1. Khái niệm

Văn nghị luận là thể loại văn bản nhằm truyền đạt một tư tưởng, quan điểm nào đó về các sự việc, hiện tượng trong đời sống hoặc văn học thông qua các lập luận.

2. Đặc điểm của văn nghị luận:

- Luận điểm: là ý kiến thể hiện tư tưởng, quan điểm trong bài viết nghị luận. Một bài văn nghị luận thường chứa các luận điểm như luận điểm chính, luận điểm xuất phát và luận điểm khai triển.

- Luận cứ: là các lý lẽ và dẫn chứng hỗ trợ cho luận điểm. Luận điểm là kết quả của những lý lẽ và dẫn chứng này.

Luận cứ trả lời các câu hỏi như: Tại sao cần nêu luận điểm? Mục đích là gì? Luận điểm có đáng tin cậy không?

3. Cấu trúc:

- Mở bài (đặt vấn đề):

- Thân bài (giải quyết vấn đề):

- Kết bài (kết thúc vấn đề):

4. Các phương pháp lập luận:

- Phương pháp chứng minh: nhằm làm rõ vấn đề, sử dụng lý lẽ và dẫn chứng để khẳng định tính đúng đắn của vấn đề.

- Phương pháp giải thích: chỉ ra nguyên nhân, lý do, quy luật và kết quả của sự việc hoặc hiện tượng trong luận điểm. Trong văn nghị luận, giải thích giúp làm rõ một từ, câu hoặc nhận định.

- Phương pháp phân tích: trình bày từng phần, khía cạnh của vấn đề để làm rõ nội dung của sự vật, hiện tượng. Phân tích có thể sử dụng các biện pháp như giả thiết, so sánh, đối chiếu và cả phép lập luận giải thích, chứng minh.

- Phương pháp tổng hợp: là phép lập luận rút ra cái chung từ các điều đã phân tích. Lập luận tổng hợp thường được đặt ở phần cuối của đoạn hoặc bài, trong kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản.

5. Nghị luận xã hội

5.1. Nghị luận về một sự việc, hiện tượng trong đời sống.

- Khái niệm: Nghị luận về một sự việc hoặc hiện tượng trong đời sống xã hội là thảo luận về một sự việc hoặc hiện tượng có ý nghĩa với xã hội, có thể khen ngợi hoặc chỉ trích, hoặc đưa ra vấn đề đáng suy nghĩ.

- Yêu cầu:

Về nội dung: Phải làm rõ sự việc, hiện tượng chứa vấn đề; phân tích các mặt đúng sai, lợi hại của nó; chỉ ra nguyên nhân và bày tỏ thái độ, ý kiến của người viết. Bài viết cần chọn góc độ riêng để phân tích, nhận định; đưa ra ý kiến và cảm nhận cá nhân của người viết.

Về hình thức: Bài viết phải có bố cục mạch lạc, với luận điểm rõ ràng, luận cứ xác thực, phép lập luận phù hợp; lời văn chính xác và sinh động.

- Bố cục:

+ Mở bài: Giới thiệu sự việc, hiện tượng có vấn đề.

+ Thân bài: Liên hệ thực tế, phân tích các mặt, đánh giá, nhận định.

+ Kết bài: Kết luận, khẳng định, phủ định hoặc lời khuyên.

5.2. Nghị luận về vấn đề tư tưởng, đạo lý.

- Khái niệm: Nghị luận về một vấn đề tư tưởng hoặc đạo lý là thảo luận về một vấn đề liên quan đến tư tưởng đạo đức và lối sống của con người.

- Yêu cầu:

+ Về nội dung: Phải làm sáng tỏ các vấn đề tư tưởng, đạo lý bằng cách giải thích, chứng minh, so sánh, đối chiếu, phân tích,… để chỉ ra chỗ đúng hoặc sai của một tư tưởng nào đó, nhằm khẳng định tư tưởng của người viết.

+ Về hình thức: Bài viết cần có bố cục ba phần rõ ràng; luận điểm chính xác và sáng tỏ; lời văn chính xác, sinh động.

6. Nghị luận văn học.

6.1. Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ.

- Khái niệm: Nghị luận về một bài thơ hoặc đoạn thơ là trình bày nhận xét và đánh giá về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ hoặc bài thơ.

- Yêu cầu:

+ Về nội dung: Nội dung và nghệ thuật của bài thơ, đoạn thơ được thể hiện qua ngôn từ, giọng điệu,… Bài nghị luận cần phân tích các yếu tố này để có nhận xét và đánh giá cụ thể, chính xác.

+ Về hình thức: Bài viết cần có bố cục mạch lạc, rõ ràng; lời văn gợi cảm, thể hiện sự rung động chân thành của người viết.

- Bố cục:

+ Mở bài: Giới thiệu đoạn thơ, bài thơ và bước đầu nêu nhận xét đánh giá của mình (nếu phân tích một đoạn thơ, nên nêu rõ vị trí của đoạn thơ trong tác phẩm và khái quát nội dung cảm xúc của nó).

+ Thân bài: Trình bày lần lượt những suy nghĩ và đánh giá về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ.

+ Kết bài: Khái quát giá trị và ý nghĩa của đoạn thơ, bài thơ.

6.2. Nghị luận về tác phẩm truyện.

- Khái niệm: Nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) là trình bày nhận xét và đánh giá về nhân vật, sự kiện, chủ đề hoặc nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể.

- Yêu cầu:

+ Về nội dung: Những nhận xét và đánh giá về truyện phải dựa trên ý nghĩa cốt truyện, tính cách, số phận của nhân vật và nghệ thuật trong tác phẩm mà người viết đã phát hiện và khái quát.

Các nhận xét và đánh giá về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) trong bài nghị luận cần rõ ràng, chính xác, có luận cứ và lập luận thuyết phục.

+ Về hình thức: Bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) cần có bố cục mạch lạc, với lời văn chuẩn xác và gợi cảm.

7. Sự kết hợp của các yếu tố thuộc phương thức biểu đạt khác:

7.1. Yếu tố biểu cảm: Văn nghị luận cần có yếu tố biểu cảm để tăng cường hiệu quả thuyết phục, vì nó tác động mạnh mẽ đến tình cảm của người đọc hoặc nghe.

Để bài văn nghị luận có sức biểu cảm cao, người viết cần thật sự cảm xúc với những gì mình viết (hoặc nói) và phải diễn đạt cảm xúc đó bằng những từ ngữ và câu văn có sức truyền cảm. Sự diễn tả cảm xúc cần chân thực và không làm phá vỡ mạch lạc của bài nghị luận.

7.2. Yếu tố tự sự và miêu tả

Bài văn nghị luận thường cần các yếu tố tự sự và miêu tả. Hai yếu tố này giúp trình bày luận cứ rõ ràng, cụ thể và sinh động hơn, từ đó tăng cường sức thuyết phục. Các yếu tố miêu tả và tự sự dùng làm luận cứ phải phục vụ việc làm rõ luận điểm và không làm phá vỡ mạch lạc của bài nghị luận.