khi nước Chiêm Thành sụp đổ vào năm 1471 thì thành cũng bị phá hủy hoàn toàn. Cho đến năm 1776, Nguyễn Nhạc - anh cả của Tây Sơn tam kiệt xưng Trung ương Hoàng đế. Ông đã cho xây lại thành và đóng đô ở đây. Vì thế, thành Đồ Bàn còn có tên gọi khác là thành Hoàng Đế. Thành Hoàng Đế là nơi chứng kiến những trận đánh lịch sử giữa nhà Tây Sơn và nhà Nguyễn.

Vào năm 1799, Nguyễn Ánh chiếm được thành và đổi tên thành thành Bình Định. Năm 1816, Gia Long đã ra lệnh phá bỏ thành Bình Định và chuyển thủ phủ về Quy Nhơn. Trải qua biết bao thăng trầm, thành Đồ Bàn ngày nay chỉ còn lại những dấu tích phủ đầy rêu phong, có nơi đã bị phá hủy hoàn toàn.

3. Đặc điểm kiến trúc độc đáo của thành Đồ Bàn xưa

Thành Đồ Bàn ở Bình Định là một công trình cổ có kiến trúc khá đặc biệt. Thành được xây dựng theo hình chữ nhật, bao gồm 3 vòng thành: Thành Ngoại, Thành Nội và Tử Cấm Thành.

3.1. Thành ngoại

Thành ngoại được xây dựng với chu vi 7.400m. Thành Hoàng Đế được coi là công trình có quy mô lớn nhất trong hệ thống các thành cổ tại Việt Nam cho đến thời điểm hiện nay. Hiện nay, chúng ta chỉ còn thấy phần còn lại của tường thành Đồ Bàn cao từ 3 – 6m. Trên mặt bờ thành phía Nam còn lại hai thanh đá cao 3m được cắm thẳng đứng.

3.2. Thành nội (Hoàng Thành)

Thành nội còn được gọi là Hoàng Thành. Thành được xây thành hình chữ nhật, với chu vi 1.600m, rộng 370m, dài 430m. Thành nội được xây dựng bằng đá ong và đắp đất. Thành có 3 cửa Nam, Đông, Tây. Cửa chính còn được gọi là cửa Tiền hướng về phía Nam. Trước cửa Tiền là hai tượng voi cái và đực. Hai pho tượng này được coi là một trong những pho tượng tròn có kích thước lớn nhất của người Chămpa còn tồn tại cho đến ngày nay.

3.3. Khu Tử Cấm Thành

Tử Cấm Thành bên trong Thành nội cũng được xây dựng theo hình chữ nhật, có chu vi 600m, dài 174m, rộng 126m. Cửa chính của Tử Cấm Thành hướng về phía Nam nên còn được gọi là Nam Lâu.

Tường thành được xây dựng từ đất và đá ong, có độ dày 1,5m. Chiều cao lớn nhất của tường hiện nay là khoảng 3m. Tại đây, bạn có thể thấy ba bức tượng sư tử đá có niên đại từ thế kỷ XII. Ngoài ra, có hai hồ bán nguyệt (thủy hồ) có kích thước dài 17m, rộng 10m và sâu 1,6m; lầu Bát Giác; lăng thờ hai viên quan nhà Nguyễn là Võ Tánh và Ngô Tùng Châu.

4. Thành Hoàng Đế hiện nay còn gì? 

Sau nhiều biến động của lịch sử, thành cổ Đồ Bàn hoặc thành Bình Định chỉ còn lại một dãy đồi đá và tháp Chàm Cánh Tiên. Xung quanh vẫn thấy những gốc cây cổ thụ phủ rêu và cây gai tạo ra không khí bí ẩn. Những hồ nhỏ như Ao Liệt, Bàu Vệ, Bàu Nóc… là điểm nhấn quan trọng, làm nổi bật vẻ đẹp tự nhiên của thành cổ Đồ Bàn ngày nay.

Trong khu vực của thành cổ, hầu hết các công trình còn lại đều thuộc về thời đại của Nhà Nguyễn Gia Long. Nổi bật trong số đó là lăng mộ và đền thờ Song Trung của Võ Tánh và Ngô Tùng Châu.

Tại Tử Cấm Thành vẫn còn giữ lại 5 con nghê và hai con tượng voi đá. Tượng voi cái được tạo ra trong tư thế tĩnh với những trang sức đặc trưng của văn hóa Chămpa. Tượng voi cái có chiều cao 1,7m, chiều dài 2,2m, và chiều rộng 0,7m. Tượng voi đực có chiều cao 2m, chiều dài 2,2m, và chiều rộng 1m, được tạo ra trong tư thế động.

