Buzz
Gần đây, tôi đã xử lý nhiều hồ sơ CV đợi phỏng vấn. Và điều bất ngờ là có nhiều CV từ những người ở tuổi 35 muốn xin việc với những vị trí không liên quan gì tới công việc trước đó, hoặc sẵn lòng nhận mức lương thấp hơn. Sau khi phỏng vấn 4 trường hợp, tôi nhận ra một câu chuyện phổ biến, thể hiện tâm trạng của nhiều người cùng thế hệ.
Vậy tại sao chúng ta có thể trở nên thất nghiệp ở tuổi 35?
1. Đề cao quá mức “kinh nghiệm”
“Khi tôi 35, tôi có rất nhiều kinh nghiệm”. Nhưng nếu kinh nghiệm chỉ đến từ 1-2 công việc, thì thực tế đó chỉ là vài năm lặp lại vài lần.
Nếu áp dụng nguyên tắc 10,000 giờ, mỗi ngày làm việc 8 tiếng, mỗi năm làm việc 250 ngày, thì cơ bản một người sẽ thành thạo trong 1 công việc sau 3-4 năm. Từ năm thứ 5 trở đi, họ sẽ trở thành những công nhân quen thuộc, không phát triển đáng kể. Kinh nghiệm từ năm thứ 5 trở đi trở nên vô ích.
“Làm trưởng phòng không phải lo lắng việc mất việc”. Đúng vậy, nhưng chỉ đúng khi bạn là một trưởng phòng cấp cao. Còn đối với các vị trí team leader, quản lý, thì số lượng người tìm việc trong lĩnh vực này đông như cỏ rậm. Làm sao bạn có thể thay thế người khác khi ghế của trưởng phòng cấp cao ít, và quá trình tuyển dụng cũng khá khắt khe về tầm nhìn, văn hoá và phù hợp với công ty. Từ trưởng phòng của công ty A chuyển sang làm nhân viên cho công ty B, tôi đã trải qua nhiều trường hợp như vậy.
2. So sánh CV của người trẻ tuổi và người già kinh nghiệm, bạn chọn ai?
Tôi sẽ lựa chọn người mang lại giá trị lớn hơn, chấp nhận mức lương thấp hơn và ít yêu cầu hơn.
Lúc này, kinh nghiệm đang phản ánh mặt tiêu cực của nó. Những người có kinh nghiệm, tuy rằng họ có nhiều kinh nghiệm, nhưng lại có xu hướng bị bó buộc bởi cách làm việc cũ, thiếu sự linh hoạt và sẵn sàng thích ứng với môi trường mới. Thậm chí, họ còn tự mãn với thành công đã từng có mà quên đi rằng thị trường và yêu cầu của khách hàng đang thay đổi.
Ngoài ra, những nhân viên già thường yêu cầu mức lương cao và nhiều phúc lợi, cùng với mong muốn thay đổi môi trường làm việc và văn hoá của công ty hiện tại. Cho nên, việc tuyển dụng những người như vậy đôi khi mang lại rủi ro lớn, có thể phải thay thế hầu hết nhân viên hiện tại, ngay cả những người làm việc hiệu quả.
Theo quan điểm của tôi, một nhân viên trẻ tuổi, dù chỉ có khoảng 2 năm kinh nghiệm, nhưng linh hoạt và sẵn lòng học hỏi, có thể đạt được hiệu suất làm việc tương đương với nhân viên già có kinh nghiệm 6 năm. Họ có khả năng thích ứng tốt hơn, cập nhật kiến thức nhanh chóng hơn, chấp nhận mức lương thấp hơn và ít yêu cầu hơn. Đương nhiên, với nhà tuyển dụng, họ là ứng viên hợp lý hơn so với những người già đòi hỏi và cứng nhắc, phải không? Mặc dù có vẻ khó tin, nhưng tại công ty mà tôi đang làm việc, một trong những công ty hàng đầu về internet tại Việt Nam, điều này đã xảy ra không chỉ một lần, mà nhiều lần.
3. Nhiều người bị lạc lối từ khi 25 tuổi.
Tôi thấy nhiều người bạn của mình như thế này: sau khi tốt nghiệp đại học, họ làm việc tại một công ty khoảng 2 năm, đến tuổi 24 cảm thấy mệt mỏi và không biết phải làm gì tiếp theo. Họ kết hôn, sinh con, trở thành bố mẹ; công việc vẫn ổn, lương đủ sống, cuộc sống bận rộn với con cái. Trong một giấc mơ nhẹ nhàng mà họ mong muốn, cuộc sống của họ trôi qua một cách đơn giản, đến khi họ nghỉ hưu ở tuổi 60. Mọi thứ an toàn!
Họ không nhớ lần cuối đọc một cuốn sách nào, hay tham gia một khoá học để tự cải thiện, họ ngừng học tập và phát triển kiến thức sau khi nhận bằng tốt nghiệp và có việc làm ổn định. Tính từ sau khi ra trường, tôi nhìn thấy họ không có sự tiến bộ đáng kể về kiến thức và công việc, ngoại trừ vài năm làm việc văn phòng. Sự nghiệp của họ từ đầu đã được thiết lập để đảm bảo cuộc sống sau này là ổn định. Vì thế, khái niệm về cuộc sống ổn định đã từ lâu ở trong tâm trí họ.
Và cuộc sống của họ sẽ tiếp tục êm đềm nếu không có một ngày công ty đóng cửa hoặc họ bị sa thải!
