Thị trường chứng khoán là gì? Đánh giá tiềm năng thị trường vốn

Thị trường chứng khoán là gì

Thị trường chứng khoán hay Capital Market là nơi mà tiền được đầu tư và tiết kiệm được trao đổi giữa các nhà cung cấp và những người có nhu cầu. Nhà cung cấp là những người hoặc tổ chức có vốn để cho vay hoặc đầu tư. Họ thường là các ngân hàng và nhà đầu tư. Những người tìm kiếm vốn trên thị trường này chỉ các doanh nghiệp, chính phủ và cá nhân.

Thị trường chứng khoán bao gồm thị trường sơ cấp và thứ cấp. Các thị trường chứng khoán phổ biến nhất là thị trường cổ phiếu và thị trường trái phiếu. Ở các thị trường này, họ tìm cách cải thiện hiệu quả giao dịch bằng cách tập hợp các nhà cung cấp với những người đang tìm kiếm vốn. Từ đó, cung cấp một nơi để họ có thể trao đổi chứng khoán.

Các thành phần cơ bản của thị trường chứng khoán

Đầu tiên cần kể đến các nhà đầu tư cá nhân, ngân hàng thương mại, tổ chức tài chính, công ty bảo hiểm, tập đoàn kinh doanh và quỹ hưu trí. Họ là một số nhà cung cấp vốn quan trọng trên thị trường. Các nhà đầu tư cung cấp tiền với mục đích kiếm lời từ khoản đầu tư của họ theo thời gian. Ngoài ra, họ được hưởng các đặc quyền như cổ tức, quyền lợi và quyền sở hữu. Tương tự, các công ty, doanh nghiệp, chính phủ… là những người tìm kiếm vốn. Ví dụ, chính phủ phát hành các công cụ nợ và tiền gửi để tài trợ cho nền kinh tế và các dự án phát triển. Thông thường, các khoản đầu tư dài hạn như cổ phiếu, trái phiếu, chứng khoán chính phủ, giấy ghi nợ, trái phiếu, v.v., được giao dịch tại đây. Ngoài ra, còn có các loại chứng khoán lai như trái phiếu chuyển đổi và cổ phiếu ưu đãi.

Các sàn giao dịch chứng khoán có nhiệm vụ vận hành thị trường là chủ yếu. Các trung gian khác bao gồm ngân hàng đầu tư, nhà đầu tư mạo hiểm và nhà môi giới. Các cơ quan quản lý có thẩm quyền giám sát và loại bỏ bất kỳ hoạt động bất hợp pháp nào trên thị trường vốn. Ví dụ, Ủy ban Chứng khoán xem xét các hoạt động của sàn giao dịch chứng khoán.

Công cụ của thị trường vốn

Thị trường vốn bao gồm nhiều công cụ tài chính khác nhau có thể được sử dụng cho các giao dịch tài chính. Các công cụ tài chính trên thị trường vốn bao gồm:

• Cổ phiếu
• Trái phiếu công ty
• Vay thế chấp
• Vay thương mại và vay tiêu dùng do ngân hàng thương mại và các công ty tài chính cung cấp.
• Chứng khoán chính phủ và chứng khoán các cơ quan thuộc chính phủ.

Đặc tính của thị trường vốn

Các thị trường vốn thu hút các khoản tiết kiệm từ các bên tham gia như tiền mặt và các hình thức khác vào thị trường tài chính. Điều này giúp rút ngắn khoảng cách giữa người cung cấp vốn và người cần vốn. Bất kỳ dự án nào cũng cần có tiền để thực hiện. Thị trường vốn đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và quốc gia bởi vì nó cung cấp các nguồn vốn phong phú. Đối với những người tham gia, các công cụ giao dịch phải có tính thanh khoản, tức là có thể chuyển đổi thành tiền mặt và các tài sản tương đương. Điều này giúp việc giao dịch chứng khoán dễ dàng hơn đối với các nhà đầu tư và công ty, đồng thời giảm thiểu chi phí giao dịch và môi giới.

Các thuật ngữ trong thị trường vốn là một thuật ngữ phổ biến dùng để miêu tả không gian giao dịch trực tiếp và kỹ thuật số, trong đó các thực thể khác nhau giao dịch các loại công cụ tài chính khác nhau. Những địa điểm này có thể bao gồm thị trường chứng khoán, thị trường trái phiếu, thị trường tiền tệ và ngoại hối (Forex). Hầu hết các thị trường vốn tập trung ở các trung tâm tài chính lớn như New York, London, Singapore, Hong Kong.

