Thôn quê Hà Tây

'Hà Tây quê lụa' là một ca khúc tiếng Việt với nội dung về quê hương và đất nước, thuộc thể loại nhạc trữ tình được sáng tác vào năm 1965 bởi nhạc sĩ Nhật Lai. Ca khúc đã được sử dụng làm nhạc nền cho Đài Phát thanh – Truyền hình Hà Tây (tỉnh Hà Tây cũ) trong nhiều năm và được xem là một trong những tác phẩm phổ biến nhất của Nhật Lai.

Lịch sử hình thành

Khi sống tại khu tập thể văn công Cầu Giấy, nhạc sĩ Nhật Lai thường có sở thích đi săn bắn chim ở vùng ngoại ô Hà Nội và đôi khi ra Hà Tây. Ông thường đi cùng với Lư Nhất Vũ, một người bạn thân. Họ đã khám phá nhiều địa danh tại Hà Tây như Khu Cháy, Đan Phượng, Suối Hai, Cầu Giẽ, những địa điểm sau đó được Nhật Lai đề cập trong 'Hà Tây quê lụa'. Bài hát hoàn thành vào năm 1965, cũng là năm thành lập tỉnh Hà Tây.

Sau khi hoàn thành ca khúc, Nhật Lai ngồi đệm đàn và biểu diễn cho các bạn bè nghe bài hát mới của mình. Tuy nhiên, vì không hài lòng với giọng hát pha trộn giữa Phú Yên và Hà Nội, ca sĩ Quốc Hương đã ngay lập tức yêu cầu được thu âm lại ca khúc. Theo Lư Nhất Vũ, sau khi ca khúc 'Hà Tây quê lụa' được thu âm tại Đài Tiếng nói Việt Nam, ông đã phải đứng ra giải quyết xung đột giữa Nhật Lai và Quốc Hương về vấn đề lời bài hát. Cụ thể, Quốc Hương đã liên tục hát 'chớ chê' thay vì 'chở che' như trong lời ca khúc.

Bài hát khi được biểu diễn bởi Quốc Hương đã liên tục nhận được sự chào đón và quan tâm từ công chúng. Năm 2016, 'Hà Tây quê lụa' được phối lại bởi nhạc sĩ Trần Thanh Phương và trình bày bởi ca sĩ Đông Hùng trong chương trình Giai điệu tự hào. Trong phiên bản này, Đông Hùng sẽ thể hiện cùng giọng hát từ bản thu âm nhiều năm trước của Quốc Hương.

'Hà Tây quê lụa' giới thiệu về những phẩm vật truyền thống đặc trưng của Hà Tây như lụa Vạn Phúc, văn hiến của Nguyễn Trãi, và võ thuật của thanh niên khu vực Cầu Giẽ, kèm theo những chiến công của Hà Tây trong cuộc chiến tranh với Hà Nội vào thời điểm đó của chiến tranh Việt Nam.

Đánh giá

Cấu trúc và giai điệu của bài hát

Về cách sử dụng nhịp điệu, 'Hà Tây quê lụa' được cho là có sự liên quan chặt chẽ đến dân ca của đồng bằng Bắc Bộ, với vai trò quan trọng của các âm điệu ngũ cung không bán. Về cấu trúc, bài hát được sáng tác dưới dạng hai đoạn không đối xứng (ab), trong đó đoạn b có sự phát triển đáng kể về âm thanh và độ dài. Giai điệu 'Hà Tây - cửa ngõ thủ đô' được tái hiện như một đoạn nhạc nhắc lại, được coi là sáng tạo từ dân ca. Những nhịp nhảy trên các âm thanh 4, 5 và 8 đồng thời luân phiên giữa hai nhịp 4 và 4, kết hợp với các nốt nhạc màu mỹ thêu lướt, mang đặc tính của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Năm câu thơ trong đoạn a kết thúc trên các bậc âm khác nhau của thang ngũ cung mà bài hát sử dụng, chỉ đến cuối đoạn a mới xuất hiện âm thứ sáu, được giải thích là sự kết hợp tiếp theo giữa hai thang âm ngũ cung không bán.

Trong văn hóa đại chúng

'Hà Tây quê lụa' được xem như là một trong những ca khúc sớm nhất nổi tiếng trong dòng nhạc trữ tình thời chiến ở Việt Nam. Nhạc sĩ Phạm Đình Sáu từng cho biết rằng, để viết nên ca khúc này, Hà Tây phải là 'quê hương thứ hai hoặc thứ ba' của Nhật Lai. Theo đánh giá của các nhà nghiên cứu âm nhạc tại quốc gia mà bài hát được sáng tác, 'Hà Tây quê lụa' được coi là một tác phẩm đặc sắc về tâm hồn của Nhật Lai. So với nhiều tác phẩm khác được sáng tác trong thời kỳ chiến tranh ở miền Bắc, hầu hết mang tính chất 'hào hùng', 'Hà Tây quê lụa' lại mang một giai điệu khác biệt, đậm chất 'trữ tình'.

Nhiều người cho rằng bài hát này là 'tượng đài âm nhạc' của tỉnh Hà Tây, trong khi những người khác nghĩ rằng để sáng tác 'Hà Tây quê lụa', Nhật Lai phải là người miền Bắc. Thực tế, ông là người Phú Yên và được biết đến như 'nhạc sĩ Tây Nguyên'. Cư dân cũ của Hà Tây, hiện nay thuộc Hà Nội, vẫn coi 'Hà Tây quê lụa' là bài 'tỉnh ca' đại diện cho tỉnh, mặc dù tỉnh này đã bị sáp nhập. Trước đây, bài hát cũng được sử dụng làm nhạc hiệu mỗi ngày với giọng ca của Quốc Hương trên Đài phát thanh - truyền hình Hà Tây trong nhiều năm.

'Hà Tây quê lụa' cũng đã xuất hiện trong chương trình MV yêu thích của VTV, một chương trình giới thiệu thông tin về tác giả, hoàn cảnh ra đời và câu chuyện liên quan đến các ca khúc được trình chiếu cho khán giả truyền hình. Bài hát vẫn được sử dụng làm tiết mục văn nghệ kỷ niệm 10 năm sáp nhập tỉnh Hà Tây.

Chú thích

Nguồn sách

• Tú Ngọc (2000). Âm nhạc mới Việt Nam tiến trình và thành tựu. Viện Âm nhạc Việt Nam. OCLC 682149444.
• Lư Nhất Vũ (2001). Nhật Lai với sự nghiệp âm nhạc. Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh. OCLC 1014029165.
• Nguyễn Thị Minh Châu (2007). Âm nhạc Việt Nam: tác giả - tác phẩm. 3. Hà Nội: Viện Âm nhạc Việt Nam. OCLC 1223293284.