5. Tháp Cánh Tiên - dấu vết khá nguyên vẹn của thành Đồ Bàn 

Tháp Cánh Tiên, còn được biết đến với tên gọi tháp Đồng hoặc tháp Con Gái, nằm cách thành phố Quy Nhơn 27km về phía Tây Bắc. Đây là một trong những tháp cổ của người Chămpa duy trì nguyên vẹn đến ngày nay. Tháp được xây trên một đồi thấp ở thôn Nam An, xã Nhơn Hậu, huyện An Nhơn, trước đây là trung tâm của thành Đồ Bàn. Với chiều cao khoảng 20m, tháp này là biểu tượng của nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Chămpa. Cho đến hiện tại, tháp Cánh Tiên vẫn giữ được những đặc trưng và sự tinh xảo trong thiết kế. 

Với 4 cửa vòm hình mũi giáo cao vút, trang trí hoa văn thảo mộc và các tầng tháp giả nhỏ hình lá thuôn như những chú chim đang bay. Có lẽ vì vậy mà tháp được gọi là “Cánh Tiên”. Qua thời gian, tháp Cánh Tiên vẫn hiên ngang, trang nghiêm giữa bầu trời và đất đai. Năm 1982, tháp Cánh Tiên Bình Định đã được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật của người Chăm. 

6. Những địa điểm tham quan gần thành Bình Định 

Bên cạnh thành Đồ Bàn, Bình Định còn rất nhiều điểm du lịch thú vị đang chờ bạn khám phá. Dưới đây là một số gợi ý thú vị cho bạn.

• Chùa Thiên Hưng: Được coi là ngôi chùa đẹp nhất ở Bình Định, chùa Thiên Hưng mang lại cho du khách cảm giác thanh bình với những hàng cây xanh, hồ nước thơ mộng… Chùa được xây dựng theo phong cách kiến trúc cổ, đậm chất Á Đông. 
• Tháp Bánh Ít: Là một tuyệt phẩm kiến trúc của người Chăm, tháp Bánh Ít vẫn trang nghiêm hiên ngang giữa ngọn đồi thuộc thôn Đại Lễ, xã Phước Hiệp, Bình Định. Tháp Bánh Ít được chạm khắc, điêu khắc với nhiều hoa văn tinh xảo, rất đặc trưng cho văn hóa Chămpa.
• Chùa Thập Tháp: Chùa này được xây dựng từ gạch đá lấy từ 10 ngôi chùa tháp đã sụp đổ. Chùa Thập Tháp là một ngôi chùa cổ nổi tiếng ở Bình Định, được Bộ Văn hóa công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa Quốc gia. Nơi này còn giữ lại 2.000 bản khắc gỗ dùng để in kinh.

Thành Đồ Bàn là biểu tượng lịch sử đáng tự hào của người dân Bình Định. Đây là nơi ghi chép những dấu ấn quan trọng của hai triều đại Chămpa và Tây Sơn. Dù đã trải qua nhiều lần xây dựng và bị thời gian tàn phá, thành Đồ Bàn vẫn trụ vững giữa biển người, là minh chứng cho sự vĩ đại của vương quốc Chămpa xưa. Nếu bạn dự định khám phá Bình Định, đừng quên ghé qua Thành Đồ Bàn nhé!

Sau khi thăm Thành Đồ Bàn và các điểm du lịch nổi tiếng ở Quy Nhơn, đừng quên kế hoạch du lịch Nha Trang để tận hưởng thêm nhiều trải nghiệm thú vị tại miền Trung. Nha Trang luôn thu hút du khách bởi phong cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp, các hoạt động giải trí đa dạng và dịch vụ nghỉ dưỡng hàng đầu. Trong đó, Vinpearl Nha Trang là sự lựa chọn hoàn hảo cho chuyến đi của bạn cùng gia đình và bạn bè.

Vinpearl Nha Trang tạo ra một trải nghiệm nghỉ dưỡng hoàn hảo cho du khách với không gian phòng sang trọng, được trang bị đầy đủ tiện nghi hiện đại. Phòng có tầm nhìn rộng lớn hướng về sân vườn và biển xanh bao la. Bạn sẽ không chỉ được thư giãn trong không gian thoải mái mà còn được trải nghiệm dịch vụ chuyên nghiệp cùng nhiều tiện ích đẳng cấp như nhà hàng nội khu, quầy bar, spa, hồ bơi ngoài trời, bãi biển riêng, phòng hội nghị, và sân golf tiêu chuẩn quốc tế...

Khi chọn nghỉ dưỡng tại Vinpearl Nha Trang, du khách sẽ dễ dàng trải nghiệm các hoạt động tại VinWonders Nha Trang. Tại VinWonders Nha Trang, bạn sẽ khám phá nhiều trò chơi mạo hiểm, khám phá thế giới dưới biển đa dạng, và tận hưởng các chương trình nghệ thuật đỉnh cao...