Thị trường vốn bao gồm các nhà cung cấp và người sử dụng vốn. Các nhà cung cấp bao gồm các hộ gia đình (thông qua tài khoản tiết kiệm mà họ giữ tại ngân hàng) cũng như các tổ chức như quỹ hưu trí, các công ty bảo hiểm nhân thọ, các quỹ từ thiện và các công ty phi tài chính tạo ra dư thừa tiền mặt. Những người sử dụng vốn trên thị trường vốn có thể bao gồm người mua nhà, mua xe, các tổ chức phi lợi nhuận và chính phủ đầu tư vào cơ sở hạ tầng và các hoạt động chi tiêu khác.

Phân loại thị trường vốn

Thị trường vốn chủ yếu bao gồm hai loại chứng khoán – chứng khoán vốn (Equity Securities) và chứng khoán nợ (Debt Securities). Cả hai loại này đều là hình thức đầu tư cung cấp cho nhà đầu tư các khoản lợi nhuận và rủi ro khác nhau. Đồng thời, chúng cũng cung cấp cho người vay vốn những nghĩa vụ khác nhau.

1. Equity Securities

Equity Securities hay chứng khoán vốn được giao dịch trên thị trường chứng khoán. Chúng đại diện cho cổ phần sở hữu của một doanh nghiệp hoặc công ty liên doanh. Khi bạn sở hữu chứng khoán vốn của một công ty, bạn sở hữu một phần của công ty đó và có quyền hưởng lợi từ các khoản thu nhập trong tương lai của công ty đó. Tuy nhiên, số tiền bạn đầu tư vào chứng khoán vốn không được hoàn lại bởi doanh nghiệp.

2. Debt Securities

Debt Securities hay chứng khoán nợ được giao dịch trên thị trường trái phiếu. Chúng đại diện cho tiền vay sẽ được trả lại vào ngày đáo hạn kèm theo lãi suất. Lãi suất là khoản bồi thường bắt buộc để người cho vay cung cấp tiền của họ. Người vay sẽ nhận tiền ngay lập tức, sử dụng nó để tài trợ cho hoạt động của họ và trả lại số tiền vay kèm lãi suất vào ngày đáo hạn đã được xác định trước. Đây là cách doanh nghiệp, nhà nước huy động vốn từ tiền thặng dư của người dân. Tuy nhiên, người sở hữu trái phiếu không sở hữu tài sản của doanh nghiệp mà chỉ là chủ nợ của doanh nghiệp.

Nếu xét theo loại hình giao dịch, thị trường vốn được phân thành hai loại chính:

Thị trường sơ cấp (Primary Market): là nơi các công ty phát hành cổ phiếu và trái phiếu mới để bán cho các nhà đầu tư.

Thị trường thứ cấp (Secondary Market): là nơi giao dịch các chứng khoán đã có sẵn.

1/. Thị trường sơ cấp

Khi một công ty công khai phát hành cổ phiếu hoặc trái phiếu lần đầu, ví dụ như trong đợt IPO, họ sẽ làm điều này trên thị trường vốn sơ cấp. Thị trường này còn được gọi là thị trường phát hành mới. Khi các nhà đầu tư mua chứng khoán trên thị trường sơ cấp, công ty phát hành sẽ thuê một công ty bảo lãnh để xem xét và phát hành chứng từ chi tiết giá cả và các thông tin khác về chứng khoán.

Các giao dịch trên thị trường thứ cấp tuân thủ các quy định và pháp luật chặt chẽ. Các công ty phải đệ trình báo cáo cho Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch và các cơ quan chứng khoán khác. Họ phải chờ phê duyệt hồ sơ trước khi có thể công khai. Các chứng khoán trên thị trường sơ cấp không dễ tiếp cận đối với các nhà đầu tư nhỏ lẻ vì các công ty và ngân hàng đầu tư thường không muốn thực hiện giao dịch nhỏ lẻ trong giai đoạn đầu. Do đó, họ thường phải tập trung vào tiếp thị để bán chứng khoán cho các nhà đầu tư lớn. Những người này có thể mua nhiều chứng khoán cùng một lúc.

2/. Thị trường thứ cấp

Thị trường thứ cấp bao gồm các địa điểm được giám sát bởi cơ quan quản lý như SSC (Ủy ban chứng khoán nhà nước). Đây là nơi diễn ra giao dịch của các chứng khoán đã được phát hành giữa các nhà đầu tư. Thị trường thứ cấp không có sự hiện diện của các công ty phát hành như thị trường sơ cấp. Các sàn giao dịch chứng khoán New York và Nasdaq là những ví dụ điển hình của thị trường thứ cấp. Thị trường đấu giá và thị trường đại lý là hai loại phổ biến trong thị trường thứ cấp. Thị trường đấu giá là nơi có hệ thống mở và có sự tham gia của người mua và người bán tại cùng một điểm và công bố giá mà họ sẵn sàng mua hoặc bán chứng khoán của mình. HOSE, HNX hay Upcom là ví dụ điển hình của loại thị trường này. Đặc điểm của thị trường vốn thứ cấp là hoạt động liên tục, linh hoạt và liên tục, đồng thời đây cũng là thị trường đầu tư phổ biến nhất dành cho các nhà đầu tư nhỏ lẻ.

