Thảo luận về ý thức trách nhiệm và tâm trạng lạnh nhạt - Môn Ngữ Văn lớp 12

Ý thức trách nhiệm xuất phát từ việc chăm sóc sức khỏe, nâng cao tri thức cho bản thân, tuân thủ chuẩn mực đạo đức xã hội, và sau đó thực hiện các hành vi đúng chuẩn mực, từ đó thực hiện nghĩa vụ và trách nhiệm đối với xã hội một cách tự nguyện. Ví dụ, tuân thủ luật giao thông bằng cách dừng xe trước đèn đỏ, dù có sự hiện diện của cảnh sát hay không. Những hành động như vậy góp phần xây dựng ý thức trách nhiệm xã hội.

Quả thật, là công dân, chúng ta cần phát huy ý thức trách nhiệm xã hội để góp phần vào sự phát triển của cộng đồng và mang lại lợi ích cho tất cả. Trách nhiệm đối với xã hội bắt nguồn từ ý thức và lương tâm mà mỗi công dân cần phải có. Ý thức này có thể thể hiện qua những hành động nhỏ nhặt như giúp đỡ người khó khăn, tham gia các hoạt động từ thiện... Tất cả những điều này đều tạo ra nhiều giá trị cho cả vật chất và tinh thần, giúp hình thành một xã hội văn minh. Hơn nữa, ý thức trách nhiệm giúp ta có tính kỷ luật và tự giác trong cuộc sống hàng ngày.

Tuy nhiên, không phải ai cũng nhận thức đầy đủ về trách nhiệm của mình đối với xã hội. Hiện nay, mặc dù không có số liệu chính thức, nhưng thực tế cho thấy ý thức trách nhiệm xã hội của một số người vẫn còn hạn chế. Những hành động như việc xả rác bừa bãi, lấn chiếm vỉa hè gây cản trở giao thông, hoạt động gây ô nhiễm môi trường... là minh chứng cho điều này. Tình trạng này đe dọa đến các giá trị đạo đức và có thể dần trở nên bình thường hóa.

Với những hành động 'tự làm gương' đó, đã khiến nhiều người phải suy nghĩ và tự giác kiểm soát những hành vi xấu của mình, điều chỉnh hành vi sao cho phù hợp với lợi ích của cộng đồng xã hội.

Nguyên nhân của sự thiếu ý thức trách nhiệm xã hội và thói vô cảm xuất phát từ đâu?

Thứ nhất, nguyên nhân xuất phát từ xã hội. Thời kỳ Cộng sản nguyên thủy, với trình độ phát triển còn thấp, con người phải gắn bó và giúp đỡ lẫn nhau để chống lại khó khăn của thiên nhiên. Mọi thành tựu trong thời kỳ này đều hướng về lợi ích cộng đồng. Tuy nhiên, sau khi công cụ kim loại được phát triển, con người tiến lên và tạo ra sản phẩm dư thừa. Nhưng sản phẩm này không được phân phối công bằng cho mọi người mà bị chiếm đoạt bởi những người có cơ hội. Sự bất công này đã phá hủy ý thức trách nhiệm xã hội. Thời kỳ quân chủ ở Việt Nam khiến cho thần dân không được tham gia vào các quyết định trên mặt xã hội. Thậm chí, sau khi xã hội phong kiến sụp đổ, đất nước lại lâm vào hoàn cảnh chiến tranh, và chính sách bao cấp của nhà nước đã tạo ra tâm lý 'ỷ lại', khiến người dân trở nên thụ động và thờ ơ với xã hội.

Thứ hai, nguyên nhân xuất phát từ gia đình, là tế bào của xã hội. Ngày nay, một số gia đình khá giả thường quan tâm nhiều đến 'tài năng' của con cái từ khi còn rất nhỏ. Những đứa trẻ trong những gia đình khó khăn phải bươn chải để kiếm sống, và vì vậy họ ít khi có cơ hội để suy nghĩ về việc đóng góp cho xã hội. Tâm lý 'ăn cơm nhà, thổi tù và hàng tổng' là minh chứng cho hiện tượng này.

Thứ ba, một bản năng tự nhiên của con người chúng ta là luôn quan tâm đến lợi ích cá nhân trước hết. Khi thực hiện bất kỳ hành động nào, chúng ta thường tự hỏi 'Tôi sẽ nhận được điều gì?' Dù câu 'Hãy cho đi và bạn sẽ nhận lại' đã được rất nhiều người biết đến, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ giá trị thực sự của việc cống hiến cho cộng đồng, do đó những hành động thể hiện tinh thần cống hiến thường không được ủng hộ và phát triển rộng rãi.

