Buzz
.png)
Ngày xưa tôi cũng thế, mỗi khi nhìn thấy lịch thi là lòng dạ nôn nao, không biết nên bắt đầu ôn tập từ đâu, đầu óc trống rỗng. Nhưng may mắn sau này, vì niềm đam mê với việc học, làm giáo viên, sau đó trở thành Tiến sĩ giáo dục, tôi đã nghiên cứu, tìm tòi và thử nghiệm thành công một số phương pháp để học ôn thi tốt hơn—không chỉ để tăng điểm số mà còn để tối ưu hóa kiến thức, ghi nhớ được lâu hơn.
Bài viết này giới thiệu hai phương pháp ôn thi được nhiều nghiên cứu khoa học kiểm chứng:GỢI NHỚ HOẠT ĐỘNG (gợi nhớ tự chủ)
vàLẶP LẠI CÁCH QUÃNG
(spaced repetition)
Bài viết này giải thích khái niệm và tư duy chính của hai phương pháp, đồng thời đưa ra một số cách thực hiện kết hợp cả hai phương pháp.1. Khái niệm
1.1. Ghi nhớ chủ động
Dựa trên lý thuyết rằng khi bạn học điều gì đó mới, não bộ đã ghi nhớ và lưu trữ nó ở một nơi nào đó. Tuy nhiên, để ghi nhớ lâu dài và có thể gọi ra khi cần, bạn phải luyện tập kỹ năng ghi nhớ, đánh dấu và tìm lại kiến thức đúng lúc.Đó chính là lý do vì sao phương pháp này được gọi là Chủ động gợi nhớ.Từ khóa quan trọng ở đây là “chủ động”.
Một cách ôn thi phổ biến nhưng bị coi là thụ động và kém hiệu quả là việc đọc lại bài học. Chẳng hạn, nếu ngày mai bạn thi môn Lịch sử, tối nay bạn mở sách ra đọc và gật gù “ok ok”—như thể kiến thức sẽ tự động trôi vào đầu bạn như Nobita ăn bánh trí nhớ của Doraemon. Thực tế, phương pháp đọc lại này (kể cả việc highlight hay ghi chú vào sách) chỉ hiệu quả khi tiếp thu kiến thức mới, nhưng không giúp nhớ lâu kiến thức cũ để làm bài thi.
Ngược lại, với gợi nhớ chủ động, bạn phải tích cực tạo ra thử thách cho não bộ để ghi nhớ kiến thức lâu hơn và sắc bén hơn.
1.2/ Lặp lại cách quãng
dựa trên nghiên cứu về Đường cong lãng quên(Đường cong lãng quên). Đường cong này cho thấy khi mới học, não bộ sẽ nhớ thông tin, nhưng theo thời gian, ta sẽ quên nhiều hơn, kiến thức sẽ rơi rụng dần.
Do đó, Spaced Repetition sử dụng chiến thuật lặp lại cách quãng, tức là ngay khi não bộ bắt đầu quên điều gì, ta ôn lại ngay, giúp nhớ lâu hơn. Từ khóa quan trọng ở đây là “cách quãng”.
Tại sao cần học cách quãng? Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc ôn tập hàng ngày với cùng kiến thức không hiệu quả vì nó tạo cảm giác mệt mỏi, chán nản và không cho não cơ hội nghỉ ngơi, lưu trữ dữ liệu.
Khi học cách quãng, việc ôn lại giúp não bộ rèn luyện khả năng gọi lại kiến thức đã phai mờ—một kỹ năng quan trọng và là trọng tâm của phương pháp Spaced Repetition này.
Active Recall và Spaced Repetition là một “bộ đôi hoàn hảo”. Hai phương pháp này bổ sung cho nhau rất tốt và thường được sử dụng song song để gợi nhớ kiến thức và ôn cách quãng nhằm giúp kiến thức bám chắc, lâu dài hơn. Vì vậy, trong quá trình ôn thi, cần tối ưu hóa cả hai phương pháp này với những cách thực hiện sau.
2. Phương pháp thực hiện
Có nhiều cách để thực hiện Active Recall và Spaced Repetition; mỗi người tùy vào phong cách học và môn học để thiết kế cách ôn tập tốt nhất cho mình. Dưới đây, tôi chia sẻ các phương pháp tôi đã thực hiện để đỗ Đại học tại Việt Nam chỉ sau vài tháng ôn tập từ mất gốc, và sau này đạt điểm tuyệt đối 4.0/4.0 GPA cả bậc Thạc sĩ và Tiến sĩ tại Mỹ.
2.1/ Flashcard
Một trong những cách phổ biến nhất để áp dụng Active Recall và Spaced Repetition là sử dụng flashcard. Khi ôn bài, nếu có phần kiến thức nào bạn cảm thấy khó nhớ hoặc quan trọng, bạn ghi vào flashcard. Một mặt ghi khái niệm, từ mới, kiến thức… bên kia ghi giải thích, ví dụ, hoặc đáp án.
Cái nào ghi, cái nào bỏ hoàn toàn phụ thuộc vào từng người khi ôn thi, không có một quy tắc cụ thể. Tuy nhiên, bạn không nên ghi tất cả mọi thứ vì Active Recall hiệu quả nhất khi bạn tạo trở ngại thử thách não bộ nhớ những nội dung khó và quan trọng. Vì vậy, mình chỉ nên tập trung vào những thứ mình chưa nhớ, chưa hiểu hoặc cảm thấy quan trọng cho bài thi.
