[Thú Thật Từ Tuổi Trẻ]Tầm Quan Trọng Của “Các Lộ Trình Học Đồ Họa” Theo Góc Nhìn Của Chị Vũ Thu Hương (Phần 4)

Phần 4: Bắt Đầu Quá Trình Tự Học

Xác Định Rõ Ràng Lĩnh Vực Nghề Nghiệp

Việc Đầu Tiên Bạn Cần Thực Hiện Trước Khi Tự Học Là Xác Định Rõ Ràng Mục Tiêu Nghề Nghiệp Và Các Lĩnh Vực Mà Bạn Muốn Phát Triển. Một Số Lĩnh Vực Mà Bạn Có Thể Theo Đuổi Sau Khi Học Đồ Họa Bao Gồm:

1. Giám Đốc Sáng Tạo;

2. Giám Đốc Nghệ Thuật;

3. Thiết Kế Đồ Họa;

4. Nghệ Sĩ Minh Họa Số;

5. Biên Tập Ảnh Số (Nghe Có Vẻ Hơi Cao Si).

Các cơ sở đào tạo đồ họa từ trường đại học đến các trung tâm thường cho thấy triển vọng về sự nghiệp như:

1. Người điều hành sáng tạo;

2. Chuyên gia nghệ thuật chính;

3. Trưởng nhóm thiết kế đồ họa;

4. Họa sĩ thiết kế đồ họa;

5. Họa sĩ…

Tuy nhiên, thực tế, ngay cả các chuyên viên tư vấn, và đôi khi cả giáo sư khoa cũng không giải thích (hoặc thậm chí không biết – tin tôi đi) những gì bạn cần học và làm trong các vị trí này.

Học đồ họa là quan trọng, nhưng không đủ để tham gia vào thị trường lao động. Bạn cần phải rõ ràng về điểm khởi đầu của mình, như là quyết định tham gia vào lĩnh vực xuất bản, quảng cáo, web hoặc bao bì… (đây là 4 lĩnh vực lớn sử dụng đồ họa. Minh họa và chụp ảnh… chỉ là một số kỹ năng chung, không phải là ngành mà đào tạo đồ họa mang lại). Ví dụ, nếu bạn làm thiết kế quảng cáo, bạn cần phải hiểu ngành này thường sử dụng các phương tiện truyền thông gì, các phương tiện này có chức năng gì, và phải được thiết kế như thế nào để hoạt động trong một chiến dịch hoặc trong một hệ thống thương hiệu (tham khảo danh sách trong bài sau). Nếu bạn làm thương hiệu, bạn cần phải hiểu về tính cách của thương hiệu, về định vị thương hiệu là gì, sau đó là khách hàng tiềm năng, phân khúc mục tiêu, các loại chiến dịch quảng cáo… và vân vân, bạn cần phải học thêm về marketing phải không? Để thiết kế bao bì, ngoài đồ họa, bạn cần phải hiểu về các chức năng cơ bản của bao bì, vật liệu, sinh học, công nghệ in ấn, tác động của sản phẩm đến môi trường… Nếu bạn không hiểu những kiến thức chuyên ngành này, bạn chỉ có thể vẽ vuông, tròn, chữ nhật, hoặc tô màu xanh, đỏ, tím, và vàng lên một mặt phẳng… Bây giờ bạn đã hiểu tại sao bạn luôn bối rối và không rõ về nghề của mình chưa?

Xác định kỹ năng cần học

Nếu bạn đã quyết định được nghề chính xác, bước tiếp theo là tìm kiếm các môn học và kỹ năng cần thiết thông qua 3 phương tiện:

1. Tham khảo các chương trình học từ các trường có uy tín (nên chọn từ các trường nổi tiếng, đặc biệt là ở các nước phát triển).

2. Xem qua thông báo tuyển dụng. Tuy nhiên ở Việt Nam, đôi khi, học như vậy bạn sẽ trở thành siêu nhân. Do đó, bạn cũng cần phải so sánh với các thông báo tuyển dụng từ các nước có ngành thiết kế phát triển để loại bỏ những yêu cầu không hợp lý.

