Thiếu máu và thiếu sắt ở trẻ em: nguyên nhân và cách điều trị

1. Nguyên nhân dẫn đến thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em

Ở mỗi độ tuổi cùng với sự phát triển thể chất, trẻ em cần lượng máu đủ để nuôi dưỡng tế bào hiện tại và tạo tế bào mới. Theo Tổ chức Y tế thế giới WHO, trẻ từ 6 tháng đến 6 tuổi cần có huyết sắc tố trên 110 g/l. Nếu dưới ngưỡng này, trẻ đang thiếu máu.

Sắt đóng vai trò quan trọng trong quá trình tạo máu

Nguyên nhân chính gây ra thiếu máu thiếu sắt ở trẻ bao gồm:

1.1. Thiếu sắt dự trữ khi còn trong tử cung

Trong quá trình phát triển trong tử cung, thai nhi không chỉ nhận dinh dưỡng để phát triển mà còn cần một số loại dinh dưỡng dự trữ, trong đó có sắt. Quá trình tích lũy sắt ở thai nhi diễn ra sớm, và nếu phát triển bình thường, trẻ sẽ tích lũy khoảng 25 - 3.000 mg sắt trước khi sinh. Lượng sắt này được cơ thể sử dụng dần cho quá trình tạo máu trong 3 - 4 tháng đầu sau sinh, khi hấp thu và dinh dưỡng chưa đủ.

Trẻ sinh non, sinh đôi hoặc mẹ bầu bị thiếu máu trong thai kỳ có thể dẫn đến thiếu máu thiếu sắt ở trẻ sơ sinh.

Thiếu sắt thường xảy ra ở trẻ sinh non

1.2. Tốc độ tăng trưởng nhanh

Sau khi sinh, trẻ phát triển thể chất và tăng cân nhanh chóng, đặc biệt là trẻ sinh non. Điều này dẫn đến nhu cầu sử dụng sắt để tạo máu cao hơn, nhưng dinh dưỡng chủ yếu từ sữa mẹ không cung cấp đủ lượng sắt cần thiết. Vì vậy, đối với trẻ sinh non và trẻ phát triển nhanh, chuyên gia khuyến nghị nên bổ sung thêm thức ăn và dinh dưỡng khác để tăng cường dự trữ sắt.

1.3. Giảm cung cấp sắt từ chế độ ăn uống

Chế độ ăn không khoa học, thiếu dinh dưỡng cũng gây ra tình trạng thiếu sắt ở trẻ.

1.4. Bệnh lý khác

Các bệnh lý trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ thường gặp như cảm lạnh, các vấn đề về tiêu hóa, dị ứng với sữa bò,… hoặc các bệnh lý hiếm gặp như khả năng hấp thu sắt giảm (do tổn thương ở ruột, viêm ruột, hoặc điều trị bằng kháng sinh ức chế axit dạ dày), xuất huyết tiêu hóa kéo dài (xuất huyết ở đường ruột, nhiễm ký sinh trùng), thiếu transferrin bẩm sinh, hoặc sắt không thể nhập vào tủy xương đều gây ra sự giảm hấp thu sắt và dẫn đến tình trạng thiếu máu.

Tùy thuộc vào mức độ thiếu sắt ở trẻ mà có thể xuất hiện các triệu chứng hoặc không. Nhưng nếu các triệu chứng đã xuất hiện, mức độ thiếu sắt đã trở nên nghiêm trọng, bao gồm: yếu đuối, da tái nhợt, cáu kỉnh, thường xuyên gặp khóc,… Thiếu máu thiếu sắt nghiêm trọng có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn như: nhịp tim tăng, phình tay chân, khó thở, rối loạn hành vi,…

Khi trẻ xuất hiện các triệu chứng không bình thường, đặc biệt là trẻ có nguy cơ cao do các nguyên nhân đã nêu, cần đưa trẻ đến bệnh viện kiểm tra sớm. Phát hiện và bổ sung sắt kịp thời sẽ đảm bảo trẻ có sức khỏe và phát triển bình thường.

Sự khan máu nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến quá trình phát triển của bé

2. Bổ sung và phòng tránh tình trạng thiếu sắt ở trẻ em

Với các em bé mới sinh khỏe mạnh, việc tiếp tục nuôi dưỡng hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu tiên sau khi chào đời vẫn đảm bảo lượng sắt cần thiết để tạo ra máu dự trữ từ thai kỳ trước đó. Do đó, các em bé đủ tháng và khỏe mạnh này không cần phải bổ sung sắt, chỉ cần đảm bảo bé bú đủ sữa mẹ là đủ.

Trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên nên bắt đầu thêm thực phẩm rắn vào chế độ ăn bên cạnh việc tiếp tục cho bé bú sữa mẹ, đặc biệt là các thực phẩm giàu kẽm và sắt. Có thể xem xét việc bổ sung sắt thông qua thực phẩm chức năng như thuốc lỏng được bán tại các cửa hàng thuốc, nhưng cần có sự hướng dẫn từ bác sĩ. Bổ sung sắt dạng này thường được sử dụng khi bé không thể ăn được thực phẩm rắn.

Một lưu ý nhỏ là việc tiêu thụ quá nhiều sữa bò có thể làm giảm khả năng hấp thụ sắt trong cơ thể, cũng dẫn đến tình trạng thiếu sắt thiếu máu. Nên đảm bảo lượng sữa bò mà trẻ uống mỗi ngày không quá 600ml.

Đối với trẻ sinh non, nhẹ cân, việc bổ sung sắt từ khi còn sơ sinh là rất quan trọng. Từ khi bé 1 tháng tuổi đến 1 năm tuổi, nên liên tục bổ sung sắt với lượng khoảng 2mg cho mỗi kg cân nặng của bé. Lượng sắt tối đa cần hấp thụ mỗi ngày là 15mg. Phương pháp bổ sung sắt sau sinh này thường bao gồm việc cho bé sử dụng sữa công thức độc lập hoặc kết hợp với sữa mẹ. Nếu bé được nuôi bằng sữa mẹ hoàn toàn, có thể bổ sung sắt qua dạng lỏng cho đến khi bé bắt đầu ăn dặm.

Có thể bổ sung sắt cho trẻ dưới dạng siro uống

Đối với trẻ ăn dặm để bổ sung sắt, dưới đây là một số nguồn thực phẩm giàu sắt và an toàn cho bé có thể thêm vào chế độ dinh dưỡng của bé:

• Thực vật: bao gồm rau xanh sẫm như rau muống, cải xanh, ngũ cốc nguyên hạt, đậu, trái cây khô,…

• Động vật: bao gồm thịt đỏ như thịt heo, thịt bò, thịt cừu, hải sản như cua, cá hồi, cá ngừ, tôm, sò cùng trứng, thịt gia cầm, nội tạng động vật,…

Nhìn chung, sắt từ nguồn động vật được hấp thu tốt hơn so với sắt từ nguồn thực vật, nên nên kết hợp cả hai loại nguồn sắt này để đảm bảo dinh dưỡng cần thiết. Ngoài ra, đối với trẻ cần hấp thu sắt một cách khẩn cấp, nên kết hợp thực phẩm giàu Vitamin C như: bưởi, ổi, chanh, cam, cà chua, quýt, ớt,…

Kết hợp Vitamin C giúp trẻ hấp thu sắt hiệu quả hơn

Do đó, khi cha mẹ chú ý hơn đến chế độ dinh dưỡng và bổ sung sắt đúng lúc, vấn đề thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em sẽ được giải quyết.