[Thú nhận tuổi trẻ] Không Nên 'Chấp Nhận Bản Thân', Đặc Biệt Là Trong Lĩnh Vực Sáng Tạo

Tôi không hề ưa lời khuyên 'hãy chấp nhận bản thân' một cách tổng quát, không chỉ trong lĩnh vực sáng tạo mà còn ở bất kỳ lĩnh vực nào. Bởi những người mà lời khuyên này phù hợp nhất thì thường không cần đến nó, và ngược lại, những người cần thay đổi nhất thường xuyên tỏ ra chú trọng vào việc 'có lẽ mình nên là chính mình' như một cách để duy trì sự thoải mái.

Vậy thì điều gì là 'bản thân'? Làm sao chúng ta biết đâu là phiên bản tốt nhất mà chúng ta đã đạt được để quyết định dừng lại và 'chấp nhận' nó?

Chắc chắn là không hợp lý khi gặp bạn bè buồn bã vì chỉ đạt được điểm 9.8 trong bốn năm học thay vì 10, và sau đó chỉ biết nói rằng 'hãy chấp nhận đi'. Nhưng liệu có nên khuyên ai đó nên 'chấp nhận bản thân' khi điểm số chỉ ở mức 4? Chúng ta có thể nói với cô bạn giỏi giang và xinh đẹp rằng hãy không buồn và chấp nhận những vết rạn da như một phần của bản sắc cá nhân, nhưng liệu có nên nói với một người lười biếng và béo phì rằng 'hãy chấp nhận sự lười biếng và thân hình mập mạp như một phần của bản sắc cá nhân'?

Độc hại của lời khuyên 'hãy là chính mình' nằm ở việc ta giả định rằng tồn tại một thứ được gọi là 'chính mình' và cố gắng trốn thoát khỏi bản chất này chỉ đem lại hậu quả tiêu cực. Vì vậy, lời khuyên này chỉ phù hợp với những ai có một 'bản thân' vượt trội hơn người khác, như giàu có, tài năng hay xinh đẹp. Nhưng ai sẵn lòng từ bỏ 'số phận' này?

Thế giới đang chuyển động theo hướng ngược lại, kêu gọi mọi người đừng chấp nhận bất kỳ điều gì. Nếu tổ tiên chúng ta đã học cách 'chấp nhận bản thân' từ thời bắt đầu của nhận thức, có lẽ loài người vẫn sẽ sống trong hang động hoặc tệ hơn, biến mất.

Trong phạm vi nhỏ hơn, việc 'chấp nhận bản thân' trong lĩnh vực sáng tạo thực sự có hại. Nó khiến đa số mọi người dừng lại ở một cấp độ cơ bản nào đó, dần trở nên mờ nhạt, rồi hoàn toàn biến mất.

1. Sự biến mất của bối cảnh và lý do tại sao sáng tạo không phải là điều có thể để lại.

Mọi thứ xoay quanh việc 'đừng chấp nhận bản thân' thực sự rất đơn giản. Nếu nhìn lại quá khứ và thấy mình đầy hài hước, chưa hoàn thiện hoặc thậm chí là đáng xấu hổ, hãy nhớ rằng có khả năng cao rằng trải nghiệm này sẽ lặp lại trong tương lai. Hệ thống giáo dục hoạt động dựa trên niềm tin rằng có thể giúp trẻ em trở nên tốt hơn, và chúng ta đồng ý rằng trẻ em luôn thay đổi, nhưng đừng nhầm lẫn rằng sự thay đổi sẽ kết thúc khi rời khỏi trường học, hoặc khi 'trưởng thành'.

Một trong những trải nghiệm thú vị nhất của những người làm nghề sáng tạo là nhìn lại công việc của họ sau một khoảng thời gian dài. Họ sẽ nhận ra sự không hoàn hảo của những thứ họ từng xem là hoàn hảo, và sự ngộ nghĩnh của những thứ họ từng nghĩ là sâu sắc. Lợi ích kép từ việc này thực sự là đáng trải nghiệm. Vì một phần, dù sao chúng ta cũng đã tự hào về những gì đã làm được trong quá khứ. Mặt khác, khi nhìn lại quá khứ và không còn cảm thấy hài lòng nữa, đó cũng là quá khứ. Sự không hài lòng về những gì đã làm trong quá khứ cũng gợi lên sự hiện tại vượt trội hơn nhiều.