3. Học hỏi từ những người giỏi trong lĩnh vực đó, đặc biệt là các chuyên gia.

Mình áp dụng cả ba cách này, và hiện vẫn tiếp tục. Cách 1 giúp mình biết rằng, muốn thành công như Ngọc Trinh, không thể thiếu kỹ năng Photoshop. Cách 2 giúp mình hiểu được kiến thức và kỹ năng nào sẽ được ưa chuộng ở thời điểm hiện tại. Nếu tham khảo từ các quốc gia có ngành thiết kế phát triển, bạn còn có thể dự đoán những kỹ năng sẽ không còn cần thiết trong tương lai, và những nhu cầu mới từ nhà tuyển dụng. Đôi khi, bạn nên tham gia phỏng vấn để kiểm chứng những dự đoán của mình thông qua kênh này. Cách 3 là cách để kiểm chứng hai điều trên trong thực tế.

Mình nghĩ rằng có hai mục tiêu nghề nghiệp quan trọng nhất:

1. Bảo đảm cuộc sống.

2. Đam mê nghề nghiệp.

Dù cả hai đều cần được trân trọng, nhưng con đường để đạt được chúng là khác nhau.

1. Đảm bảo cuộc sống vật chất

Nếu bạn quan tâm đến việc kiếm tiền để sống, đó là lúc bạn đang chìm đắm trong nỗi lo âu hàng ngày. Đam mê không thể giúp bạn ở thời điểm này, nó chỉ như một miếng thịt quay thơm phức nhưng không giải quyết được vấn đề. Nó khiến bạn buồn chán với công việc bị ép buộc, thất vọng về bản thân vì những thiết kế kém chất lượng. Hãy để bản thân trở nên thực tế hơn, bạn cần cơm ấm và áo ấm mỗi ngày, thậm chí cần một ít tiền để nuôi dưỡng tâm hồn, và bạn vẫn có thể là một nghệ sĩ.

Tuy nhiên, con đường này gian nan, xa xôi và có nhiều rủi ro phía trước. Bạn xây dựng nhà cấp 1, rồi ở đó. Khi có đủ tiền, bạn lại xây thêm tầng hai. Khi đào móng cho tầng 2, bạn có thể phải phá đi một số thứ, thậm chí có thể phải phá đi toàn bộ. Càng xây cao, nỗi sợ hãi càng lớn, và có một thời điểm, bạn phải dừng lại vì không thể hủy hoại những gì mình đã xây dựng trong quá khứ… bạn đã cạn kiệt nguồn lực. Con đường này đòi hỏi một chiến lược học tập trước và sau đó là một cách cẩn thận. Chiến lược của tôi là học những gì kiếm tiền ngay bây giờ, học từ từ những gì cần thiết cho tương lai, và tất cả đều phải hướng đến một mục tiêu duy nhất: trở thành một designer chuyên nghiệp.

2. Đam mê nghề

Đối với những người yêu nghề, các trung tâm giáo dục thường đề cập đến từ 'đam mê' như một lời thúc giục. Tôi không thích cụm từ này, vì nó chỉ nhấn mạnh vào cảm xúc và nhu cầu cá nhân, thay vì thực sự muốn hiểu và đóng góp cho nghề nghiệp.

Bạn có tỏ tình với người yêu như thế này không: Hãy làm anh nổi tiếng bằng cách giới thiệu anh với nhiều bạn bè của cô ấy? Hãy làm anh giàu có bằng những gì cô ấy hiểu biết? Hay hãy ở bên anh lâu dài vì anh yêu bản thân mình không?

Nếu bạn không thể làm điều đó với người mà bạn yêu, thì đừng bắt nghề phải làm điều đó với bạn. Nhiều người nói về đam mê, yêu nghề, nhưng lại chỉ muốn nổi tiếng với nghề, kiếm nhiều tiền hoặc sống 'bất tử' với nghề mà không cần phải nghiên cứu hoặc hy sinh gì đặc biệt. Kiểu mê này rất phổ biến. Họ biến mình thành trung tâm của sự chú ý từ đám đông. Nếu đám đông chỉ trích họ, họ cũng sẵn lòng trả đũa bằng cách tự bảo vệ mình.

Với con đường này, tôi chỉ dám nói quan điểm cá nhân là: hãy học những gì cần thiết cho nghề, ở những nơi uy tín nhất, chân thành và hy sinh hết mình với nghề, nghề sẽ không phụ bạn.

