Thanh toán trực tuyến

Thanh toán trực tuyến (Tiếng Anh: E-payment, Electronic Payment) là bất kỳ hình thức chuyển tiền nào được thực hiện thông qua các thiết bị điện tử. Hình thức thanh toán này có thể thực hiện qua Internet, hệ thống chuyển tiền điện tử (EFT - Electronic Funds Transfer), các hệ thống thanh toán liên ngân hàng (Interbanking Clearing Systems) và hệ thống trao đổi dữ liệu tài chính điện tử (Financial EDI). Hệ thống thanh toán điện tử (Electronic Payment System - EPS) bao gồm hai loại chính: thanh toán bán sỉ (Wholesale EPS) và thanh toán bán lẻ (Retail EPS). Thanh toán điện tử giữ vai trò quan trọng trong thương mại điện tử, và sự thiếu hụt một hệ thống thanh toán hiệu quả có thể cản trở sự thành công của các hoạt động thương mại điện tử. Sự phát triển mạnh mẽ của internet đã thúc đẩy nhu cầu về hệ thống thanh toán điện tử, hỗ trợ giao dịch hàng hóa nhanh chóng, tiện lợi và an toàn hơn.

Quá trình phát triển

Thanh toán trực tuyến đã có mặt từ lâu trên thế giới cùng với sự phát triển của Internet. Công nghệ là yếu tố quan trọng nhất thúc đẩy sự phát triển của hình thức thanh toán này. Cùng với sự xuất hiện của các trang thương mại điện tử, nhu cầu thanh toán trực tuyến ngày càng gia tăng và phát triển cho đến hiện nay.

Hình thức thanh toán trực tuyến bắt đầu từ những năm 1870, khi Western Union ra mắt hệ thống chuyển tiền điện tử vào năm 1871. Kể từ đó, khái niệm gửi tiền để thanh toán hàng hóa và dịch vụ mà không cần phải có mặt tại các điểm bán hàng đã được chú trọng.

Từ những năm 1870 đến cuối thập niên 1960, các phương thức thanh toán trải qua một quá trình chuyển mình chậm nhưng vững chắc. Vào đầu thế kỷ 20, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Federal Reserve) bắt đầu sử dụng điện báo để chuyển tiền. Đến những năm 1950, Diner Club International trở thành công ty thẻ tín dụng độc lập đầu tiên, sau đó là American Express. Năm 1959, American Express đã ra mắt thẻ nhựa đầu tiên dành cho thanh toán điện tử.

Bước vào thập niên 1970, sự phụ thuộc vào máy tính trong quy trình mua sắm ngày càng gia tăng. Năm 1972, hệ thống thanh toán tự động (ACH - Automated Clearing House) được phát triển để xử lý khối lượng giao dịch lớn. NACHA đã thiết lập các quy tắc hoạt động cho thanh toán ACH chỉ hai năm sau đó.

Hệ thống thanh toán điện tử mang lại những lợi ích tương tự như thanh toán tiền mặt, bao gồm tính ẩn danh và sự thuận tiện. Tuy nhiên, trong các hệ thống thanh toán điện tử khác (dựa trên EFT và các trung gian), bảo mật trong giao dịch và lưu trữ vẫn là mối quan tâm hàng đầu.

Tại Việt Nam, thanh toán điện tử đã bùng nổ cùng với sự phát triển của Internet, 3G, điện thoại thông minh, thẻ ngân hàng và các trang thương mại điện tử từ khoảng năm 2015. Người tiêu dùng hiện đại đánh giá cao sự tiện lợi, và sự ra đời của các trang thương mại điện tử đã thúc đẩy sự phát triển của thanh toán điện tử, giúp người dùng tiết kiệm thời gian trong việc mua sắm (như mua vé máy bay, hàng trực tuyến) và thanh toán các hóa đơn hàng ngày (dịch vụ điện, nước, Internet, điện thoại, truyền hình cáp, bảo hiểm) một cách nhanh chóng và tiện lợi.

