Thể chế chính trị ở Đàng Ngoài được gọi là gì?

1. Thể chế chính trị ở Đàng Ngoài có tên gọi nào?

A. Vua Lê

B. Chúa Trịnh

C. Chúa Nguyễn

Vua Lê và Chúa Trịnh

→ D

Chế độ chính trị ở Đàng Ngoài được gọi là Vua Lê - Chúa Trịnh, trong khi Họ Trịnh nắm quyền lực hoàn toàn nhưng vẫn phải dựa vào danh nghĩa vua Lê, nên người dân thường gọi là 'vua Lê - chúa Trịnh'

2. Hoạt động của phủ Chúa Trịnh dưới triều vua Lê như thế nào?

Phủ Chúa Trịnh hay còn gọi là phủ liêu, là cơ quan chính phủ, khác với nội điện của vua Lê.

- Thế tử: Theo quy định, các con của chúa từ 7 tuổi sẽ được sống riêng và học hành. Khi 13 tuổi, con trưởng của chúa sẽ được phong làm Thế tử và mở phủ. Đoan Nam vương, vì bị cha lạnh nhạt, đến 9 tuổi mới bắt đầu học.

Khi nhận được kim sách phong từ vua Lê, vương Thế tử sẽ được gọi là Tiết chế phủ. Tiết chế phủ giống như một 'tiểu triều đình' và hoạt động như một 'tiểu chính phủ'. Theo Samuel Baron trong Mô tả vương quốc Đàng Ngoài, Tiết chế phủ có người hầu và quan lại với phẩm hàm tương đương như tại phủ chúa, hoàn toàn đại diện chúa để chúc tụng vua Lê trong các dịp lễ tết.

- Nội viện của chúa: Mẹ chúa sẽ được vua Lê phong Thái phi, bà nội chúa được phong Thái tôn Thái phi. Nếu vương phi tiền nhiệm không phải mẹ chúa mới, các bà sẽ được gọi là 'Chính phi'. Ví dụ, chính phi của Hoằng Tổ Dương vương Tạc là Trịnh Thị Ngọc Lung, dù sống qua đời chúa sau là Chiêu Tổ Khang vương Căn, vẫn giữ danh xưng 'Quốc thái mẫu chính phi' vì không phải mẹ ruột.

Hậu viện của chúa gồm các chức vụ như Tam phi, Cửu tần, Lục chức, trong đó Cửu tần là cao nhất. Ví dụ, bà Vũ thị, mẹ của Ân vương Doanh, có danh hiệu là Chiêu viên, còn bà Đặng thị, trước là Tu dung, sau được phong Tuyên phi. Bà là chính thất của Thịnh vương, và ca dao cùng tục biên xác nhận điều này. Loại chí mô tả nghi lễ phong tặng Chiêu nghi viên cho cung tần phủ chúa.

- Xưng hô: Theo Samuel Baron, các vương tử được gọi là 'ducang', tức Đức ông, còn các quận cháu được gọi là 'batua', tức Bà chúa.

- Đối với anh em họ: Họ có tước hiệu nhưng không truyền đến con cháu theo Baron. Ông cho biết: 'Chúa cung cấp đầy đủ cho con mình, còn anh chị em của Chúa phải sống dựa vào quỹ công do Chúa quy định, và những người ở bậc thứ tư hoặc thứ năm không nhận được gì thêm.'

- Chị em của chúa được phong tước Quận thượng chúa, trong khi con gái của chúa được phong tước Quận chúa.

- Vào chầu: Theo chỉ dụ của triều Lê Thần Tông năm 1631, quy định ngày các quan đến phủ chúa họp nghị sự như sau:

Theo quy định, các ngày 2, 5, 8, 11, 14, 20, 23, 26, 29 âm lịch đều phải tham gia họp tại phủ chúa. Ai vắng mặt sẽ bị xử phạt. Vào ngày họp, các quan văn võ phải mặc phẩm phục theo quy định và đến phủ chúa từ sáng sớm. Các quan đi ngựa, kiệu, chờ trước cửa Diệu Đức và vào qua lối tả hữu Cáp môn. Theo thứ tự, các quan vào phủ đường, chia thành ban văn và võ đứng hầu, còn từ Đô Đốc, Cai Cơ, Cai Đội trở xuống làm việc hàng ngày tại phủ chúa.

Samuel Baron đã ghi lại chi tiết về buổi chầu như sau:

Các quan lại trong Nội Phủ vào chầu chúa hàng sáng. Riêng vua Lê tiếp các quân thần vào mồng một và rằm mỗi tháng. Khi chầu, chúa ngồi lộ thiên nhưng khoảng cách khá xa. Binh lính vũ trang đứng trong sân, hoạn quan đứng bên cạnh để chuyển lệnh của chúa và quỳ tâu các câu trả lời của các quan. Thế tử, theo Samuel Baron, chỉ vào chầu mỗi tháng một lần, còn có cấp dưới chầu chực bên Nội Phủ. Chúa sẽ thông báo nội dung buổi chầu cho Thế tử để có quyết định phù hợp. Và nếu không lót thì chẳng có vụ kiện nào trơn tru.