Phương pháp tự học

Có một người hướng dẫn tốt

Dù nói là tự học nhưng thực sự là bạn 'tự' quyết định học gì, nhưng để học một điều mới, bạn vẫn cần có người hỗ trợ, chỉ dẫn. Như đã đề cập ở bài trước, bạn có thể đọc sách, tham gia trung tâm hoặc tìm kiếm cộng đồng trực tuyến. Theo cá nhân tôi, tôi vẫn khuyên bạn nên có một 'người hướng dẫn tốt' (một người bạn, một người thầy giỏi, một chuyên gia), ngay cả khi bạn đã có 'bản đồ' (tài liệu học). Bởi vì đây là yếu tố quan trọng nhất quyết định chất lượng và thời gian tự học của bạn. 'Người hướng dẫn tốt' có sự kết hợp của kiến thức, kinh nghiệm và USP mà chỉ họ mới có. Họ sẽ dẫn dắt bạn qua 'khu rừng thiết kế' một cách mượt mà và nhanh chóng. Tôi đã trải qua 'khu rừng thiết kế' với một giám đốc sáng tạo nổi tiếng người Mỹ tại Việt Nam trong 2 năm khi còn là sinh viên, và vượt qua 'đại dương ngoại ngữ' với hai giáo viên người Singapore, đó là hai mốc quan trọng trong cuộc đời tôi.

Làm thế nào để nhận biết được những người này trong đám đông? Tôi sẽ chia sẻ với bạn trong bài viết về Chuyên Nghiệp và Chuyên Gia. Bạn cũng nên đọc cuốn sách “Ai che lưng cho bạn” để hiểu rõ hơn về giá trị của họ trong con đường nghề nghiệp của bạn suốt đời.

Thực hành và áp dụng kỹ năng vào công việc

Khi học lý thuyết về một kỹ năng mới, hãy thực hành càng sớm càng tốt (điều này thường được các trung tâm thực hành tốt hơn các trường đại học). Thực tế và lý thuyết cần phải được kết hợp chặt chẽ để trở thành kinh nghiệm. Khi tôi học photoshop, tôi đã làm việc bán thời gian tại một chuỗi cửa hàng ảnh nổi tiếng ở Hà Nội. Để hiểu về công nghệ in, tôi đã thăm một xưởng in hiện đại nhất tại Hà Nội vào năm 2010 (lúc đó tôi đã làm giáo viên tại trung tâm)... tham gia chỉnh sửa ảnh, sử dụng cọ và mực, lau chùi xưởng và pha trà. Rất nhiều học viên của tôi có kiến thức lý thuyết tốt, nhưng họ không bao giờ thực hành, và họ thường gặp khó khăn trong sự nghiệp của mình.

Mỗi ngày tôi chỉ có ít thời gian để viết, và có những lúc tôi nhận ra vẫn còn sai sót, nhưng tôi hy vọng bạn có được thông tin hữu ích cho riêng mình. Chúc bạn có một tuần vui vẻ. Hẹn gặp lại trong Kì 4 (bài cuối). Sau đó tôi sẽ dành thời gian cho chuyên ngành chính của mình, có thể tôi sẽ dịch bài về xu hướng màu cuối năm 2015. Cảm ơn bạn đã đọc.

Kì 4: Sự khác biệt giữa “Chuyên nghiệp” và “Chuyên gia”

Thiết kế chuyên môn

Theo từ điển tiếng Việt, chuyên môn được định nghĩa là “chuyên làm một nghề, một công việc nào đó; phân biệt với nghiệp dư”. Theo đó, người có thể làm chuyên một công việc nào đó, dù không giỏi, vẫn được xem là chuyên môn. Tuy nhiên, trong thực tế, khái niệm chuyên môn thường được dành cho những người có phong cách làm việc tốt, đạt hiệu quả cao, tức là chuyên nghiệp, là rất chuyên môn. Do đó, tính chuyên môn theo quan điểm phổ biến là sự tập trung vào một lĩnh vực hoạt động cụ thể và đạt được hiệu quả cao, nói một cách đơn giản là người “có nghề” (Phan Thuận Thảo).