Các loại hình thanh toán

Trên toàn cầu, có rất nhiều hình thức thanh toán điện tử khác nhau, phụ thuộc vào từng quốc gia và khu vực mà các hình thức này được sử dụng và chấp nhận. Mặc dù có nhiều cách phân loại khác nhau, nhưng nhìn chung, thanh toán điện tử có thể được phân chia thành một số loại hình chính như sau.

Hệ thống thanh toán bù trừ liên ngân hàng

Hệ thống thanh toán bù trừ liên ngân hàng cho phép thực hiện chuyển khoản, thanh toán bù trừ và thanh toán tiền giữa các ngân hàng. Một số tổ chức tiêu biểu trong hệ thống này bao gồm Hiệp hội Viễn thông Liên Ngân hàng và Tài chính Quốc tế (SWIFT), Fedwire, Hệ thống thanh toán bù trừ liên ngân hàng quốc tế (CHIPS) và Hệ thống thanh toán bù trừ của Úc.

Thanh toán bù trừ là một quy trình kế toán trong đó các ngân hàng xác định tổng số tiền họ nợ các ngân hàng khác hoặc các ngân hàng khác nợ họ (dựa trên thanh toán liên ngân hàng) và sau đó thực hiện thanh toán số tiền chênh lệch để cân bằng sổ sách.

Hệ thống chuyển tiền điện tử (EFT)

Chuyển tiền điện tử (EFT) là quá trình tự động chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng này sang tài khoản ngân hàng khác. Giao dịch EFT dựa trên các chỉ dẫn thanh toán, bao gồm thông tin tài khoản của người gửi và người nhận tiền, được cung cấp bởi người trả tiền cho ngân hàng của họ.

EFT thường được áp dụng trong các thanh toán B2B hoặc thanh toán bán sỉ. Doanh nghiệp cũng sử dụng hệ thống EFT để nhận thanh toán từ nhiều khách hàng. Hệ thống EFT còn được dùng để trả nợ, thanh toán hóa đơn tiện ích, thuế, và chuyển khoản giữa các tài khoản.

Hệ thống trao đổi dữ liệu tài chính điện tử (Financial EDI)

Hệ thống trao đổi dữ liệu tài chính điện tử cho phép trao đổi thông tin về thanh toán và các tài liệu tài chính theo định dạng chuẩn giữa các đối tác thương mại. Cụ thể, người trả tiền gửi chỉ dẫn thanh toán hoặc yêu cầu chuyển tiền qua EDI cho tổ chức tài chính của mình, và tổ chức này sẽ thực hiện thanh toán qua một hệ thống điều hành tự động. Tổ chức tài chính của người nhận tiền sau đó sẽ gửi thông tin chuyển tiền tới người nhận, cũng dựa trên EDI.

Hệ thống thanh toán trực tuyến (IPS)

Sự bùng nổ của Internet và thương mại điện tử đã thúc đẩy nhu cầu về giao dịch trực tuyến. Phương thức này đặc biệt phù hợp cho các giao dịch nhỏ và thường xuyên trong cuộc sống hàng ngày. Trên toàn thế giới hiện có nhiều công ty cung cấp dịch vụ này, chẳng hạn như Planet Payment, Total Merchant Services, Merchant Exchange Services, v.v. Để sử dụng dịch vụ thanh toán điện tử, các doanh nghiệp cần có một tài khoản thương mại và một cổng thanh toán điện tử. Dưới đây là một số hình thức thanh toán điện tử trực tuyến phổ biến.

Phương thức này sử dụng bên trung gian để tạo sự tin cậy giữa các bên giao dịch, thông qua việc cung cấp ủy quyền cho cả hai bên. Lợi thế chính của phương pháp này là khả năng xác minh danh tính của các bên liên quan, giúp các bên trong giao dịch có thể tin tưởng lẫn nhau.

Micropayments là hệ thống cho phép thực hiện các giao dịch nhỏ mà không phát sinh phí dịch vụ. Hệ thống này dựa trên khái niệm tiền điện tử, kết hợp sự tiện lợi của máy tính với bảo mật và quyền riêng tư cao hơn so với tiền mặt. Tiền điện tử có thể lưu trữ và trao đổi giá trị điện tử hoặc kỹ thuật số. Đây là hình thức ngày càng phổ biến nhờ vào tính thực tiễn của nó trong sự phát triển của thương mại điện tử hiện nay.

