Thực dân Anh dựa vào lý do gì để xâm chiếm Trung Quốc?

1. Tổng quan về Trung Quốc vào cuối thế kỉ XIX và đầu thế kỉ XX

1.1. Trung Quốc bị các thế lực đế quốc phân chia

- Trung Quốc, mặc dù lớn mạnh với nền văn hóa rực rỡ và tài nguyên phong phú, đã suy yếu từ giữa thế kỉ XIX do sự tàn lụi của chế độ phong kiến. Cuộc Chiến tranh thuốc phiện từ 1840 đến 1842 do thực dân Anh khởi xướng đã mở đầu cho quá trình xâm lược Trung Quốc. Sau đó, các cường quốc Âu-Mỹ và Nhật Bản bắt đầu chia cắt Trung Quốc, khiến quốc gia này ngày càng bị phụ thuộc vào các đế quốc.

- Sau thất bại của triều đại Mãn Thanh trong cuộc chiến Trung-Nhật (1894 - 1895), các cường quốc đế quốc đã gia tăng sự xâm lược vào Trung Quốc:

• Đức chiếm đóng tỉnh Sơn Đông.
• Anh chiếm lĩnh khu vực châu thổ sông Dương Tử.
• Pháp thôn tính vùng Vân Nam.
• Nga và Nhật Bản kiểm soát vùng Đông Bắc.

1.2. Nguyên nhân Trung Quốc bị các nước đế quốc xâm lược

- Từ cuối thế kỉ XVIII, đặc biệt là vào thế kỉ XIX, các nước tư bản chủ nghĩa phương Tây đã đẩy mạnh việc mở rộng thị trường toàn cầu.

- Trung Quốc:

• Vị trí địa lý chiến lược quan trọng.
• Phong phú về tài nguyên thiên nhiên.
• Dân số đông => Cung cấp lực lượng lao động phong phú và thị trường tiêu thụ rộng lớn.
• Chế độ phong kiến Mãn Thanh rơi vào khủng hoảng và suy thoái nghiêm trọng => Trung Quốc trở thành mục tiêu xâm lược của các cường quốc thực dân phương Tây.

1.3. Các phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX và đầu thế kỉ XX

- Đối mặt với nguy cơ xâm lược từ các đế quốc và sự suy yếu của triều đại Mãn Thanh, từ giữa thế kỉ XIX, nhân dân Trung Quốc đã tổ chức nhiều cuộc đấu tranh mạnh mẽ chống lại đế quốc và phong kiến. Điển hình là cuộc kháng chiến chống Anh (1840 - 1842) và phong trào nông dân Thái Bình Thiên Quốc (1851 - 1864).

- Cuối thế kỉ XIX, trong bối cảnh các đế quốc gia tăng xâm lược Trung Quốc, một số nhân vật tiến bộ trong tầng lớp cầm quyền Trung Quốc đã kêu gọi thực hiện cải cách chính trị nhằm cứu vãn tình hình. Cuộc vận động Duy Tân (1898), do các nhà nho yêu nước Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu dẫn dắt, và được vua Quang Tự hỗ trợ, đã thất bại do lực lượng của phái Duy Tân còn yếu. Từ Hi Thái hậu đã thực hiện chính biến và đàn áp những người đứng đầu phái Duy Tân.

- Vào cuối thế kỉ XIX và đầu thế kỉ XX, một phong trào nông dân chống đế quốc bùng nổ tại miền Bắc Trung Quốc, đó là phong trào Nghĩa Hòa Đoàn.

• Phong trào Nghĩa Hòa Đoàn bùng nổ tại Sơn Đông, nhanh chóng lan rộng ra toàn vùng Sơn Tây và Đông Bắc Trung Quốc, đồng thời tấn công các sứ quán nước ngoài ở Bắc Kinh.
• Liên quân của tám cường quốc đế quốc: Anh, Nhật, Mỹ, Đức, Nga, Pháp, Áo - Hung, và Ý đã vào Bắc Kinh để đàn áp phong trào. Mặc dù Nghĩa Hòa Đoàn đã anh dũng chiến đấu chống lại quân xâm lược, nhưng cuối cùng bị đánh bại do thiếu sự lãnh đạo thống nhất, thiếu vũ khí và sự thông đồng của triều đình Mãn Thanh với các đế quốc.

