Thứ tự – Dấu chân – Bitcoin NFT và những điều quan trọng cần biết

Rạng sáng ngày 02/02/2023, mạng lưới Bitcoin đã tạo ra một khối lớn nhất từ trước đến nay có kích thước 4MB, cao gấp 4 lần so với giới hạn thông thường là 1MB. Nguyên nhân là do một giao dịch đã được 'khắc hình' lên đó, giao dịch này gần như đã chiếm toàn bộ không gian của khối 774628.

Khối này đã trở thành một cột mốc quan trọng trong lịch sử của Bitcoin NFT, mở ra con đường cho phong trào Bitcoin NFT hay Dấu chân Thứ tự từ đó trở đi.

Trong bài viết dưới đây, chúng ta sẽ cùng khám phá sâu hơn về Bitcoin NFT và những ảnh hưởng của nó đối với thị trường.

Các khái niệm đặc biệt

Nếu đã quen thuộc với khái niệm NFT, bạn sẽ hiểu được điều đặc biệt của nó là tính độc nhất và không thể thay thế như token.

Trên các mạng lưới Blockchain khác như Ethereum hay BNB Chain có các tiêu chuẩn (hay còn gọi là bộ quy tắc) riêng cho việc tạo ra các NFT như ERC-721, ERC-1155. Các tiêu chuẩn này đều yêu cầu các token (NFT) tạo trên nó phải tuân theo những quy tắc nhất định, giúp người dùng và các ứng dụng dễ dàng tạo và tương tác với các token (NFT) này.

Mạng lưới Bitcoin không giống như vậy, nó không hỗ trợ tiêu chuẩn riêng cho việc tạo ra các NFT. Bitcoin Blockchain chỉ có một hệ thống duy nhất dành cho việc xác nhận giao dịch được gọi là Giao thức Giao dịch Bitcoin. Điều này cũng là lý do mà Bitcoin không thể triển khai các hợp đồng thông minh trên nó, điều này là một điểm khác biệt lớn giữa Bitcoin và Ethereum cũng như các Blockchain thế hệ sau này.

Từ khi ra đời vào ngày 03/01/2009, ứng dụng duy nhất của Bitcoin vẫn là lưu trữ giá trị. Mặc dù Bitcoin vẫn thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, nhưng những người tiên phong không muốn dừng lại ở đó, họ muốn mạng lưới Bitcoin phát triển hơn, có nhiều ứng dụng hơn. Với lý tưởng đó, một kỹ sư phần mềm có tên là Casey Rodarmor đã phát triển giao thức Ordinals – cho phép người dùng tạo ra NFT trên mạng lưới Bitcoin.

Các thuật ngữ phổ biến trong Bitcoin NFT

Ordinals: là tên của giao thức được sử dụng để tạo ra các NFT trên mạng lưới Bitcoin. Trong tài liệu chính thức của Ordinals cũng đề cập đến “ordinal number” chỉ số thứ tự của các sats. Sats là đơn vị nhỏ nhất của Bitcoin, 1 BTC = 100.000.000 sats, mỗi sats này có một số thứ tự riêng mỗi khi nó được tạo ra.

Inscription: là nội dung được khắc lên sats để tạo ra Bitcoin NFT. Bạn cũng có thể hiểu Inscription là một loại NFT trên mạng lưới Bitcoin.

Inscribe: là hành động khắc Inscription lên sats, tương tự như hành động “mint” đối với các NFT thông thường.

Digital Artifact: là thuật ngữ mà các nhà sáng lập đặt cho các NFT được lưu trữ với tiêu chuẩn cao hơn so với NFT thông thường. Theo đó, để một NFT được coi là Digital Artifact, nó phải có những tính chất như: phi tập trung, bất biến, hoàn toàn trên chuỗi và không thể bị hạn chế.

Để dễ hiểu, Inscription có thể được coi là NFT trên mạng lưới Bitcoin, và Inscription là một loại Digital Artifact. Digital Artifact là một phân loại nhỏ trong NFT có những đặc tính cao cấp hơn theo tác giả. Digital Artifact không nhất thiết phải thuộc mạng lưới Bitcoin.

Trong bài viết này, để độc giả dễ hiểu, tác giả sử dụng Bitcoin NFT để chỉ Inscription hay NFT trên mạng lưới Bitcoin, và “mint” hoặc “điêu khắc” để chỉ Inscribe.