Thường thỉnh thoảng, tôi hỏi học viên về khái niệm chuyên nghiệp theo từ điển, ý là họ cần học gì và làm gì để trở thành một Graphic Designer? Tất cả đều trả lời không đầy đủ.

Tôi từng đứng ở vị trí phỏng vấn ứng viên, hỏi họ về quan điểm của họ về từ chuyên nghiệp kiểu 2 thông qua các câu hỏi cụ thể (như: “Nếu tôi là khách hàng cần thiết kế logo, bạn sẽ hỏi tôi thông tin gì để thiết kế?”). Nếu trong 10 câu hỏi, có câu hỏi: “Anh/Chị thích màu gì?” là tôi loại luôn. Phần lớn hầu hết không thể phân biệt được tờ rơi khác gì tờ gấp, kể cả các thiết kế có kinh nghiệm, đối với họ, đó chỉ là 2 tờ giấy có kích thước khác nhau. Thậm chí, một giảng viên cứng tuổi của MTCN cũng nói với sinh viên: “có tờ rơi rồi thì không cần tờ gấp nữa”, thật dũng cảm.

Tôi không biết bạn nghĩ gì về một Graphic Designer chuyên nghiệp, nhưng ở vị trí một giáo viên, một leader, tôi thường yêu cầu học viên và ứng viên hiểu về:

1. Thiết kế truyền thông (gọi chính xác là truyền thông hình ảnh, hơn là sử dụng từ Thiết kế Đồ họa).

2. Phần mềm chuyên dụng (trong trường hợp này là Ps, Ai, Id, biết nhiều hơn càng tốt).

3. Vẽ cơ bản (chỉ cần biết vẽ, không cần giỏi).

4. Hiểu biết về marketing (đặc biệt là về quảng cáo).

5. Hiểu biết xã hội.

Tôi thường khuyến khích các bạn designer học đầy đủ, vì thiếu một trong những kỹ năng này, bạn sẽ gặp khó khăn trong nghề, đặc biệt khi bạn đi trên một con đường dài. Riêng kỹ năng vẽ cơ bản thì có vẻ ít được chú ý nhất, vì nó không mang lại lợi nhuận ngay. Nhưng hãy nhớ, việc luyện tập vẽ không chỉ để tạo ra các tác phẩm, mà còn gói gọn trong đó nhiều yếu tố của tư duy thẩm mỹ (cấu trúc, hình thể, không gian, góc nhìn, ánh sáng…). Chính vì vậy, từ Mỹ thuật đến Kiến trúc, mọi sinh viên đều phải học vẽ, tùy thuộc vào chuyên ngành mà mức độ học có thể nhiều hoặc ít (và bạn cũng có thể học từ một giáo viên tốt). Dù không mang lại lợi nhuận trực tiếp, nó cũng làm đẹp tâm hồn nghệ sĩ của một thiết kế. Khi bạn là một nhóm trưởng, một Giám đốc nghệ thuật, một Freelancer, bạn cần phải minh họa ý tưởng và khái niệm của mình cho nhiều người hiểu, chính xác, bạn không thể chỉ dùng… lời nói hoặc cử chỉ được.

Như đã nói ở bài trước, nếu bạn đang phải tự lực cánh sinh, hãy chọn môn học giúp bạn vào thị trường lao động nhanh nhất, nhưng đừng bỏ qua những môn học kiến thức nghề của bạn trong tương lai. Bản thân tôi có một chiến lược học giống như học cấp 3, tức là học tất cả mọi thứ cùng một lúc. Học vẽ 1 giờ, học phần mềm 1 giờ…, môn nào quan trọng thì học 2-3 giờ, một là để tránh chán những môn mình không thích (vẫn phải học dù không thích), hai là kiến thức của môn này sẽ hỗ trợ cho việc hiểu môn kia. Học hết cơ bản một lượt, môn nào cần thiết, hoặc quan trọng, tôi sẽ quay lại dành thêm thời gian học sâu hơn. Nếu tất cả đều vững chắc, lúc đó, tôi mới học thêm môn cho một vị trí khác rồi mới chuyển qua.

