Buzz
Bài viết tiết lộ phần cốt truyện của loạt phim The Last of Us được phát sóng trên HBO Max. Mặc dù dựa trên trò chơi, nhưng bộ phim cũng có một số điểm khác biệt với cốt truyện của trò chơi để tạo điểm nhấn, không hoàn toàn giống nhau. Nếu bạn chưa có thời gian để xem, hoặc muốn chờ đợi đến khi loạt phim được phát sóng đầy đủ trước khi xem, thì tôi khuyên bạn nên đánh dấu bài viết này để đọc sau khi đã xem hết.
Một vài năm trước, loạt phim Chernobyl của HBO đã tái hiện một cách ấn tượng thảm họa hạt nhân tại nhà máy điện hạt nhân Chernobyl vào năm 1986. Đạo diễn của loạt phim, Craig Mazin, đã tạo ra một tác phẩm truyền hình đầy cảm xúc trước khi đại dịch COVID-19 bùng phát, và sau đó nhận được nhiều giải thưởng Emmy.
Tác phẩm mới nhất của Craig Mazin là series dựa trên tựa game kinh điển của Naughty Dog phát hành vào năm 2013, The Last of Us. Đến thời điểm viết bài này, phim đã chiếu được 2 tập, và vào ngày 29/1 sẽ chiếu tập 3 trong tổng số 9 tập. Phản ứng ban đầu từ cộng đồng khi xem hai tập đầu tiên là rất tích cực. Phim đã chân thực tái hiện lại thế giới hậu thảm hoạ như trong trò chơi, với những con người bị nấm ký sinh biến đổi thành zombie khát máu và hung hăng. Diễn xuất của Pedro Pascal và Bella Ramsey cũng nhận được nhiều lời khen ngợi.
Tuy nhiên, từ góc độ khoa học thuần túy, nếu loại nấm Cordyceps, một chi nấm ký sinh thực sự tồn tại ngoài đời thật trong họ nấm túi, thì chúng có tới mức nguy hiểm đủ để gây ra một thảm hoạ zombie khiến loài người diệt vong như trong trò chơi không? Ngoài ra, đáng lưu ý là đông trùng hạ thảo, một món đông dược đắt đỏ, thực chất là sản phẩm của sự ký sinh của nấm Ophiocordyceps sinensis, loài nấm nổi tiếng nhất của chi Cordyceps.
Trò chơi thực sự đã rút ra cảm hứng từ đời thực
Nếu bạn thấy những hình ảnh zombie từ The Last of Us kinh dị và rùng rợn, hãy đổ lỗi cho bộ phim khám phá rừng xanh của David Attenborough, trong loạt phim Planet Earth của BBC phát sóng vào năm 2006.
Hình ảnh của con kiến bị nấm Cordyceps ký sinh, khiến cây mọc trên đầu và thay đổi cách ứng xử của chúng, đã trở thành nguồn cảm hứng cho The Last of Us của đạo diễn Bruce Straley và giám đốc sáng tạo Neil Druckmann từ Naughty Dog. Trong một đoạn trong phim tài liệu, Attenborough giải thích: 'Một điều tưởng chừng chỉ có trong phim viễn tưởng, nhưng thực tế là thân thực vật của Cordyceps bắn ra từ đầu con kiến.'
Trong một cuộc phỏng vấn với GamesBeat vào năm 2013 khi The Last of Us được phát hành, Straley và Druckmann không ngần ngại thừa nhận họ đã 'mượn' ý tưởng từ bộ phim tài liệu, với Straley còn nói rằng zombie kiến trong Planet Earth đã tạo điểm nhấn quan trọng khiến trò chơi trở nên đặc biệt. Dĩ nhiên, phiên bản game The Last of Us cũng rất gần gũi với cách Cordyceps hoạt động trong thực tế.
Vòng đời của loài nấm đông trùng hạ thảo đẹp mà lạnh lẽo. Những chú kiến bị bào tử Ophiocordyceps tấn công trong rừng sẽ trở thành nạn nhân của sự biến đổi kỳ lạ. Bào tử nấm xâm nhập cơ thể chú kiến và thay đổi hành vi của chúng bằng cách tiết ra các hợp chất hóa học đặc biệt.