Cách tạo ra một Bitcoin NFT

Như đã giải thích ở trên, các Blockchain khác như Ethereum có các tiêu chuẩn riêng để hỗ trợ tạo ra NFT một cách nhanh chóng, nhưng mạng lưới Bitcoin lại khó khăn hơn nhiều. Bitcoin không hỗ trợ xây dựng hợp đồng thông minh trên nó, việc tạo ra NFT trước năm 2017 là không thể.

Nhờ có sự xuất hiện của bản nâng cấp SegWit 2017 và Taproot 2021 là một bước quan trọng cho việc ra đời của Bitcoin NFT, đặc biệt là với đề xuất Tapscript (BIP342) nằm trong bản nâng cấp Taproot cho phép các giao dịch được thực hiện theo hướng dẫn chỉ định. Người sáng lập Ordinals đã tận dụng điều này để gắn kết thông tin NFT vào giao dịch và tạo ra Bitcoin NFT.

Cơ chế hoạt động

Sau mỗi giao dịch Bitcoin, một UTXO (Unspent Transaction Output) sẽ được tạo ra – nó tương tự như một chứng chỉ chứng nhận số dư của bạn và được lưu trữ trên mạng lưới Bitcoin.

Giao thức Ordinals cho phép đính kèm thông tin NFT (Inscription) của bạn vào các UTXO, hay còn được gọi là khắc NFT vào Bitcoin. Dữ liệu đã được mã hóa thành chuỗi trước khi được “điêu khắc”. Nói một cách khác, Ordinals khắc NFT lên chứng chỉ số dư của bạn.

Đơn vị nhỏ nhất của Bitcoin là Satoshi (1 BTC = 100.000.000 sats). Vậy thì số lượng BTC nhỏ nhất có thể lưu trữ và giao dịch là 1 sats, tương ứng với đó, 1 BTC có thể tạo ra tối đa 100.000.000 NFT. Giao thức Ordinals cho phép theo dõi từng sats một và khắc thông tin NFT lên chúng. Các Bitcoin NFT này được lưu trữ hoàn toàn trên chuỗi khối Bitcoin và có thể được chuyển giao thông qua Ordinals.

Sự khác biệt giữa Bitcoin NFT và NFT truyền thống

Quay trở lại với “NFT truyền thống”, thường thì mỗi NFT bao gồm 2 phần:

• Thông tin token: được triển khai từ hợp đồng thông minh và lưu trữ hoàn toàn trên chuỗi khối.
• Metadata: nội dung của NFT, thường được lưu trữ trên các hệ thống lưu trữ phi tập trung như IPFS, hoặc có thể là hệ thống lưu trữ tập trung. Metadata được liên kết với Token thông qua một trường thông tin trên chuỗi khối gọi là tokenURI.

Đối với Bitcoin NFT, tất cả thông tin về NFT đều được lưu trữ hoàn toàn trên chuỗi khối, tạo ra những điểm khác biệt so với “NFT truyền thống”.

• Đầu tiên, Bitcoin NFT hoàn toàn thừa kế tính chất phi tập trung, minh bạch, bảo mật và bất biến của Bitcoin khi đã được lưu trữ trên mạng lưới.
• Thứ hai là khả năng kiểm duyệt nội dung, bất kỳ ai chạy một full node Bitcoin đều có thể tạo ra Bitcoin NFT, do đó không thể kiểm soát nội dung mà người dùng tạo ra, bất kể có nhạy cảm hay không.
• Thứ ba là cách xác định độ hiếm, trong “NFT truyền thống”, độ quý hiếm được xác định bằng giá trị nghệ thuật, giá trị sử dụng,… nhưng đối với Bitcoin NFT, một yếu tố mới được thêm vào là con số thứ tự sats mà NFT được khắc vào.

Lý thuyết của Ordinals phân loại độ hiếm của các sats thành 6 loại:

• phổ biến: satoshi không phải là satoshi đầu tiên trong block của nó;
• hiếm: sat ở vị trí đầu tiên của mỗi block;
• hiếm có: sat đầu tiên của mỗi lần điều chỉnh độ khó;
• hiếm hoi: sat đầu tiên của mỗi mùa Bitcoin Halving;
• huyền thoại: sat đầu tiên của mỗi chu kỳ;
• huyền thoại: sat đầu tiên của block genesis.

Đọc thêm về cách định giá trị của dự án NFT trong bài viết: Phân tích một bộ sưu tập NFT theo giá trị cốt lõi.