4. Thị trường lao động đã thay đổi không còn như thời của ông bà bố mẹ những năm 90.
Năm 2010, Việt Nam đã không còn nằm trong danh sách các nước nghèo. Trong 5 năm tiếp theo, nhiều tổ chức phi chính phủ và quỹ quốc tế rời bỏ Việt Nam, làm cho nhiều nhân viên làm việc cho các tổ chức này từng nhận lương cao bỗng nhiên trở thành thất nghiệp, phải tìm kiếm công việc mới. Số lượng việc làm không đủ cho tất cả mọi người, một số người phải chuyển sang làm việc trong các doanh nghiệp lợi nhuận hoặc thậm chí tự mở cửa hàng để tự kiếm sống, với mức lương không cao.
9% người Mỹ thất nghiệp ở độ tuổi từ 30-45 năm 2010. Trong bộ phim Up in the air, George Clooney đóng vai một người tư vấn chuyên xử lý việc sa thải nhân sự già nua chi phí cao, mà doanh nghiệp cho rằng đã hết thời để tạo điều kiện thoải mái. Cũng nhìn sang Trung Quốc, thị trường lao động của Việt Nam dần chuyển hướng tới thị trường lao động quốc tế, nơi chỉ tồn tại những lao động có giá trị cạnh tranh, và việc người lớn tuổi mất việc, hoặc phải chuyển đổi nghề ở tuổi trên 35 không còn là hiếm.
Qua rồi thời kỳ làm việc ổn định từ đầu đến cuối đời, qua rồi thời kỳ đi làm trong các cơ quan nhà nước hoặc công ty làm nghề nghề. Không có gì đảm bảo rằng mức lương của bạn sẽ tăng đều đặn từ bây giờ đến hết đời, một khả năng lớn là bỗng một ngày công ty phá sản hoặc bạn bị sa thải. Bạn sẽ phải tìm kiếm việc mới, và nếu không đủ năng lực để cạnh tranh trong thị trường lao động gay gắt, thì chỉ còn một cách khác: phải chuyển đổi nghề nghiệp, và bắt đầu lại từ mức lương như một sinh viên mới ra trường. Khi đó, thu nhập của bạn ở tuổi 35 sẽ thấp hơn so với ở tuổi 30 là điều rất có thật.
Mà rủi ro đó là hoàn toàn có thực, mỗi ngày có 370 công ty phá sản ở Việt Nam, nghĩa là có hàng trăm ngàn lao động có thể mất việc, cùng hàng chục nghìn sinh viên tốt nghiệp mỗi năm, tham gia vào hàng ngũ tìm kiếm việc làm. Người lớn tuổi nhưng kém kiến thức và khả năng thích nghi sẽ không có điểm mạnh nào để cạnh tranh trong nhóm lao động đó.
***
Bản thân tôi không bao giờ cảm thấy không bị áp lực từ thế hệ trẻ năng động hơn, có kiến thức quốc tế tốt hơn, được đào tạo chuyên sâu hơn. Họ luôn động viên tôi không ngừng học hỏi và phấn đấu. Mặc dù tôi có thể tránh được tình trạng thất nghiệp, nhưng trở nên lạc hậu và kém cỏi là điều tôi nhận ra sẽ xảy ra nếu chỉ dừng lại và không nỗ lực trong 1-2 năm.
Không có cách nào đảm bảo bạn không bị sa thải hoặc thất nghiệp ở tuổi trung niên, nhưng có một số điều quan trọng tôi đã học từ các bài báo và nghiên cứu về vấn đề này:
– Trung bình mất 1 người trên 35 tuổi 53 tuần để tìm được việc mới ở Mỹ, so với chỉ 19 tuần ở người trẻ. Điều này làm cho lợi thế của kinh nghiệm trở nên không đáng kể.
– Khủng hoảng tinh thần ở người trung niên thất nghiệp nặng hơn nhiều so với người trẻ do gánh nặng về chi phí gia đình, con cái, giáo dục, sức khỏe, nhà cửa, và nợ nần. Sự bế tắc nghề nghiệp ở độ tuổi này có thể dẫn đến nguy cơ trầm cảm và tự tử.
– Mặc dù không thất nghiệp, nhưng thu nhập của hơn 21% lao động trên 45 tuổi đang giảm dần.
– Tỷ lệ thất nghiệp và sa thải ở bậc quản lý chỉ cao hơn khoảng 8% so với nhân viên. Đừng tự mãn!
– Học hỏi, đọc sách và cập nhật kiến thức mới là cách tốt nhất để tăng giá trị bản thân trên thị trường lao động. Hãy học, học và tiếp tục học. Học suốt đời! Hãy học nhiều hơn và giỏi hơn những gì công việc của bạn đang yêu cầu, đừng chỉ dừng lại ở mức đủ.
– Xây dựng giá trị không thể thay thế cho bản thân trong công ty và thị trường lao động, tự chủ thay đổi và đặt ra thách thức trong công việc hàng ngày, đừng để công việc hằn lên bạn một khuôn mẫu quá lâu.
– Bắt đầu làm công việc mình đam mê từ khi còn trẻ, hoặc sớm nhận ra và chuyển đổi nghề nghiệp trong tuổi thanh niên. Vì thực sự, khó ai có thể chịu đựng công việc mà họ không thích suốt cả cuộc đời, và vẫn đạt được thành công.
– Dù là chuyên gia hay quản lý, bạn cũng cần phải học kỹ năng quản lý, đặc biệt là quản lý công việc của chính mình. Sau đó là các kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm, vì những người bị sa thải thường là những người khó hòa nhập vào môi trường làm việc. Mặc dù tôi không ủng hộ cách thức này, nhưng đó là sự thật.
Có lẽ đây sẽ là lời nhắc nhở cho chúng ta rằng: “Chúng ta không thể bất cẩn ở tuổi thanh niên!”