Dưới sự điều khiển của bào tử, chú kiến bò lên một chiếc lá và cắn chặt vào đó, giữ cơ thể ổn định cho đến khi mầm nấm phát triển. Khi mầm nấm nổ bung, bào tử lan truyền ra ngoài để tìm kiếm con mồi mới.
Quá trình này đặc biệt cụ thể, với mỗi loài nấm Ophiocordyceps chỉ tấn công một loài kiến duy nhất. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng loài này có khả năng điều khiển tâm trí của một loài kiến cụ thể, không ảnh hưởng đến loài khác. Điều này là kết quả của sự tiến hóa tinh vi của nấm trong quá trình tương tác với môi trường.
Sau 10 năm kể từ khi The Last of Us ra mắt, kiến thức thực tế về các loại nấm ký sinh đã có những bước tiến đáng kể.
Planet Earth của BBC được công chiếu vào năm 2006, giới thiệu về Cordyceps unilateralis - loài nấm ký sinh tấn công kiến. Tuy nhiên, từ năm 2007, các nhà khoa học đã phát hiện ra nhiều loài Cordyceps mới, tấn công không chỉ kiến mà còn sâu bướm và nhện. Điều này dẫn đến hình thành chi Ophiocordyceps. Trong khi game coi cả hai nhóm nấm này là một, thì hiện nay chúng mang ý nghĩa khác biệt, tuy nhiên các nhà khoa học vẫn gọi tên chung của chúng là Cordyceps.Dòng thời gian của thảm hoạ trong The Last of Us
Nếu đã trải nghiệm trò chơi, chắc hẳn mọi người đã biết về nguồn gốc của đại dịch zombie trong The Last of Us, một câu chuyện không được phác thảo quá rõ ràng, thay vào đó, người chơi phải khám phá qua những mẩu tin và ghi chú rải rác trong trò chơi, một số tin tức chỉ ra rằng loài nấm biến đổi con người thành zombie có nguồn gốc từ Nam Mỹ. Trong khi đó, series của HBO khám phá sâu hơn về nguồn gốc của loài nấm ký sinh trong não người. Điều này giúp chúng ta có thêm một chút bằng chứng để suy luận về tính khả thi của The Last of Us trong thế giới thực. Dòng thời gian của The Last of Us được hiểu chung theo cách này:
Khi cô Ratna hỏi về việc mẫu bệnh phẩm chứa chlorazol, một chất thường được sử dụng để phát hiện bào tử nấm trong những sợi tóc, móng tay hoặc mẫu vật khác của con người, cô đã khẳng định với viên cảnh sát rằng “Cordyceps không thể tồn tại trong cơ thể con người.” Sau đó, cô Ratna đã khám nghiệm thi thể người phụ nữ tại nhà máy xay sát và phát hiện ra rằng cả cơ thể đã bị nấm Cordyceps xâm nhập và sinh sôi bên trong.
Nhà khoa học này rồi đưa ra một lời khuyên quyết đoán: Cần phải cô lập toàn bộ thành phố, tiến hành bom đẹp, kể cả phải hy sinh hàng triệu dân bên trong.
Vào ngày 26/9/2003, đại dịch nấm ký sinh đã lan ra Mỹ, được gọi là Ngày Bùng Phát. Tại Austin, Texas, những dấu hiệu đầu tiên của thảm họa đã rõ ràng, khi các xe cứu thương chạy vòng quanh thành phố lúc 3 giờ 15 chiều.
Và rạng sáng ngày 27/9, đại dịch đã đạt đến mức không kiểm soát được nữa. Các máy bay đã cất cánh và hạ cánh thẳng xuống đất. Các con đường cao tốc ra vào Austin bị quân đội phong tỏa. Nhiều chính trị gia, bất chấp lời khuyên giữ an toàn trong nhà, đã quyết định bỏ chạy.
Khi đến sáng thứ hai, ngày 29/9, Joel chia sẻ với Ellie (trong bộ phim): 'Không còn gì nữa.'Có thể xảy ra đại dịch này không?