Phương thức này cho phép khách hàng thanh toán trực tiếp bằng thẻ tín dụng, thẻ ghi nợ hoặc thẻ thông minh. Người dùng cần cung cấp thông tin về thẻ để thực hiện giao dịch trực tuyến.

Thẻ thông minh đã trở nên phổ biến tại Châu Âu và Châu Á trong hai thập kỷ qua. Các hệ thống thanh toán điện tử dựa trên thẻ thông minh lưu trữ số dư tài khoản ngay trên chip của thẻ, không cần lưu trữ tại ngân hàng. Điều này cho phép các điểm giao dịch quyết định việc chấp nhận thẻ mà không cần kết nối mạng với ngân hàng.

Ưu điểm của thanh toán điện tử

Thanh toán điện tử, đặc biệt trong thời đại ngày nay, mang lại nhiều tiện ích cho cả người tiêu dùng và doanh nghiệp. Phương thức này được ưa chuộng nhờ vào các lợi ích như: tính độc lập, bảo mật cao, giảm chi phí giao dịch, sự thuận tiện, linh hoạt và khả năng dễ dàng kiểm soát lịch sử thanh toán.

Lợi ích chung

Quá trình mua sắm và thanh toán trở nên thuận tiện hơn, góp phần hoàn thiện và phát triển thương mại điện tử, giúp các trang mua bán trực tuyến hoạt động mượt mà và dễ dàng hơn.

Đảm bảo quyền lợi cho các bên liên quan và giảm thiểu các rủi ro thanh toán bằng tiền mặt như thất thoát, thiếu tiền, hay quên ví, đặc biệt với các giao dịch có giá trị cao. Thanh toán điện tử giúp các giao dịch chính xác từng số, minh bạch và rõ ràng.

Góp phần hiện đại hóa hệ thống thanh toán, giúp các giao dịch diễn ra nhanh chóng và an toàn hơn.

Lợi ích đối với doanh nghiệp

Dễ dàng theo dõi, kiểm soát và quản lý dòng tiền: Doanh nghiệp có thể dễ dàng quản lý dòng tiền và theo dõi các giao dịch qua việc tra cứu các thông tin chi tiết của từng giao dịch đã được lưu trữ.

Tạo sự chuyên nghiệp cho hoạt động kinh doanh: Đặc biệt trong kinh doanh trực tuyến, khi mở rộng kênh phân phối, việc cung cấp sự thuận tiện trong mua sắm cho khách hàng qua các cổng thanh toán trực tuyến như thẻ tín dụng hoặc ví điện tử là rất quan trọng. Điều này không chỉ nâng cao giá trị cảm nhận của khách hàng mà còn tránh những cản trở khi thiếu các phương thức thanh toán trực tuyến.

Giảm chi phí cho doanh nghiệp, tăng hiệu quả kinh doanh: Với thanh toán điện tử, các giao dịch thực hiện qua internet giúp tiết kiệm đáng kể chi phí liên quan đến giấy tờ, bưu chính và các chi phí khác của phương thức thanh toán truyền thống như thất thoát tiền mặt, chi phí nhân viên, và văn phòng.

Tiếp cận đối tượng mới: Thương mại điện tử mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn hơn, vì không bị giới hạn về địa lý hay thời gian, khách hàng có thể truy cập vào trang web của doanh nghiệp và mua sản phẩm bất cứ lúc nào và từ đâu.

Duy trì khách hàng: Trải nghiệm khách hàng có ảnh hưởng lớn đến mối quan hệ lâu dài với doanh nghiệp. Việc cải thiện hệ thống thanh toán cả trực tuyến và tại cửa hàng giúp khách hàng có trải nghiệm tốt hơn. Khách hàng có thể chọn phương thức thanh toán khác khi không dùng tiền mặt và các giao dịch trước đó sẽ giúp tiết kiệm thời gian cho lần thanh toán tiếp theo, từ đó củng cố mối quan hệ bền vững.