Các quan đi chân đất khi vào chầu. Khi xin tha cho người thân hoặc quen phạm tội, họ sẽ bỏ mũ ra và lạy bốn lạy trước chúa, thỉnh cầu chúa tha thứ vì phẩm chất tốt đẹp của họ. Thiên Nam dư hạ tập trứ danh cũng quy định việc lấy tiền đền mạng.

Vào giờ thìn (7-9h), chúa kết thúc buổi chầu. Chỉ có hoạn quan và cung nhân được ở trong phủ. Điều đáng chú ý là: Chúa là người thừa kế chính thức khi hoạn quan qua đời. Cha mẹ hoặc người thân của họ chỉ nhận được một ít tài sản theo sự chấp nhận của chúa.

3. Vì sao Chúa Trịnh không muốn làm vua?

Mặc dù quyền lực của Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài khiến nhiều người khiếp sợ, nhưng lý do tại sao ông không muốn làm Vua đã được Samuel Baron giải thích trong cuốn sách 'Mô tả Vương quốc Đàng Ngoài' (Omega và NXB Khoa học Xã hội). Chúa Trịnh không phải là người không yêu quyền lực hay tôn trọng pháp luật, mà ông có hai lý do chính để từ chối ngai vàng: Thứ nhất, việc lên ngôi sẽ khiến ông bị xem là tiếm quyền, bị cả nước chống đối, đặc biệt là sự phản kháng từ họ Nguyễn, những người có lý do chính đáng để tấn công dòng họ Trịnh. Thứ hai, Chúa nhận ra triều đình Trung Hoa sẽ phản đối mạnh mẽ việc một người không thuộc dòng dõi vua Lê chiếm đoạt ngai vàng, điều này tương đương với việc tự chuốc lấy tai họa và tự hủy diệt bản thân.

Hoàng đế vô thực

Để đảm bảo an toàn, Chúa Trịnh đã chọn một hoàng tử thuộc dòng dõi vua Lê lên làm Vua, nhưng quyền lực thực sự vẫn nằm trong tay Chúa. Ông quyết định mọi việc từ chiến tranh, hòa bình, ra và hủy bỏ luật, ân xá hoặc kết án phạm nhân, phong chức tước hay bãi nhiệm quan tòa, tướng lĩnh, thu thuế, và ra lệnh phạt theo ý của mình. Do đó, người châu Âu gọi Chúa là Vua hoặc Vương (King), còn Vua thì chỉ là danh xưng lớn lao 'Hoàng đế vô thực'.

Samuel Baron kể rằng: 'Vua Lê chỉ ở trong cung cấm và không ai dám đến ngoài những mật thám mà phủ Chúa cử. Vua hiếm khi ra khỏi cung cấm, thường chỉ vào lễ, tết. Toàn bộ công việc còn lại chỉ là thực hiện những gì Chúa muốn và làm theo các lệnh chỉ trong khuôn khổ lễ nghi. Đối đầu với Chúa, dù là việc nhỏ cũng dễ dẫn đến họa. Vì vậy, dù dân chúng kính trọng Vua, họ vẫn sợ Chúa - người nắm quyền lực tối thượng và luôn được xu nịnh.'

Chúa Trịnh thường được ca ngợi như một người bảo vệ ngai vàng và luật pháp của vương quốc Đàng Ngoài. Tuy nhiên, thực tế là Chúa đã lấn át quyền lực của vua Lê. Samuel Baron trong cuốn sách của mình viết: 'Điều này chưa từng xảy ra ở nơi nào khác, và có lẽ là một điều kỳ lạ trong lịch sử của bất kỳ dân tộc nào. Các chính trị gia ở các quốc gia khác có thể khó tin vào câu chuyện này.'

Một nghịch lý ở Đàng Ngoài là dù danh xưng là Vua, nhưng người kế vị và bản thân nhà vua cũng không biết ai sẽ kế vị nếu có nhiều con trai. Samuel Baron cho biết: 'Dù nhà vua chỉ có một con trai, con đó cũng chưa chắc được kế vị. Chúa Trịnh sẽ quyết định người kế vị dựa trên sự ưa thích của mình, miễn là thuộc dòng dõi hoàng tộc. Tuy nhiên, Chúa hiếm khi gạt bỏ Thái tử trừ khi có lý do trọng đại hoặc động cơ chính trị cấp bách.'

Tại Đàng Ngoài, chỉ có Vua và Chúa mới truyền lại tước hiệu cho con cháu đến đời thứ ba. Các quan lại khác phải tìm cách đạt được quyền tước qua chiến công, học vấn, hoặc mua bằng tiền, nhưng chỉ có giá trị trong đời họ. Để trung thành với Chúa Trịnh, họ phải vượt qua 'cửa ải' để nhận sự ban phát bổng lộc và địa vị trong xã hội.

Mytour vừa trình bày nội dung về Thể chế chính trị ở Đàng Ngoài được gọi là gì? Hy vọng những thông tin này sẽ hữu ích cho quý độc giả. Xin cảm ơn!