Chức năng của thị trường vốn

• Huy động tiết kiệm: Thị trường vốn là nguồn quan trọng để huy động tiền dư từ người dân để đầu tư vào các kênh sản xuất của nền kinh tế.
• Tạo vốn: Thị trường vốn giúp hình thành vốn bằng cách huy động các nguồn lực lý tưởng để sử dụng cho các mục tiêu phát triển kinh tế khác.
• Cung cấp một kênh đầu tư: Thị trường vốn cung cấp kênh đầu tư cho những người muốn đầu tư vốn dài hạn với lợi nhuận hợp lý qua các công cụ tài chính như trái phiếu, cổ phiếu, các đơn vị của quỹ đầu tư tương hỗ, chính sách bảo hiểm.
• Cung cấp dịch vụ: Thị trường cung cấp nhiều loại dịch vụ bao gồm các khoản vay dài hạn và trung hạn cho các lĩnh vực tư vấn, tài chính,...
• Tăng tính thanh khoản cho các quỹ: Thị trường vốn có tính thanh khoản cao, giúp người mua và người bán dễ dàng mua và bán chứng khoán vì chúng luôn sẵn sàng.
• Tăng tốc độ phát triển kinh tế: Thị trường vốn cung cấp vốn tài chính dài hạn để đáp ứng nhu cầu tài chính của các doanh nghiệp đồng thời hỗ trợ trong nghiên cứu và phát triển, từ đó tăng năng suất và sản xuất trong nền kinh tế bằng cách tạo ra việc làm và phát triển cơ sở hạ tầng.

Đánh giá tiềm năng thị trường vốn Việt Nam

Điểm mạnh : Tại Việt Nam, vẫn còn sự mơ hồ về khái niệm thị trường vốn và hiệu quả mà nó mang lại. Hiện tại, ngân hàng vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất trên thị trường vốn, tiếp theo là trái phiếu và cổ phiếu. Nguồn vốn từ ngân hàng luôn đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ kinh tế qua hoạt động tín dụng. Gần đây, thị trường vốn đã có sự dịch chuyển cơ cấu từ các tổ chức tín dụng sang thị trường chứng khoán. Theo Ủy ban chứng khoán nhà nước, thị trường chứng khoán hiện nay đã thực sự trở thành kênh huy động vốn quan trọng cho nền kinh tế Việt Nam, với cơ cấu ngày càng vững chắc và hoàn thiện. Thị trường vốn Việt Nam được dự báo sẽ tiếp tục phát triển theo chủ trương và kế hoạch cụ thể của Chính phủ về cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước, tạo ra nhu cầu về nguồn vốn lớn, thu hút dòng tiền đầu tư và phát triển sản xuất.

Điểm yếu : 

Với quy mô nhỏ và ít sản phẩm đầu tư, thị trường vốn Việt Nam vẫn đứng ở vị trí tương đối thấp trong nhóm các thị trường mới nổi Châu Á – Thái Bình Dương cũng như trên thế giới. Theo bảng chỉ số phát triển thị trường vốn của McKinsey, Việt Nam đứng cuối cùng trong số 12 nước thuộc khu vực Châu Á - Thái Bình Dương được khảo sát với 1,2/5 điểm. Ba tiêu chí là quy mô đầu tư, cơ hội đầu tư và hiệu quả chi phí có mức đánh giá lần lượt là “nông”, “nông” và “rất nông”. Trong khi đó, các nước láng giềng như Trung Quốc, Malaysia và Thái Lan có điểm số lần lượt là 2,45/5, 2,8/5 và 3,25/5 điểm. Nhật Bản đứng đầu bảng với 4,0/5 điểm.

Mức độ rủi ro đầu tư chứng khoán tại thị trường vốn Việt Nam vẫn còn cao, với quy định quản lý chưa thực sự hoàn thiện và nghiêm ngặt. Đây cũng là vấn đề lớn khi liên tục xảy ra các trường hợp thao túng gây lũng đoạn thị trường. Gần đây, Phó thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái đã ký ban hành Nghị quyết 86/NQ-CP nhằm phát triển thị trường vốn an toàn, minh bạch và hiệu quả, nhằm xây dựng thị trường vốn Việt Nam bền vững, đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội và kinh tế vĩ mô.

Lời kết : Các nhà đầu tư cần hiểu rõ bản chất của thị trường vốn. Trước sự biến đổi không ngừng của thị trường, việc hiểu rõ cách thức hoạt động của thị trường vốn sẽ giúp bạn đưa ra những quyết định đầu tư thông minh. Hy vọng bài viết này đã mang đến những kiến thức hữu ích trong quá trình tích lũy kiến thức đầu tư của bạn. Hẹn gặp lại trong các bài viết tiếp theo của Mytour .