Trả lời ngắn gọn: Không có khả năng. Trả lời dài: Có thể, nhưng điều kiện rất nhiều. Trong cốt truyện của series TV The Last of Us, có hai yếu tố chính giải thích về thảm hoạ của nấm ký sinh: Biến đổi khí hậu và quá trình sinh sôi của bào tử nấm. Series TV bắt đầu bằng một cuộc phỏng vấn diễn ra vào năm 1968, khi hai nhà nghiên cứu thảo luận trên một chương trình truyền hình. Một trong họ, tiến sĩ Neumann, chỉ ra sợ hãi của mình không phải là virus hoặc vi khuẩn, mà là bào tử nấm, vì chúng không chỉ giết chết vật chủ mà còn kiểm soát họ.
35 năm sau, trong thế giới giả tưởng, điều này trở thành sự thật.
Trong thực tế, các nhà khoa học đã nghiên cứu tại sao côn trùng, thực vật và động vật lưỡng cư dễ bị nhiễm bệnh bởi bào tử nấm. Họ phát hiện ra rằng khả năng tự điều chỉnh nhiệt độ của cơ thể là một cơ chế bảo vệ tốt chống lại bệnh từ nấm. Bào tử nấm phát triển tốt trong điều kiện lạnh, làm cho chúng trở thành kẻ thù của nhiều loài khác. Nấm nói chung không phải là mầm bệnh đáng sợ đối với loài người vì chúng không thể tiêu diệt mô con người, và thậm chí khi xâm nhập vào cơ thể, chúng cũng phải đối mặt với hệ thống miễn dịch mạnh mẽ của con người.
Dĩ nhiên, con người vẫn phải đối mặt với nguy cơ nhiễm nấm. Bệnh nhiễm trùng do nấm Candida là một ví dụ điển hình. Candida auris, một biến thể của nấm Candida, có khả năng chống lại nhiều loại kháng sinh và đang gây ra rất nhiều nguy hiểm trong các bệnh viện. Ngoài ra, còn có những loại nấm như nấm gây hắc lào hoặc nấm gây nứt gót. Đối với những người có hệ miễn dịch suy yếu, nấm vẫn tiềm ẩn nguy cơ.
Phó giáo sư Julianne Djordjevic từ đại học Sydney đã nói: “Chúng ta cần nhớ rằng nấm thường tấn công những người đang mắc các bệnh nền.”
Còn một yếu tố khác cũng đáng chú ý. Trong series The Last of Us trên HBO, đã đặt ra câu hỏi: Nếu trái đất nóng hơn một chút thì sẽ ra sao? Đó là câu hỏi được tiến sĩ Neumann đặt ra trong tập 1 của series. Nhiệt độ cao hơn có thể ảnh hưởng đến nhiều loài nấm, buộc chúng phải tiến hóa và thích nghi với môi trường nhiệt đới hơn, có thể là 37 độ C, nhiệt độ cơ thể của con người. Một số nhà khoa học tin rằng đó có thể là lý do dẫn đến tăng số ca nhiễm nấm Candida.
Tuy nhiên, một ví dụ rõ ràng để phủ nhận giả thuyết đó là loài 'đông trùng hạ thảo' nổi tiếng, Ophiocordyceps sinensis, phổ biến nhất ở Tây Tạng. Loài này đã từ lâu được coi là thần dược, và vài hợp chất mà nó sản xuất đã được nghiên cứu về khả năng chống lại ung thư. Tuy nhiên, vào năm 2018, các nhà khoa học đã chứng minh rằng việc trái đất ấm lên cùng với việc thu hoạch quá mức đang dẫn đến sự suy giảm về tốc độ sinh sôi của Ophiocordyceps sinensis. Có thể trái đất đang nóng lên quá nhanh, làm cho nấm không thể thích nghi đúng lúc.Bào tử và tua rua
Cordyceps sinh sôi như thế nào? Tốc độ ra sao? Thuộc nhóm nấm túi, chi Ophiocordyceps tồn tại trong những khu rừng ôn đới và phụ thuộc vào bào tử để sinh sản. Đó là một phần trong chuỗi sinh học của chúng: Nhiễm bệnh cho một con kiến, kiểm soát nó, sử dụng nó để tạo ra 'quả', phóng ra bào tử mới, và quá trình này tiếp tục lặp đi lặp lại. The Last of Us của Craig Mazin đề xuất một sự thay đổi lớn so với phiên bản của Neil Druckmann. Trong đó, bào tử không lan truyền qua tiếp xúc giữa con người. Mazin cho rằng điều này không khả thi vì mọi người có thể đeo khẩu trang hoặc mặt nạ để phòng tránh. Thay vào đó, trong series này, bệnh nấm được truyền bằng cách của “tua rua”, và những người nhiễm bệnh có thể lây cho người khác qua các vết cắn. Tuy nhiên, không có bằng chứng nào chứng minh rằng hai phương pháp này có thể lan truyền trong thực tế. Điều này còn bị ảnh hưởng bởi khoảng cách, vì cả hai phương pháp đều yêu cầu tiếp xúc trực tiếp để lây lan, trong khi bào tử nấm có thể lan xa hàng trăm dặm.
