Tháp Hòa Lai

Tháp Hòa Lai là một trong những cụm tháp Chăm Pa cổ xưa, bao gồm ba tháp hiện đang tọa lạc tại thôn Ba Tháp, xã Bắc Phong, huyện Thuận Bắc, tỉnh Ninh Thuận. Đây là một trong những di tích cổ nhất và đẹp nhất còn sót lại.

Hiện trạng

Tháp Hòa Lai nằm trên một khu vực cao ráo của một cánh đồng rộng lớn ở phía bắc thành phố Phan Rang–Tháp Chàm. Khu di tích được xây dựng trên một mảnh đất hình chữ nhật kéo dài theo hướng đông – tây, với chiều dài 200 mét và chiều rộng 125 mét. Bên cạnh ba ngôi tháp, còn có dấu vết của nhiều công trình phụ trợ khác như tường gạch bao quanh phía đông, tháp cổng, một gian nhà dài ở khu vực sân ngoài và các công trình nhỏ khác.

Tháp trung tâm hiện chỉ còn lại phần thân và một phần của tầng thứ nhất nhỏ hơn so với hai tháp bên cạnh. Mặc dù vậy, tháp trung tâm được xây dựng công phu hơn và còn lưu giữ nhiều họa tiết trang trí. Cuối thế kỷ 19, người Pháp cùng quan chức địa phương đã cho phá hủy phần trên của tháp trung tâm để lấy gạch xây dựng con đường chính, hiện nay là Quốc lộ 1. Hiện tại, tháp trung tâm đã sụp đổ hoàn toàn, chỉ còn phần nền của tầng thứ nhất.

So với tháp trung tâm, tháp phía bắc không chỉ cao hơn về mặt bằng mà còn về chiều cao. Giống như tháp trung tâm, phần nền của tháp bắc cũng được trang trí tương tự. Tuy nhiên, tháp nam là tháp lớn nhất và còn nguyên vẹn nhất trong ba ngọn tháp. Dù vậy, một số chi tiết trang trí trên tường vẫn chỉ ở dạng phác thảo. Tháp nam tương tự như hai tháp kia nhưng khác biệt về cách bố trí và trang trí, với các trụ ốp gần nhau hơn và phần giữa trụ ốp hẹp hơn, cửa giả rộng hơn nhưng không có hình người đứng bên trong.

Kiến trúc

Hai ngôi tháp còn lại ở Hoà Lai, theo các chuyên gia mỹ thuật, là những công trình tháp tiêu biểu và đẹp nhất của Chăm Pa. Thân tháp tạo thành một khối lập phương vững chãi, nổi lên từ bệ vuông và nâng đỡ các tầng nhỏ hơn. Hoa văn trang trí bên ngoài chỉ giới hạn ở các vòm cửa, trụ ốp và diềm mái. Trang trí ở tháp Hoà Lai không chỉ mang tính chức năng mà còn tôn vinh vẻ đẹp của các hoa văn.

Một đặc điểm nổi bật của tháp Hoà Lai là các vòm cửa tò vò bao trùm lên cửa ra vào, cửa giả và các ô khám của các tầng. Vành cửa vòm được phủ kín bằng hoa văn hình cuộn, từ miệng quái vật Kala trên đỉnh. Khoảng tường giữa các trụ ốp cũng được trang trí bằng hình chạm khắc hoa lá. Phần trên và diềm mái được trang trí bằng hoa văn tràng hoa dài và hình các thần điểu Garuda dang cánh. Một điểm đặc biệt của tháp Hoà Lai là các tường tháp không thẳng đứng mà hơi nghiêng ra phía trên.

Lịch sử

Ngôi tháp này được xây dựng vào thế kỷ 9, thuộc giai đoạn phong cách Hoà Lai, và hiện là một trong những cụm tháp Chăm cổ nhất còn tồn tại.

Điểm đặc biệt của cụm tháp này là mặc dù có vẻ đẹp và sự vĩ đại, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng người Chăm đã ngừng thờ cúng tại đây từ rất lâu, thậm chí ngay sau khi xây dựng xong. Một giả thuyết cho rằng khu tháp đã bị người Khmer chiếm trong cuộc xung đột giữa các vương quốc Khmer và Champa, khiến cụm tháp bị ô uế.

Nguồn gốc tên gọi

Thời nhà Nguyễn, cách cụm tháp này khoảng 3 km về phía Bắc có một dịch trạm thông tin liên lạc tên là Thuận Lai. Trước năm 1988, phủ Ninh Thuận thuộc tỉnh Bình Thuận, các dịch trạm tại đây đều có tiền tố 'Thuận'. Năm 1888, khi phủ Ninh Thuận chuyển về tỉnh Khánh Hòa, dịch trạm Thuận Lai đổi thành Hòa Lai, với tiền tố 'Hòa' như các dịch trạm của Khánh Hòa. Cuối thế kỷ 19, các nhà khảo cổ đã dùng tên dịch trạm Hòa Lai để đặt tên cho cụm di tích Ba Tháp. Năm 1901, khi phủ Ninh Thuận trở thành tỉnh Ninh Thuận, dịch trạm Hòa Lai đổi thành dịch trạm Ninh Lai, nhưng tên gọi tháp Hòa Lai vẫn được giữ đến ngày nay.

• Các phong cách nghệ thuật của tháp Chăm
• Danh sách các đền tháp Chăm Pa
• Tháp Chăm

Chú thích

• Thông tin liên quan đến Tháp Hòa Lai trên Wikispecies
• Tháp cổ Chăm Pa: Huyền thoại và sự thật - Nhà xuất bản Trẻ 1996, tác giả Ngô Văn Doanh