Thiên tai nào gây thiệt hại nghiêm trọng nhất cho cư dân ven biển?

1. Thiên tai là gì?

Theo Điều 3 của Luật phòng, chống thiên tai năm 2013, thiên tai được định nghĩa như sau:

“Thiên tai là những hiện tượng tự nhiên bất thường có khả năng gây thiệt hại về người, tài sản, môi trường, điều kiện sống, và các hoạt động kinh tế – xã hội, bao gồm: bão, áp thấp nhiệt đới, lốc xoáy, sét, mưa lớn, lũ lụt, lũ quét, ngập úng, sạt lở đất do mưa hoặc dòng chảy, sụt lún đất, nước dâng, xâm nhập mặn, nắng nóng, hạn hán, rét đậm, mưa đá, sương muối, động đất, sóng thần và các loại thiên tai khác.”

Thiên tai là hậu quả tiêu cực xảy ra sau khi các hiện tượng tự nhiên gây thiệt hại đáng kể cho cộng đồng. Đây là những thảm họa thiên nhiên có khả năng gây ra thiệt hại lớn về người và tài sản, đồng thời để lại các tổn thất kinh tế. Mức độ thiệt hại phụ thuộc vào khả năng phục hồi của cộng đồng bị ảnh hưởng và cơ sở hạ tầng hiện có. Các ví dụ về thiên tai bao gồm: tuyết lở, lũ lụt ven biển, sóng lạnh, hạn hán, động đất, mưa đá, sóng nhiệt, bão (xoáy thuận nhiệt đới), bão băng, lở đất, sét, lũ lụt ven sông, gió mạnh, lốc xoáy, sóng thần, hoạt động núi lửa, cháy rừng và thời tiết mùa đông. Hiện nay, việc phân loại giữa thảm họa tự nhiên và thảm họa nhân tạo ngày càng trở nên khó khăn hơn. Các hoạt động của con người như kiến trúc, quản lý tài nguyên và biến đổi khí hậu có thể góp phần tạo ra thiên tai. Thuật ngữ “thảm họa thiên nhiên” đã được xem là gây nhầm lẫn từ năm 1976. Thảm họa là kết quả của một mối nguy tự nhiên hoặc nhân tạo tác động đến một cộng đồng dễ bị tổn thương, dẫn đến một thảm họa nghiêm trọng hơn.

2. Tác động của thiên tai

Thiên tai có thể gây thiệt hại nghiêm trọng về tính mạng, sức khỏe, tài sản, sinh kế và dịch vụ, đồng thời làm gián đoạn hoạt động kinh tế và xã hội cũng như gây hủy hoại môi trường. Các hiện tượng như động đất, lở đất, núi lửa phun trào, lũ lụt, bão, lốc xoáy, bão tuyết, sóng thần, cháy rừng và đại dịch đều là những hiểm họa tự nhiên có thể giết chết hàng nghìn người và phá hủy tài sản trị giá hàng tỷ đô la mỗi năm. Sự gia tăng dân số toàn cầu và việc tập trung vào các khu vực dễ tổn thương làm tăng cả tần suất và mức độ nghiêm trọng của các thảm họa. Các khu vực với khí hậu nhiệt đới, địa hình không ổn định, và nạn phá rừng không được kiểm soát thường dễ bị thiên tai hơn, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, nơi có thông tin liên lạc và ngân sách phòng chống thiên tai còn hạn chế.

3. Nguyên nhân dẫn đến thiên tai

Có nhiều nguyên nhân gây ra thiên tai, bao gồm các yếu tố tự nhiên và nhân tạo.

- Nguyên nhân đầu tiên là sự biến đổi khí hậu, bao gồm các yếu tố như lượng mưa, nhiệt độ, áp suất khí quyển và gió. Những thay đổi đột ngột trong điều kiện thời tiết có thể dẫn đến các hiện tượng như lốc xoáy, bão, sóng lạnh hoặc nóng.

- Nguyên nhân thứ hai liên quan đến hoạt động của con người. Dù không phải nguyên nhân trực tiếp, con người tác động gián tiếp đến môi trường và khí quyển qua việc xả thải rác, phá rừng, săn bắn động vật, dẫn đến hiệu ứng nhà kính và ô nhiễm. Những yếu tố này có thể gây ra thiên tai như lũ lụt, hạn hán và hỏa hoạn.