Tiếp theo khi có flashcard rồi thì mình sẽ áp dụng Spaced Repetition bằng cách ôn bài cách quãng, ví dụ cách 1 ngày, 3 ngày, 5 ngày mình sẽ ôn lại, flashcard nào mình hay quên mình sẽ ôn nhiều hơn.
Bài học có thể được ghi lại bằng tay (nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc ghi chép thủ công giúp học lâu hơn) hoặc nhập máy. Bạn cũng có thể sử dụng các ứng dụng tích hợp thuật toán Sự Lặp Lại Khoảng Trống để xếp thẻ ghi nhớ theo thời gian, giúp việc học của bạn hiệu quả hơn. Ví dụ như Anki cho việc học thẻ ghi nhớ chung và MochiMochi cho việc học từ vựng tiếng Anh.
2.2/ Bản Đồ Tư Duy (Mindmap)
không được phép mở tài liệu
để vẽ Bản Đồ Tư Duy như khi học mới mà nên đóng tài liệu lại và thử vẽ lại xem bạn có thể vẽ được bao nhiêu. Đây là cách sử dụng Gợi Nhớ Tích Cực để luyện tập cho não bộ cách gợi nhớ và tổ chức kiến thức.Sau khi đã vẽ mindmap và so sánh với kiến thức chuẩn, chúng ta sẽ áp dụng Phương Pháp Lặp Lại Khoảng Trống bằng cách kéo dài thời gian học trong vài giờ hoặc vài ngày, sau đó quay lại ôn tập. Một kỹ thuật mà tôi thường sử dụng khi ôn tập với mindmap là che đi một phần mindmap để tự kiểm tra và sau đó mở ra để kiểm tra đáp án.
2.3/ Đặt Câu Hỏi
Một phương pháp ôn thi cực kỳ hiệu quả cho cả Gợi Nhớ Tích Cực và cả Tư Duy Đa Chiều là đặt câu hỏi cho tài liệu học thay vì chỉ tập trung vào câu trả lời.
Để thực hiện điều này, bạn cần đặt mình vào vị trí của người ra đề thi. Giả sử bạn là người ra đề, với nội dung như vậy, bạn muốn hỏi thí sinh những điều gì? Như vậy, trong quá trình ôn thi, thay vì chỉ học thuộc lòng, bạn nên tích cực đặt ra nhiều câu hỏi và ghi phần trả lời bên cạnh. Phương pháp này rất hiệu quả vì nó giúp bạn luyện tư duy tự chủ, nhận biết được những kiến thức quan trọng và thậm chí có thể đoán trước phần nào của đề thi.
Sau khi đã có bộ câu hỏi và câu trả lời, bạn tiếp tục áp dụng Phương Pháp Lặp Lại Khoảng Trống bằng cách tạo ra các khoảng thời gian ôn tập, che đi phần đáp án và trả lời theo những câu hỏi mình đã đặt ra.
2.4/ Tưởng Tượng, Liên Kết
Một kỹ thuật mà bản thân tôi đã từng áp dụng và thấy rất hiệu quả để ghi nhớ kiến thức nhưng ít được sách vở nhắc đến là tưởng tượng, liên kết.
Khi đối mặt với việc học những thứ khó nhớ, xa lạ với cuộc sống hiện tại, tôi cố gắng sử dụng trí tưởng tượng để kết nối chúng với hiện thực hơn. Ví dụ, khi trước kia học môn kỹ thuật công nghiệp, tôi gặp khó khăn với việc nhớ vì thiếu hình ảnh sinh động. Để hiểu rõ hơn, tôi tưởng tượng một cỗ máy trong đầu với đầy đủ các thành phần như sách nói, và tưởng tượng khi khởi động máy, các bánh răng kết nối hoạt động như thế nào, tạo ra áp suất để thúc đẩy xi lanh bơm nguyên liệu ra sao...
Tương tự, đối với việc học từ mới tiếng Anh, y học, hóa học, sinh học... nếu bạn liên kết kiến thức với cuộc sống hàng ngày hoặc hình ảnh quen thuộc với bản thân thì khi ôn lại sau này, dù sau một thời gian dài, cũng rất hiệu quả và ghi nhớ lâu dài.
2.5/ Tự Luyện Phát Âm (Verbalize)
Trong quá trình ôn thi, thay vì nội tâm hóa kiến thức, bạn nên nói ra thành lời vì khi tự luyện phát âm như vậy, bạn phải diễn đạt kiến thức một cách rõ ràng, logic, thay vì chỉ nghĩ trong đầu. Đây là cách rất tốt để thực hành Gợi Nhớ Tích Cực.
Để thực hiện phương pháp này hiệu quả nhất, bạn nên rời khỏi bàn học, di chuyển như đang thuyết trình để nói tự nhiên hơn. Hơn nữa, bạn có thể tìm người khác đặt câu hỏi và kiểm tra bạn. Phương pháp này tạo áp lực lên não để gọi ra kiến thức tốt hơn và chuẩn bị tinh thần như khi đi thi, trả lời trên lớp.