Giảm bớt gánh nặng lưu trữ tài liệu thanh toán: Với hệ thống thanh toán điện tử, toàn bộ giao dịch được lưu trữ trực tuyến. Doanh nghiệp có thể dễ dàng kiểm tra và xem lại thông tin mà không cần mất nhiều công sức để tìm kiếm hồ sơ theo phương pháp truyền thống.

Lợi ích đối với người dùng

Khách hàng có thể thực hiện giao dịch nhanh chóng và dễ dàng hơn: Ngày nay, mua sắm trực tuyến đã trở nên phổ biến. Để đáp ứng nhu cầu này, các phương thức thanh toán trực tuyến ngày càng được cải tiến, giúp người dùng thanh toán đơn hàng nhanh chóng và chính xác mà không cần di chuyển hay qua trung gian như ngân hàng, bưu điện.

Tiết kiệm chi phí và thời gian: Thanh toán trực tuyến giúp người tiêu dùng tiết kiệm nhiều loại chi phí như chi phí di chuyển, giao dịch và các chi phí phát sinh khác nhờ vào tính tiện lợi của nó.

An toàn và bảo mật thông tin: Thanh toán điện tử đảm bảo thông tin cá nhân của người dùng được bảo vệ an toàn. Các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán điện tử áp dụng các biện pháp bảo mật tốt nhất, giúp người dùng yên tâm về sự an toàn của dữ liệu cá nhân.

Khả năng tiếp cận thị trường toàn cầu cho người tiêu dùng: Không chỉ đơn thuần giúp người tiêu dùng dễ dàng và thuận tiện hơn trong việc thanh toán khi mua sắm, mà còn mở ra cơ hội để họ tiếp cận với các thị trường toàn cầu. Với chỉ một tài khoản chứa thông tin như số lượng, địa chỉ thanh toán và thẻ tín dụng, người tiêu dùng có thể thực hiện giao dịch và mua hàng từ bất kỳ nơi nào trên thế giới chỉ với một cú nhấp chuột.

Những điều cần lưu ý khi sử dụng

Dù bạn đóng vai trò gì trong một giao dịch, việc thực hiện thanh toán điện tử cũng cần chú ý đến một số yếu tố quan trọng.

Để thực hiện thanh toán điện tử, người dùng cần có tài khoản thương mại và sử dụng thẻ tín dụng hoặc thẻ ghi nợ như: Visa, Mastercard, American Express, Discover,... và cung cấp các thông tin cơ bản như tên, số điện thoại, số thẻ tín dụng và hạn sử dụng của thẻ.

Đảm bảo an toàn bảo mật: Khi sử dụng thanh toán điện tử, việc chú ý đến bảo mật là rất quan trọng. Các cổng thanh toán hiện nay đều thiết lập nhiều bước bảo vệ thông tin người dùng như cài đặt mật khẩu mạnh và thay đổi định kỳ. Nhiều hãng điện thoại cũng phát triển các ứng dụng thanh toán tích hợp với điện thoại, ví dụ như Samsung Pay, giúp giao dịch an toàn hơn nhờ vào việc bảo vệ thông tin thẻ tín dụng.

Nhiều đối tượng lừa đảo đang sử dụng các phương thức đa dạng như tin nhắn, website hoặc email để tiếp cận và xâm nhập vào ví điện tử của khách hàng nhằm đánh cắp thông tin. Các ngân hàng hiện đang tích cực đầu tư vào công nghệ mới trong thanh toán điện tử, và chúng ta cũng cần chủ động cảnh giác và phòng ngừa các hành vi gian lận.

Đối với các doanh nghiệp, việc đảm bảo các yếu tố sau là cực kỳ quan trọng: dịch vụ kiểm tra thẻ tín dụng, quản lý tài khoản thương mại, các công cụ phát triển website và phần mềm liên quan đến kiểm hàng, thanh toán và đóng gói. Những yếu tố này giúp bảo vệ và tối ưu hóa hệ thống thanh toán của doanh nghiệp.