Tác động của Bitcoin NFT đối với thị trường

Kể từ khi Bitcoin xuất hiện, nó luôn được coi là một phương tiện lưu trữ giá trị và trở thành phương tiện thanh toán sau khi El Salvador chính thức hợp pháp hóa BTC. Tuy nhiên, Bitcoin NFT đã vượt xa những gì nhà sáng lập Satoshi Nakamoto đã tưởng tượng. Bitcoin NFT không chỉ ảnh hưởng đến hoạt động của mạng lưới Blockchain mà còn có tác động đến nền kinh tế tiền điện tử.

Đối với mạng lưới Bitcoin Blockchain

Kể từ sau block 4MB lịch sử, số lượng Inscription được tạo ra trên mạng lưới Bitcoin đang tăng lên không ngừng. Hiện tại đã có gần 500.000 Inscription được tạo ra.

Nguồn: Dune Analytics

Cùng với đó là kích thước mỗi block thường xuyên tăng lên do nhu cầu khắc Inscription ngày càng tăng từ cộng đồng. Điều này mang lại những tác động đối lập:

• Kích thước block tăng khiến mạng lưới Bitcoin trở nên nặng nề hơn, đòi hỏi các miner phải liên tục nâng cấp phần cứng để đáp ứng, đồng thời cản trở cho những “miner tay mơ”.
• Ngược lại, mạng lưới trở nên bận rộn hơn, điều này đồng nghĩa với việc miner có thể kiếm được nhiều phí hơn từ các giao dịch. Khi mỗi kỳ Halving diễn ra, phần thưởng từ việc đào Bitcoin giảm đi một nửa, nhưng Bitcoin NFT mở ra một cơ hội mới cho các miner với động lực “bật ứng dụng”.

Một ưu điểm nữa của mạng lưới Bitcoin là sự phát triển của Bitcoin NFT, khiến cho nhiều dịch vụ Inscribe – điêu khắc NFT mọc lên để đáp ứng nhu cầu. Để cung cấp dịch vụ này, cần phải chạy full node, từ đó làm cho mạng lưới Bitcoin trở nên phi tập trung hơn.

Các block của Bitcoin thường có dung lượng lớn hơn so với trước đây

Đối với nền kinh tế crypto

Như thông điệp mà block 4MB lịch sử muốn truyền tải “Hãy làm cho Bitcoin trở nên phép thuật một lần nữa”.

• Trào lưu Bitcoin NFT đồng hành với cuộc cách mạng nâng cao giá trị và tính ứng dụng của Bitcoin. Bitcoin NFT thu hút sự chú ý từ cộng đồng, từ đó tăng thêm giá trị cho Bitcoin.
• Bây giờ, những người giữ Bitcoin có nhiều lợi ích hơn từ số Bitcoin mà họ nắm giữ.
• Ngoài ra, việc điêu khắc NFT lên Bitcoin sẽ khuyến khích chủ sở hữu giữ nó thay vì bán đi. Tương tự như việc bạn điêu khắc một bức tranh yêu thích lên thỏi vàng, bạn sẽ muốn giữ nó thay vì bán đi.

Nhược điểm của Bitcoin NFT

Tuy nhiên, vẫn có những hạn chế trong Bitcoin NFT:

• Đầu tiên là về chi phí, khi mạng lưới trở nên bận rộn, người dùng có thể phải trả phí giao dịch cao hơn, mặc dù điều này không liên quan trực tiếp đến NFT.
• Hiện tại, hạ tầng dành cho Bitcoin NFT đang trong quá trình phát triển, với nhiều hạn chế về sự thân thiện với người dùng không chuyên.
• Giá của Bitcoin NFT đang cao vượt mức FOMO.
• Nhiều dự án rác mọc lên với mục đích lừa đảo và chiếm đoạt tài sản của người dùng.
• Sự không thể kiểm duyệt cũng là một vấn đề văn hóa cần được xem xét.

Bitcoin NFT và nhiều hơn thế nữa

Không chỉ dừng lại ở việc mua/bán/lưu trữ NFT, Bitcoin NFT mở ra một nền kinh tế mới xoay quanh những tác phẩm số trên mạng lưới Bitcoin. Các dịch vụ như Tạo Inscription, Sàn giao dịch, Ví, Swap đã xuất hiện. Tương lai có thể chứng kiến một hệ sinh thái DeFi phát triển mạnh mẽ trên Bitcoin.