Nhưng thời gian không tạo ra sự khác biệt, vì vậy, không phải lúc nào và không phải ai cũng có thể nhìn lại quá khứ và cảm thấy hài hước với sự ngây ngô của mình. Một số người thậm chí còn sống trong cảm giác rằng thời đại huy hoàng đã qua, và bản thân trong quá khứ là trạng thái tốt nhất không thể vượt qua. Cảm giác này thường xuất hiện ở những người đã lâu không tiếp tục làm những gì họ thường làm trong quá khứ nữa.

Chúng tôi, những người ở Monster Box, thường nhắc nhau rằng ý tưởng không thể bảo quản, và khả năng sáng tạo có thể mất đi. Ý tưởng khó bảo quản vì chúng ta không chỉ nhanh chóng quên những câu văn hay chợt nghĩ ra trong một khoảnh khắc nào đó, mà còn vì rất nhanh chóng, ta không còn cảm thấy chúng đủ hay để viết ra. Dù có thể vẫn có người khác cảm thấy chúng là hay, như cách chúng đã thuyết phục cảm xúc của ta trong quá khứ. Sự nghiệp sáng tạo cũng vậy. Người ta thường không dừng lại vì họ mất khả năng hoàn toàn, hoặc không còn khán giả, mà vì họ không còn động lực để tiếp tục, cũng như chính họ không còn ngưỡng mộ hay yêu thích những gì mình tạo ra nữa.

Có thể trong tương lai, sẽ có một khoảnh khắc tôi ngừng việc viết, và cảm thấy như chưa từng biết cách viết.

Thực tế, chính việc mất đi bối cảnh đã dẫn đến việc mất đi những thứ đã được nhắc đến. Những ý tưởng nảy ra khi đi dạo vào sáng sớm thường khó giữ lại cho đến khi nửa đêm, và những cảm xúc nảy ra khi tức giận có thể nhanh chóng tan biến khi bình thường trở lại. Sự thiếu hụt bối cảnh cũng khiến chúng ta nhìn nhận khắt khe hơn những gì đã viết trong quá khứ, vì không chỉ vì chúng ta viết kém, mà còn vì ta không còn trong bối cảnh để hiểu tại sao chúng ta sử dụng phong cách viết này, ý nghĩa nào đó và có những cảm xúc như thế nào. Sự mất đi của bối cảnh khiến mọi thứ trở nên khó chấp nhận và buộc phải nhìn nhận. Điều này cũng giải thích tại sao chúng ta thường tự đánh giá cao “văn của mình” (ít nhất là ngay sau khi viết xong) trong khi luôn có người cảm thấy khó chịu với chúng - bởi họ không hiểu được bối cảnh và thấy mọi thứ khá khó hiểu, trong khi ta thì chìm đắm trong hàng loạt các yếu tố chỉ bản thân biết và nhìn thấy mọi thứ mình viết ra đều hợp tình hợp lý. Có người dừng việc sáng tác đôi khi cũng vì trải qua một lần thay đổi bối cảnh cuộc đời một cách sâu sắc.

Khi nhìn nhận tác động của bối cảnh lên việc sáng tác, tôi có một số lưu ý như sau:

- Hãy giữ lại cả bối cảnh, không chỉ là ý tưởng. Một ý tưởng nảy ra khi đi dạo vào buổi sáng nên được kỷ niệm cùng với hàng loạt ký ức khác về buổi đi dạo đó. Chúng ta cũng nên lặp lại các bối cảnh gợi ý ý tưởng để chúng trở thành những ký ức quen thuộc có thể tái hiện dễ dàng, ví dụ như đi bộ vào buổi sáng thường xuyên hơn, hoặc thăm Đà Lạt thường xuyên hơn, nếu đó là những nơi và hoạt động gợi nhiều ý tưởng.

- Hãy cẩn thận với các bối cảnh đầy cảm xúc, đặc biệt là các cảm xúc tiêu cực. Người ta thường không thể hiểu nếu họ không đang trong trạng thái cảm xúc đó, và chính chúng ta cũng không thể hiểu khi mọi thứ đã trôi qua. Thường thì chúng đem lại hậu quả tiêu cực nhiều hơn là tích cực.