Người hướng dẫn giỏi

Có thể coi Người Hướng Dẫn Giỏi như một giáo viên tài năng. Một giáo viên tài năng không nhất thiết phải biết mọi thứ, và cũng không ai có thể biết hết tất cả. Quan điểm của tôi về một giáo viên giỏi trong nghề là:

• Có kiến thức cơ bản vững chắc: ở đây là kiến thức cơ bản về ngôn ngữ thị giác.

• Có kiến thức toàn diện về lĩnh vực nghề nghiệp: có cái nhìn tổng quan về các môn học cần thiết cho nghề nghiệp.

• Có kiến thức thực tế: vì đây vẫn là kiến thức nghề, nên không thể thiếu kiến thức thực tiễn.

• Có khả năng giảng dạy tốt: diễn giải các kiến thức, khái niệm một cách rõ ràng và dễ hiểu, cho dù nó là trừu tượng, mơ hồ và phức tạp (chứ không phải làm cho những thứ đơn giản trở nên phức tạp. Bạn cần cẩn thận, nhiều giáo viên nghệ thuật thích làm điều này).

Nói thì dễ, nhưng khi bạn mới là học viên, rất khó để đánh giá một giáo viên dựa trên tất cả các tiêu chí này. Vậy bạn nên tìm sự chỉ dẫn từ những học viên đã trải qua, những người có kinh nghiệm cao. Một lần tôi đã nói đùa: “Làm giáo viên là tốt nhất đấy. Tôi làm sản xuất thì sai làm là khách hàng biết ngay, nhưng làm giáo viên, thì 5-7 năm sau học viên mới biết sai hoặc đúng, quay lại, thì không thấy ai. Lúc đó, không biết phải bắt đền ai, đời thì cũng trôi qua”.

Vì vậy, mất tiền vẫn là một khoản phí chấp nhận được, nhưng mất thời gian, mất cơ hội… mới là thực sự đáng tiếc.

Chuyên gia

Có một câu chuyện như thế này, một giáo viên mà tôi quen khi nhìn đồ án của một học viên đã nói: “Tôi không biết tại sao, nhưng tôi thấy nó rất xấu”. Nếu bạn có một số tiền, bạn đi gặp bác sĩ phẫu thuật thẩm mỹ. Sau một thời gian lâu ngắm bạn, bác sĩ nói: “Tôi không biết phải làm gì, nhưng cô rất xấu”. Bạn có tức giận không? Không cần phải có anh ta, bạn vẫn biết rằng bạn xấu. Anh ta không ngồi đó để chê bạn xấu, mà để đưa ra phương án làm đẹp cho bạn.

Chuyên Gia là người giỏi nghề cộng với giáo viên giỏi. Hơn nữa, họ không chỉ giới hạn ở kiến thức cơ bản, mà còn sâu rộng ở những lớp kiến thức vô cùng sâu xa. Ngoài việc chỉ ra cho bạn biết bạn xấu, xấu ra sao, họ còn hướng dẫn bạn cách làm đẹp, cách duy trì vẻ đẹp lâu dài. Chuyên Gia cũng giúp bạn trở nên đẹp hơn dựa trên tài năng tự nhiên của bạn, không biến bạn thành một bản sao trong dãy chuyền sản xuất vẻ đẹp hàng loạt.

Mỗi người đều có một cá tính độc đáo, và điều này là điều đẹp nhất trong nghệ thuật. Chuyên Gia phải giúp bạn phát triển cá tính sáng tạo dựa trên cá tính riêng của bạn, đồng thời chỉ ra những điểm yếu cản trở bạn tiến xa hơn. Họ không phải kiểu người chỉ biết nói: “Đây là một con gà sống”, hoặc: “Nó đã được gắp lông và đóng hộp”.

Cuối cùng, Chuyên Gia giỏi còn có thể đưa ra nhiều lựa chọn khác nhau, và giá trị bạn nhận được từ mỗi lựa chọn đó là gì.

Những điều mà một người giỏi nghề không thể làm được. Người giỏi nghề chỉ chỉ cho bạn con đường họ đã đi, cách họ đã làm. Nếu bạn làm theo cách đó, bạn sẽ trở thành một bản sao của họ, không có con đường riêng cho mình.

Để chọn được con đường phù hợp và đi xa, có lẽ bạn cần một “mối quan hệ cứu cánh” như thế này.