Sự ra đời của Bitcoin NFT đã gây ra một cuộc tranh cãi sôi nổi giữa hai phe. Một phe coi đó là một bước cải tiến mang lại lợi ích cho Bitcoin, trong khi phe còn lại cho rằng Bitcoin NFT là không cần thiết và đang đe dọa mạng lưới Bitcoin.

Hệ sinh thái Ordinals

Lưu ý: Dưới đây là các dự án nổi bật mà cộng đồng đang quan tâm theo quan điểm cá nhân của tác giả, chỉ mang tính chất cung cấp thông tin, không phải là lời khuyên tài chính.

Các bộ sưu tập Bitcoin NFT nổi bật

Các bộ sưu tập NFT nổi bật trên mạng lưới Bitcoin

Taproot Wizards

Không thể không nhắc đến Taproot Wizards, bộ sưu tập có ý nghĩa lịch sử. NFT đầu tiên của bộ sưu tập này chính là cái tạo nên block 4MB lịch sử.

Taproot Wizards là bộ sưu tập gồm 2121 NFT hình ảnh phù thuỷ, với nét vẽ đơn giản xuất hiện lần đầu trên Reddit r/Bitcoin, sau đó nhận được sự hỗ trợ từ Udi Wertheimer với thông điệp “Make Bitcoin magic again”.

Bitcoin Rocks

Lấy cảm hứng từ Ether Rock, một trong những bộ sưu tập nổi tiếng trên Ethereum. Bitcoin Rocks là bộ sưu tập gồm 100 NFT hình ảnh tảng đá. Bitcoin Rocks có dải Inscription từ 71 đến 241. Giá sàn hiện tại của Bitcoin Rocks dao động khoảng 10 BTC (~ 260.000 USD).

Ordinal Punks

Punks thường là biểu tượng của những NFT đầu tiên trong một cộng đồng, và với Ordinals cũng không ngoại lệ. Ordinal Punks tiếp tục tinh thần tiên phong đó và chinh phục mạng lưới Bitcoin với 100 NFT được mint từ 650 Inscription đầu tiên. Hiện tại, giá sàn của Ordinal Punk là khoảng 4,75 BTC (~ 127.000 USD).

Bitcoin Punks

Một bộ sưu tập Punks khác trên mạng lưới Bitcoin, điểm đặc biệt của Bitcoin Punks là nó gồm 10.000 NFT đầu tiên được triển khai trên Bitcoin thông qua Ordinals. Hiện tại, giá sàn của Bitcoin Punks là khoảng 0,67 ETH (~ 1.139 USD). Bitcoin Punks cũng là bộ sưu tập đầu tiên được hỗ trợ và bày bán trên OKX NFT Marketplace.

Twelvefold

300 NFT được phát hành bởi Yuga Labs trên mạng lưới Bitcoin. Twelvefold là bộ sưu tập nghệ thuật tự động được Yuga Labs tạo ra bằng cách kết hợp thời gian, toán học, logic, và blockchain. Sản phẩm được biểu diễn dưới dạng các hình khối 3D trên lưới 12×12 với 4 dải màu đại diện cho 4 mùa, tạo ra những tác phẩm nghệ thuật độc đáo.

Vào ngày 06/03/2023, Twelvefold tổ chức phiên đấu giá cho 288 NFT, thu hút 3.246 người tham gia với tổng giá trị lên đến 735,7 BTC (~ 16 triệu USD). Giá cao nhất đạt được là 7,1159 BTC (~ 184.000 USD) cho một NFT Twelvefold.

DeGods

DeGods – một trong những bộ sưu tập nổi tiếng của Solana – đã chuyển toàn bộ 535 NFT lên mạng lưới Bitcoin vào ngày 14/03/2023. 535 NFT này đã được bán hết ngay sau đó với giá mỗi NFT là 0,333 BTC.

Các dự án nổi bật khác trong hệ sinh thái Ordinals

Ngoài các bộ sưu tập NFT, hệ sinh thái Ordinals đã bắt đầu phát triển các dự án về ví, sàn giao dịch và Công cụ Inscribe - một công cụ để tạo ra các NFT.

Hệ sinh thái Ordinals

Tổng kết

Mặc dù Ordinals đã thu hút sự chú ý và ủng hộ từ nhiều người nổi tiếng trong thời gian qua, nhưng vẫn còn nhiều thách thức phải đối mặt. Mỗi đổi mới đều gặp phải ý kiến trái chiều, và Ordinals vẫn chỉ ở giai đoạn ban đầu. Chúng ta có thể kỳ vọng một sự phát triển mạnh mẽ để “Make Bitcoin magic again”.

Kudō