- Nguyên nhân thứ ba là do đặc điểm địa mạo. Sự chuyển động của các mạng kiến tạo và ảnh hưởng đến lớp vỏ Trái Đất có thể gây ra thiên tai như sóng thần, động đất và núi lửa phun trào.

- Nguyên nhân thứ tư liên quan đến yếu tố sinh học, khi hệ sinh thái bị mất cân bằng. Điều này tạo điều kiện cho sự phát triển của các vi sinh vật gây bệnh hoặc vật trung gian truyền bệnh, dẫn đến dịch bệnh và đại dịch như sốt xuất huyết, sốt rét, Covid-19, SARS và AIDS.

- Nguyên nhân cuối cùng là sự tác động từ các yếu tố bên ngoài hành tinh. Các thiên thạch hoặc tiểu hành tinh rơi xuống có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho Trái Đất về người và tài sản.

4. Thiên tai gây thiệt hại nghiêm trọng nhất cho cư dân vùng biển là

Việt Nam với bờ biển dài 3.260 km sở hữu sự đa dạng tự nhiên và nguồn tài nguyên phong phú, tuy nhiên cũng đồng nghĩa với việc thường xuyên phải đối mặt với thiên tai. Đặc biệt, bão là một trong những loại thiên tai chính và nguy hiểm nhất đối với cư dân vùng biển. Vị trí địa lý của Việt Nam trong khu vực Đông Nam Á, được gọi là 'rốn bão' toàn cầu, khiến nước ta chịu ảnh hưởng nặng nề của các cơn bão với cường độ ngày càng mạnh. Bão thường xảy ra trong thời điểm triều cường và nước biển dâng cao, kèm theo mưa lớn và lũ lụt.

Theo báo cáo năm 2020 của Ngân hàng Thế giới và Quỹ Toàn cầu về Giảm nhẹ và Phục hồi thiên tai, khoảng 12 triệu người sống ở các tỉnh ven biển đối mặt với nguy cơ ngập lụt, và hơn 35% khu vực dân cư ven biển đang bị xói lở. Ngành du lịch ven biển, dựa chủ yếu vào bãi biển và hệ sinh thái nguyên sinh, bị ảnh hưởng nghiêm trọng với 42% khách sạn gần bãi biển bị xói lở. Những thiên tai như bão, nước dâng, sóng lớn, triều cường và xói lở bờ biển gây ra thiệt hại lớn, trong đó bão và nước dâng bão là mối đe dọa chính. Các nghiên cứu cho thấy khu vực ven biển Thanh Hóa - Quảng Trị có nguy cơ cao nhất về nước dâng bão. Ví dụ, bão DAN năm 1989 đã gây nước dâng 3,4m tại Quảng Trị, còn bão WUTIP năm 2013 và bão VAMCO năm 2020 đã gây ngập lụt nghiêm trọng tại các khu vực ven biển do trùng với kỳ triều cường.

Hệ thống đê biển của Việt Nam, với khoảng 2.659 km đê, hiện chưa đáp ứng đủ tiêu chuẩn an toàn, khiến khu vực ven biển đối mặt với nguy cơ cao về nước dâng bão. Sóng trong các đợt gió mùa mạnh thường đạt từ 2-4m ở vùng ven bờ và 3-5m ở ngoài khơi. Sóng lớn ảnh hưởng nặng nề đến công trình ven biển và sinh kế người dân. Ví dụ, đợt gió mùa ngày 17/12/2020 gây sóng cao 4-5m làm chìm tàu hàng và sóng lớn trong bão DAMREY năm 2017 gây thiệt hại nặng nề tại Khánh Hòa. Sóng lớn từ bão số 6 và số 13 trong năm 2020 cũng gây đắm tàu và sạt lở đê biển tại nhiều tỉnh.

5. Tổng hợp các loại thiên tai phổ biến hiện nay

Nhiều loại thảm họa thiên nhiên xảy ra và tác động nghiêm trọng đến con người. Dưới đây là một số ví dụ về các thảm họa thiên nhiên:

- Thảm họa động đất:

Động đất xảy ra do sự dịch chuyển đột ngột của vỏ Trái Đất. Các cơn địa chấn có thể xảy ra ở nhiều mức độ khác nhau và xuất phát từ bề mặt hoặc sâu trong lòng đất. Mặc dù động đất không phải lúc nào cũng gây thiệt hại nghiêm trọng, nhưng con người có thể giảm thiểu rủi ro bằng cách xây dựng công trình vững chắc và sử dụng hệ thống cảnh báo sớm để kịp thời sơ tán.