- Hãy kết hợp giả định và đảm bảo mọi người cũng hiểu được bối cảnh ở mức độ nào đó. Những tác phẩm lớn và vĩ đại thường kể cả bối cảnh và câu chuyện diễn ra trong bối cảnh đó, như là trường hợp của Chúa Nhẫn hoặc Chiến tranh và Hòa bình. Trong khi đó, những dòng trạng thái Facebook không có đầu không có cuối thường khiến cho người đọc cảm thấy không thoải mái khi tiếp nhận.

- Không nên lười biếng theo đuổi những bối cảnh được hiểu bởi số đông trong ngắn hạn. Chẳng hạn, viết về một sự kiện thời sự nào đó đang được bàn tán bởi nhiều người thường dễ đạt hiệu quả cao, do nhiều người nắm được bối cảnh, vì vậy khả năng tiếp cận sẽ tốt hơn. Nhưng bối cảnh thời sự này sẽ dần biến mất, giá trị của tác phẩm vì vậy cũng biến mất theo, vì độc giả (hay chính bạn) ở tương lai sẽ cảm thấy xa lạ với những câu chữ từng gợi nhiều cảm xúc. Do vậy, mặc dù đây vẫn là một lựa chọn, hãy lưu ý rằng nó cũng chỉ là một lựa chọn.

...

Bản thân việc sáng tác cũng được gắn chặt với bối cảnh. Nếu bạn nghiêm túc theo đuổi sự nghiệp sáng tạo, vậy hãy luôn giữ bản thân ở trong những bối cảnh phù hợp. Đôi lúc yếu tố môi trường tạo ra những lợi thế hoặc bất lợi mà chính bạn còn không cảm nhận được.

Để tạo ra sự thay đổi ở bản thân, chúng ta cần tác động đến những yếu tố khách quan, hơn là chỉ chủ quan. Vì hãy luôn nhớ rằng mỗi khi bạn chuẩn bị cho tương lai, bạn đang chuẩn bị cho một “bản thân” ưu việt hơn, sở hữu những suy nghĩ và cảm nhận chính xác hơn hiện tại. Vì vậy, về logic, nếu nhận thức ở thời điểm hiện tại không tác động đến những yếu tố khách quan (mà sẽ giúp đỡ chúng ta ở tương lai), vậy những cảm nhận chủ quan lúc này sẽ là trở ngại hơn là giúp đỡ.

2. Đừng để bị quyến rũ bởi những dự án cá nhân, và những người giỏi không nên chỉ làm những việc mình thích.

Có lẽ tôi nên giải thích thêm về đoạn văn phía trên.

Bạn có bao giờ nghĩ rằng một đứa trẻ cấp ba có thể lập kế hoạch cho tương lai? Hãy nhớ rằng, khi bạn còn là học sinh cấp ba, bạn đã nghĩ về tương lai của mình như thế nào, cũng như bây giờ bạn đang suy nghĩ về tương lai. Chúng ta không biết những gì mình không biết, vì vậy, không thể nói chắc ta biết nhiều hơn trong tương lai. Tại sao người biết ít có thể học hỏi nhiều hơn - hay dễ hình dung hơn là tại sao người đói có thể tưởng tượng được cảm giác no? Đó là lý do tại sao những ý kiến chủ quan, nếu không dựa trên các yếu tố khách quan, thường là trở ngại hơn là giúp ích.

Thực tế, ngồi một chỗ suy nghĩ về những gì bạn biết và làm đi làm lại những việc bạn đã quen thuộc không giúp ích gì - về mặt logic - vì vậy, chúng ta thường tham gia vào các hoạt động mới mẻ. Mặc dù chúng ta không thể tưởng tượng cảm giác no khi đói, nhưng chúng ta biết ăn sẽ giúp chúng ta no bụng. Tương tự, mặc dù chúng ta không thể trở nên thông minh hơn từ những suy nghĩ ngu ngốc, nhưng việc học hỏi, trải nghiệm mới sẽ giúp chúng ta. Đó là lý do chúng ta cần kế hoạch khách quan, không chỉ dựa vào cảm nhận chủ quan. Dù tôi không thể biết tương lai của mình nhưng tôi có thể ảnh hưởng đến nó thông qua việc học hỏi, trải nghiệm. Còn tưởng tượng và mong muốn cá nhân, đó chỉ là suy nghĩ dựa trên hiện tại.