Điều này cho thấy cá nhân chưa thể hiện đúng vai trò của mình trong xã hội, gia đình chưa thể hoàn thành nhiệm vụ giáo dục, và môi trường xã hội chưa đủ tốt để tạo ra ý thức xã hội tích cực.

Để mỗi cá nhân có ý thức trách nhiệm với xã hội, trước hết phải giúp họ nhận thức được giá trị thực sự của việc cống hiến. Họ cần hiểu rằng việc cống hiến cho xã hội không chỉ đơn thuần là 'cho đi', mà ngược lại, họ sẽ 'nhận lại' được rất nhiều. Ngoài ra, để cá nhân chăm sóc cho xã hội và đặt lợi ích chung lên trên, xã hội cũng phải đảm bảo công bằng cho nhu cầu và lợi ích của mỗi cá nhân. Chỉ khi đó, cá nhân mới có động lực đóng góp cho xã hội. Một xã hội minh bạch, công bằng và dân chủ sẽ tạo điều kiện cho công dân phát huy ý thức trách nhiệm cao độ với xã hội.

Xã hội dân sự là một phần của cuộc sống xã hội có tổ chức, tự nguyện, độc lập với nhà nước, và liên kết với nhau thông qua một trật tự pháp lý hoặc các nguyên tắc chung. Xã hội dân sự là nơi mà người dân tự lo lắng cho chính mình và tự tổ chức để thúc đẩy sự sáng tạo, thực hiện các ý tưởng và hợp tác với nhà nước để đạt được lợi ích công. Các tổ chức xã hội dân sự có chương trình làm việc rõ ràng, ngân sách và trách nhiệm để bảo vệ lợi ích chung của cộng đồng và tạo điều kiện cho các thành viên thực hiện ý thức trách nhiệm của họ. Tuy nhiên, hiện tại, xã hội dân sự ở nước ta vẫn còn yếu kém. Cần phải có sự tham gia mạnh mẽ của xã hội dân sự để xây dựng một xã hội công bằng, minh bạch và dân chủ.

Vì vậy, để xây dựng một xã hội dân sự sống động, chúng ta cần một môi trường thúc đẩy sự phát triển của các tổ chức xã hội. Ví dụ, chính sách nên hỗ trợ các tổ chức xã hội hoạt động một cách linh hoạt hơn và cung cấp hỗ trợ tài chính bằng cách giảm thuế thu nhập cá nhân cho những người quyên góp tiền cho các hoạt động từ thiện. Điều này hợp lý vì tiền thuế được sử dụng để phát triển cộng đồng, và các tổ chức từ thiện đều hướng đến mục tiêu đó. Quan trọng hơn, điều này sẽ làm cho mọi người quan tâm hơn đến xã hội, khuyến khích họ phát huy vai trò và nghĩa vụ của mình trong xã hội, tạo ra một xã hội Cộng Sản vững mạnh.

Đức tính này là căn bản của hạnh phúc và phát triển tương lai, cần được thấm nhuần vào tâm trí của trẻ từ khi còn rất nhỏ. Gia đình cần phải đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích tính cách này thông qua mọi phương tiện có thể. Tuy nhiên, giải pháp để nâng cao ý thức trách nhiệm xã hội từ gia đình có vẻ không đủ, vì cha mẹ thường không muốn con cái phải đối mặt với khó khăn trong cuộc sống. Do đó, môi trường giáo dục khác cần phải được phát triển và hoàn thiện hơn. Trường học là nơi quan trọng để giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho mọi công dân từ khi còn nhỏ. Việc này cần phải được thực hiện hiệu quả để tạo ra một thói quen và lối sống, và để đảm bảo rằng ý thức trách nhiệm xã hội là một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người. Ý thức trách nhiệm xã hội cần được nuôi dưỡng và phát triển liên tục từ khi chúng ta còn nhỏ cho đến hết cuộc đời. Gia đình và trường học cần phải đảm bảo rằng vai trò của họ trong việc giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho mỗi cá nhân được thực hiện đầy đủ, để tạo ra một xã hội dân sự sống động hơn.

Phạm Lê Vương Cúc