Ví dụ, vào ngày 12 tháng 5 năm 2008, một trận động đất cường độ 7.9 độ Richter đã xảy ra ở Tứ Xuyên, Trung Quốc, khiến 61.150 người thiệt mạng.

- Thảm họa do núi lửa phun trào:

Phun trào núi lửa là một thảm họa nghiêm trọng, do sức nổ của núi lửa và các vụ rơi đá, gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của con người và môi trường xung quanh.

Những dòng đá nóng chảy từ vụ phun trào núi lửa được gọi là dung nham.

Dung nham có thể xuất hiện dưới nhiều dạng khác nhau, từ dạng keo dính đến dễ vỡ vụn. Khi dung nham tiếp xúc với mọi thứ trên đường đi, như nhà cửa, công trình và cây cối, nó đều phá hủy hết. Khi nguội đi, dung nham chuyển thành tro núi lửa, gọi là tro nguội, tạo thành những đám mây tro rơi xuống xung quanh. Khi tro gặp nước, nó tạo thành khối vật liệu cứng như bê tông, có thể gây hại cho sức khỏe nếu hít phải hoặc làm sập mái nhà nếu tích tụ quá nhiều. Tro núi lửa cũng chứa thủy tinh, làm mài mòn các thiết bị cơ khí.

Một hiện tượng cực kỳ nghiêm trọng là siêu núi lửa, với những đám mây tro khổng lồ có thể gây thảm họa toàn cầu và làm biến đổi khí hậu. Các dòng chảy nham thạch từ siêu núi lửa làm ô nhiễm không khí và có sức phá hủy mạnh mẽ, đốt cháy mọi thứ mà nó tiếp xúc.

- Thảm họa do nước, lũ lụt:

Lũ lụt thường xảy ra tại các khu vực có nguồn nước dồi dào như sông, hồ, gây ngập lụt diện rộng. Nguyên nhân có thể là do nước biển dâng bất ngờ từ bão hoặc thủy triều, mưa lớn làm vỡ đê hoặc do dòng chảy bị tắc nghẽn. Đôi khi, lũ lụt còn do tuyết tan hoặc mưa lớn kéo dài, dẫn đến ngập úng nghiêm trọng tại đồng ruộng, làng mạc và thành phố.

Ví dụ điển hình là trận lũ lịch sử năm 2000 ở Mozambique, khi nước lũ đã bao phủ toàn bộ quốc gia suốt 3 tuần, gây tàn phá nặng nề và khiến hàng nghìn người thiệt mạng.

- Thiên tai do thời tiết:

Thiên tai do thời tiết bao gồm bão, hạn hán, gió nóng, vòi rồng, và bão tuyết. Bão, đặc biệt là bão nhiệt đới, thường xảy ra vào mùa mưa, gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhà cửa, cây cối và hoa màu. Ví dụ nổi bật là cơn bão Katrina năm 2005 tại Gulf Coast, Hoa Kỳ. Hạn hán cũng là một loại thiên tai nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến con người, gia súc và cây trồng khi thiếu nước kéo dài.

Một ví dụ đáng chú ý là trận hạn hán nghiêm trọng ở Trung Quốc vào năm 2006, khi 8 triệu người và 7 triệu gia súc bị thiếu nước trầm trọng.

- Thiên tai do dịch bệnh:

Dịch bệnh là hiện tượng lây lan nhanh chóng của các bệnh truyền nhiễm, dẫn đến sự gia tăng số lượng người mắc bệnh trong thời gian ngắn. Nguyên nhân có thể là vi rút từ vật chủ, sự thay đổi di truyền trong các ổ bệnh, hoặc biến đổi từ tác nhân gây bệnh. Những đợt dịch lớn trên toàn cầu bao gồm: dịch cúm Châu Á, cúm Tây Ban Nha, cúm Hồng Kông, SARS, cúm H1N1, COVID-19, sốt rét, sốt xuất huyết Ebola,... đã cướp đi hàng triệu sinh mạng và gây chấn động toàn thế giới.