Đây là một trong những lỗ hổng quan trọng nhất trong cốt truyện cần được giải quyết, và The Last of Us đã cố gắng tìm kiếm giải pháp để khắc phục vấn đề này.
Ở đầu series, khi Joel và Ellie vượt qua những đống đổ nát của nền văn minh loài người, Joel tóm tắt ngắn gọn về nguồn gốc của đại dịch: Cordyceps đã đột biến để tấn công con người. Sau đó, bào tử nấm lây lan qua nguồn cung lương thực toàn cầu: Bánh mỳ, đường và ngũ cốc đã mang chủng nấm đột biến này khắp nơi trên hành tinh.
Tương tự, trong lịch sử thực tế, Ireland đã chứng kiến một thảm họa đói lớn trong thập kỷ 1840 và 1850 do một loại nấm gọi là Phytophthora infestans gây ra. Nấm này đã phá hủy hoàn toàn các mùa vụ khoai tây. Mặc dù không gây ra đại dịch zombie, nhưng đó là một ví dụ cho thấy nấm có thể ảnh hưởng đến hàng triệu người.
Tuy nhiên, phần về việc tua rua 'rễ nấm' lan truyền bào tử nấm là điều rất khó tin, nếu nói là hoàn toàn hư cấu thì có thể chấp nhận được, ngay cả khi loài này đã đột biến thành một sinh vật cực kỳ thông minh. Trong tập đầu, Tess giải thích cho Ellie lý do tại sao thảm họa zombie lại khủng khiếp đến như vậy:
“Nấm cũng mọc dưới lòng đất. Những cái rễ dài như dây, có thể trải dài cả vài cây số. Nếu bạn bước lên một cụm rễ nấm, cả chục con zombie đã bị lây nhiễm sẽ tỉnh giấc.” Mặc dù điều này hoàn toàn không thể tin được về cách mà bào tử có thể giao tiếp để điều khiển chủ nhân của chúng, nhưng thậm chí khi điều đó xảy ra, chính quyền cũng phải thực sự thảm hại và vô dụng mới có thể khiến zombie săn mồi như thế.
Tóm lại, để những gì được mô tả trong The Last of Us trở thành hiện thực, cần phải có những bước đột biến tiến hoá đặc biệt lớn. Nếu Cordyceps trong phim và Cordyceps ở ngoài đời thực được coi là một, thì để thảm họa xảy ra, loài nấm này phải trải qua sự tiến hoá đến mức các gen hoàn toàn khác biệt. Và việc Cordyceps xuất hiện trong lương thực cũng rất khó, trừ khi có một số lượng lớn kiến, nhện và ngài trong kho chứa để làm vật trung gian.
