Thiên kiến thế hệ - Gen Z và những quan điểm định kiến?

Từ một vụ lùm xùm của một startup thời trang với hai nhân viên trẻ, chúng ta cần suy ngẫm về những quan điểm thiên hướng hiện tại của thế hệ. Ngoài ra, sự phát triển của công nghệ thông tin đã làm thay đổi toàn bộ bản sắc của thế hệ Gen Z so với các thế hệ trước. Tại Việt Nam, họ là thế hệ đầu tiên sinh ra với truyền hình và internet, sống trong văn hóa phương Tây và tiếp cận cuộc sống trưởng thành với trí tuệ nhân tạo. Tất cả những điều này tạo ra một bối cảnh văn hóa hoàn toàn khác biệt.

1. Generational bias nghĩa là gì?

Thiên kiến thế hệ, được hiểu đơn giản là những quan điểm định kiến về thế hệ, là một thuật ngữ dùng để mô tả niềm tin rằng một thế hệ hoặc một nhóm người cụ thể có những đặc điểm riêng về tính cách và hành vi. Nó cũng ám chỉ việc coi thường thế hệ khác và đánh giá họ thấp hơn so với thế hệ của mình.

Hiện tượng này là một biểu hiện tâm lý-xã hội thường gặp trong nhiều nhóm người, liên quan đến việc sinh ra và lớn lên trong các bối cảnh khác nhau. Generational bias có thể tồn tại cả trong môi trường thân mật như gia đình và bạn bè, cũng như trong môi trường công việc như văn phòng hoặc nơi làm việc.

2. Nguồn gốc của generational bias?

Công cụ tra cứu Ngram của Google đã chỉ ra rằng thuật ngữ “generational bias” đã xuất hiện một cách rải rác từ đầu thế kỷ 20 trong một số văn bản hành chính ở phương Tây. Tuy vậy, việc hiểu “generational bias” như một hiện tượng tâm lý hoặc xã hội chỉ bắt đầu phát triển vào thập kỷ 60, đồng thời đi kèm với sự phát triển của các nghiên cứu xã hội tập trung vào cá nhân và gia đình.

Từ năm 2000, thuật ngữ này được sử dụng để giải thích sự khác biệt về suy nghĩ và hành vi giữa các thế hệ, đặc biệt trong bối cảnh dân số già hóa. Generational bias đã được liên kết chặt chẽ với nghiên cứu và quy trình xây dựng chính sách xã hội về an sinh cho người già.

Gần đây, cụm từ này đã xuất hiện nhiều hơn trong môi trường làm việc, đồng thời mang thêm yếu tố văn hóa. Không chỉ giải thích sự khác biệt giữa các thế hệ dựa trên nhóm các suy nghĩ, tính cách và hành động chung, mà còn nhấn mạnh vào sự ảnh hưởng của các bối cảnh văn hóa khác nhau trong việc hình thành các thế hệ và những định kiến về chúng.

3. Tại sao generational bias trở nên phổ biến?

Sự xuất hiện thường xuyên hơn của cụm từ này trong thời gian gần đây có hai nguyên nhân chính. Thứ nhất, là sự gia nhập của thế hệ Gen Z vào môi trường công việc truyền thống, khiến cho các xung đột thế hệ trở nên rõ ràng hơn. Truyền thông và các đơn vị nhân sự cũng chú ý đến điều này.

Thứ hai, những thay đổi mang lại bởi công nghệ thông tin đã biến Gen Z thành một thế hệ khác biệt hoàn toàn so với những thế hệ trước. Ở Việt Nam, họ là thế hệ đầu tiên sinh ra trong thời đại internet và truyền hình, lớn lên trong văn hóa phương Tây, và tiếp cận cuộc sống trưởng thành với trí tuệ nhân tạo. Điều này tạo ra một bối cảnh văn hóa cực kỳ đặc biệt.

Cả hai nguyên nhân này làm cho generational bias đối với Gen Z trở nên rõ ràng hơn so với các thế hệ trước. Ví dụ, nhiều người cho rằng Gen Z không biết cách vượt qua khó khăn, rất lười biếng và thích đòi hỏi. Mặc dù có thể có một số người thực sự như vậy, nhưng không thể áp dụng chung cho tất cả.

Bên cạnh đó, Gen Z cũng có những generational bias đối với các thế hệ khác, cả trước và sau họ. Ví dụ, nhiều người trẻ tin rằng những người trưởng thành chỉ biết sử dụng công nghệ ở mức độ “i tờ” và đều là những người khó tính, khó chiều.

Chúng ta hiểu rằng mỗi thế hệ đều có những cá nhân đa dạng, vì vậy không thể tổng quát hóa về các đặc tính, tính cách và hành vi của toàn bộ thế hệ. Tuy nhiên, cũng phải nhận ra rằng có những đặc điểm mà nhiều người trong cùng một thế hệ sẽ có, nhưng đó vẫn không đủ để đại diện cho cả một thế hệ.

Điều này đặt ra câu hỏi về cách xã hội phân loại thế hệ. Liệu có thể đơn giản chỉ dựa vào thời gian sống hoặc độ tuổi để xác định thế hệ không? Ví dụ, một bạn trẻ sinh năm 2001 nhưng không có tiếp xúc với internet có được coi là Gen Z không?

Tranh cãi trong startup thời trang với nhân viên trẻ

Từ vụ lùm xùm của một startup thời trang với hai nhân viên trẻ, chúng ta cần suy ngẫm về những thiên kiến thế hệ hiện nay. Generational bias đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại trong xã hội, khi các thế hệ khác nhau thường bị đánh giá và đối xử không công bằng.

Thường thấy rằng các thế hệ trẻ như Gen Z và Millennials thường bị gắn nhãn vào các đặc điểm tiêu cực và thậm chí bị đánh giá không công bằng. Điều này có thể dẫn đến sự đối địch và xung đột giữa các thế hệ, gây ra khó khăn trong môi trường làm việc và trong các mối quan hệ xã hội.

Quan trọng nhất là cần nhìn nhận mỗi thế hệ như là một cộng đồng đa dạng, không thể tổng quát hóa và đánh giá dựa trên một số trường hợp cá biệt. Chúng ta cần hỗ trợ và đồng hành cùng các thế hệ trẻ để họ có cơ hội phát triển và thể hiện tài năng của mình, đồng thời đối xử công bằng với tất cả các thế hệ.

Thay vì tập trung vào những định kiến tiêu cực, hãy chú ý đến việc khám phá và hiểu rõ những điểm mạnh và tích cực mà mỗi thế hệ mang lại. Chúng ta cần xây dựng một môi trường tôn trọng, đồng thuận và chia sẻ tri thức giữa các thế hệ để họ có thể hòa nhập và đóng góp tích cực vào xã hội.

Chúng ta đều là một phần của một cộng đồng lớn hơn, và sự đa dạng của các thế hệ là một tài nguyên quý báu mà ta cần phải trân trọng. Bằng cách vượt qua những định kiến về thế hệ, chúng ta có thể xây dựng một tổ chức mở cửa và bền vững cho tương lai.