Vì vậy, dù luôn cần tôn trọng hiện tại, chúng ta cũng cần tránh để nó ảnh hưởng đến tương lai. Một người chơi poker giỏi là người kỷ luật và quyết định dựa trên lý trí, không chỉ dựa vào mong muốn cá nhân. Thái độ của chúng ta đối với cuộc sống cũng cần phải như vậy, nhận thức rằng tương lai là một vùng đất chưa biết và quyết định cần dựa trên sự chắc chắn, không chỉ là cảm xúc.

Thực tế, nhiều người, mặc dù ghét cờ bạc, nhưng lại sống cuộc sống như đang chơi bạc, đặt số phận của tương lai vào tay hiện tại, sống dựa trên cảm xúc và mong muốn, dẫn đến cuộc sống rối ren hơn là tốt đẹp hơn.

Trong lĩnh vực sáng tạo, chúng ta dễ nhận biết những người chỉ giỏi thuyết phục người khác thông qua dự án cá nhân, thay vì thực sự làm việc.

Ví dụ, trong lĩnh vực vẽ, việc tạo ra những bức vẽ 'chơi' không phản ánh được kỹ năng thực sự của một nghệ sĩ. Một họa sĩ chỉ thực sự hiểu rõ về bản thân mình khi họ đối mặt với những thách thức mới, không chỉ làm những gì họ đã quen thuộc.

Trong lĩnh vực viết, tôi không đánh giá khả năng của một người dựa trên một vài bài viết cá nhân, mà phải dựa vào cách họ thể hiện và thu hút người đọc.

Những người viết và vẽ có lợi thế hơn so với người không biết gì, nhưng việc chỉ viết về những điều đã biết và vẽ theo kiểu quen thuộc là quá cơ bản.

Ở mức độ cao hơn, những người vẽ và viết giỏi có khả năng học hỏi và thích ứng nhanh chóng với những thách thức mới, không chỉ giữa những gì đã biết.

Ví dụ, một họa sĩ giỏi sẽ biết phân tích và học hỏi từ những kiểu vẽ khác nhau để phát triển phong cách của mình.

Khi hiểu biết mở rộng, một họa sĩ giỏi có thể nhanh chóng nhìn ra kết quả cuối cùng ngay khi nghe yêu cầu từ người khác, không bị ràng buộc bởi những giới hạn cá nhân.

Nếu luôn tự giới hạn và không thích ứng với những thách thức mới, chúng ta đang đặt cược số phận của tương lai vào tay của hiện tại.

Trong quá trình sáng tạo, ta không nên bao giờ tạm chấp nhận bất kỳ dấu hiệu nào của sự “đủ” trong sự phát triển cá nhân, sau đó dừng lại. Bởi vì có khả năng cao rằng chúng ta đang gọi trạng thái “biết một chút” chính là sự “đủ”.

Mối đe dọa lớn nhất của việc “biết một chút” là vào thời điểm đó, ta không còn cái nhìn khách quan và thụ động của một người không biết gì nữa - một khả năng quý báu. Một người không biết có thể sẽ thèm khát sự hiểu biết, nhưng khi đã đạt được trạng thái “biết một chút”, họ bắt đầu từ chối sự mở rộng kiến thức, và cảm thấy hài lòng. Những kẻ “biết một chút” thường gây phiền toái vì họ cảm thấy thoải mái với kiến thức hiện tại. Người không biết gì hiếm khi tự tin về sự hiểu biết của mình, trong khi những kẻ “biết một chút” thường cho rằng họ hiểu biết đủ. “Biết vẽ một chút”, “biết viết một chút” thường là điểm dừng của nhiều người, một điểm mà họ bị mắc kẹt và mãi đứng yên ở đó sau này.

Trong lĩnh vực sáng tạo, điều quan trọng là không bao giờ chấp nhận bất kỳ mốc nào trong sự phát triển cá nhân là “đủ”, và sau đó dừng lại. Vì có thể rằng chúng ta đang gọi trạng thái “biết một chút” là “đủ”.

Có lẽ tôi cũng chỉ đang ở mức “biết một chút”, bạn cũng vậy. Nhưng điều quan trọng là chúng ta không dừng lại ở đó.

Khi suy nghĩ đến việc dừng lại, mọi thứ sẽ không còn quan trọng nữa.