Tất cả những điều đó chỉ làm cho Cordyceps có khả năng tấn công con người. Tuy nhiên, để kiểm soát tâm trí của vật chủ là một vấn đề khác. Một số hợp chất từ nấm có thể thay đổi cách con người suy nghĩ, chẳng hạn như LSD, được chiết xuất từ nấm tấn công lúa mạch đen. Nhưng để biến con người thành hung hăng và điều khiển zombie để lây lan bào tử nấm, có lẽ cần hàng nghìn năm tiến hoá để loài nấm Ophiocordyceps đạt được điều đó.Sự sống và cái chết
Một trong những yếu tố ít được nhắc đến trong The Last of Us là lý do tại sao nhiều vật chủ có thể tồn tại suốt hàng chục năm. Ví dụ như con Clicker ghê rợn trong tập 2. Trong tập đó, Ellie hỏi Joel và Tess về những zombie “đầu tách làm đôi và sống trong bóng tối như những con dơi”. Joel và Tess nhìn nhau và biết đấy là loại zombie nào. Clicker thường xuất hiện ở những nơi tối tăm ẩm ướt như toà nhà bỏ hoang, ống cống và tầng hầm, những nơi không có ánh sáng. Trong game, có cách giải thích là ánh sáng và không khí thông thoáng không tạo điều kiện lý tưởng để bào tử nấm biến vật chủ thành Clicker. Nhưng trong phim, không có bào tử, nên lý do Clicker hiện diện ở những nơi đó không hợp lý.
Chúng được gọi là clicker vì não bộ đã bị nấm phá hủy đến mức mất mắt, phải dùng tai và âm thanh để theo dõi không gian xung quanh, âm thanh kinh dị đủ để làm tóc gáy đứng dậy.
Về mặt khoa học, làm sao Cordyceps có thể duy trì thể xác trong thời gian dài sau khi quá trình trao đổi chất kết thúc, và não bộ không còn điều khiển cơ thể? Sau vài tháng đến vài năm, thi thể có thể chỉ còn lại xương mà thôi, không thể trở thành Clicker được.
Để giải quyết lỗ hổng khoa học này, tiến sĩ Neumann trong phim giải thích rằng có một số chất từ nấm mà chúng ta sử dụng làm thuốc, ví dụ như Penicillin. Những chất kháng sinh như vậy giúp ngăn ngừa sự phân hủy của thi thể do vi khuẩn. Penicillin và Cyclosporin, một chất ức chế miễn dịch mạch, là các ví dụ.
Do đó, lý thuyết cho thấy, đại dịch zombie do nấm Cordyceps gây ra có thể giúp vật chủ và nấm sống cộng sinh trong nhiều mươi năm và vẫn di chuyển được. Nấm trong phim đã đột biến, anh em nhớ không?Cordyceps không, nhưng nguy hiểm từ nấm vẫn có thể hiện hữu
Mặc dù không kinh dị như trong phim và trò chơi, nhưng những tác động của các loài nấm đối với nông nghiệp có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với an ninh lương thực. Các nhà khoa học đang lo ngại về khả năng phát triển của các chủng nấm kháng thuốc. Theo một báo cáo được công bố trên tạp chí Khoa học vào năm 2018, nấm mốc đã phá hủy khoảng 1/5 tổng sản lượng lương thực mà loài người trồng trọt suốt lịch sử. Một mối nguy hết sức đáng kể là nguy cơ của các đại dịch kép. Một đại dịch có thể làm yếu đi sức mạnh của hệ miễn dịch loài người, tạo điều kiện cho đại dịch thứ hai nảy sinh. Ví dụ, COVID-19 và nấm đen. Các nhà khoa học đã nghiên cứu trên bệnh nhân đến từ 18 quốc gia vào năm 2022, và kết luận rằng nhiễm nấm đen là một hậu quả không được chú ý đặc biệt của những trường hợp COVID-19 nghiêm trọng.
Sau khi COVID-19 làm suy yếu hệ miễn dịch, chủng nấm đen Mucormycetes bắt đầu tấn công hệ hô hấp và não của các bệnh nhân, gây ra bệnh nhiễm nấm đen (Mucormycosis). Bệnh này ảnh hưởng nặng nề đến những bệnh nhân nam mắc COVID-19 hoặc những người mắc tiểu đường.
Kết luận là, Cordyceps đột biến gây ra thảm hoạ zombie có thể là đề tài cho một loạt trò chơi hoặc bộ phim ấn tượng và kinh dị. Nhưng trong thực tế, Cordyceps không phải là loài nấm nguy hiểm đối với con người. Còn nhiều loại nấm khác có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho sức khỏe con người và an ninh lương thực toàn cầu. Và hiện tại, chúng ta vẫn chưa có khả năng đối phó hiệu quả với những loại nấm đó.
Theo Cnet