1.4. Cách mạng Tân Hợi (1911):

- Dựa vào phong trào đấu tranh không ngừng của quần chúng nhân dân, giai cấp tư sản Trung Quốc bắt đầu tổ chức lực lượng và thành lập các hội, đảng. Đại diện tiêu biểu nhất cho phong trào cách mạng tư sản đầu thế kỉ XX là Tôn Trung Sơn. Vào tháng 8/1905, ông thành lập Trung Quốc Đồng Minh Hội và đưa ra Học thuyết Tam Dân (Dân tộc độc lập, Dân quyền tự do, Dân sinh hạnh phúc) nhằm “lật đổ triều đại Mãn Thanh, khôi phục Trung Hoa, thành lập Dân quốc, và thực hiện quyền bình đẳng về ruộng đất”.

• Với sự lãnh đạo của Đồng Minh Hội, cuộc khởi nghĩa vũ trang đã nổ ra và giành chiến thắng tại Vũ Xương vào ngày 10/10/1911.
• Phong trào cách mạng nhanh chóng lan rộng ra tất cả các tỉnh miền Nam từ Quảng Đông, Quảng Tây đến Tứ Xuyên, và dần tiến lên miền Bắc. Chính phủ Mãn Thanh chỉ còn kiểm soát một số tỉnh miền Bắc và cuối cùng bị sụp đổ.

- Vào ngày 29/12/1911, một chính phủ lâm thời được thành lập tại Nam Kinh và tuyên bố thành lập Trung Hoa Dân Quốc. Tôn Trung Sơn được bầu làm Tổng thống lâm thời. Tuy nhiên, các lãnh đạo không kiên quyết và vội vàng thương lượng, đưa Viên Thế Khải, một cựu đại thần nhà Thanh, lên thay thế Tôn Trung Sơn làm Tổng thống vào tháng 2/1912. Cách mạng xem như đã kết thúc.

- Cách mạng Tân Hợi là một sự kiện tư sản có ý nghĩa lịch sử sâu rộng. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc, chế độ quân chủ chuyên chế bị lật đổ và chế độ cộng hòa được thiết lập. Cách mạng này đã mở đường cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Trung Quốc và ảnh hưởng mạnh mẽ đến các phong trào giải phóng dân tộc ở nhiều nước châu Á.

- Tuy nhiên, Cách mạng Tân Hợi cũng tồn tại những hạn chế. Đây là cuộc cách mạng tư sản không hoàn toàn, không giải quyết vấn đề đẩy lùi đế quốc và thiếu sự quyết liệt chống lại phong kiến. Cuộc cách mạng chỉ lật đổ được triều đại quân chủ chuyên chế của nhà Thanh, mà không động chạm đến giai cấp địa chủ phong kiến và không giải quyết được vấn đề ruộng đất cho nông dân.

2. Thực dân Anh dựa vào lý do gì để xâm lược Trung Quốc?

Với lý do chính quyền Mãn Thanh tịch thu và tiêu hủy thuốc phiện từ các tàu buôn Anh, thực dân Anh đã phát động cuộc chiến tranh xâm lược Trung Quốc, gọi là Chiến tranh thuốc phiện, diễn ra từ tháng 6 năm 1840 đến tháng 8 năm 1842.

- Trung Quốc là một quốc gia rộng lớn cả về diện tích và dân số. Các nhà nghiên cứu mô tả Trung Quốc là “thế giới Trung Hoa đầy bí ẩn và kỳ lạ”. Để hiểu về Trung Quốc, cần có một cái nhìn đặc biệt và tư tưởng đặc biệt. Tác giả Lâm Ngữ Đường trong cuốn “Những thói xấu của người Trung Quốc” đã viết: “Trung Quốc là một quốc gia lớn với lịch sử lâu đời, là một thế giới riêng biệt không thuộc về thế giới này…” Trung Quốc sở hữu nền văn minh lâu dài, hình thành từ sự giao thoa của hai nền văn hóa lớn: văn hóa Hoàng Hà ở phía Bắc và văn hóa Trường Giang ở phía Nam. Quá trình mở rộng của các vương triều Hán đã tạo nên diện mạo lịch sử và văn hóa của một quốc gia phong kiến vĩ đại, “Thiên triều” Trung Hoa. Người Trung Quốc coi mình là tinh hoa của vũ trụ, là trung tâm, trong khi các dân tộc xung quanh chỉ là “man di” không đáng quan tâm. Sức mạnh của văn hóa Hán, cùng với nền văn minh lúa nước đại diện bởi sông Trường Giang, đã làm cho Trung Quốc ngày càng tràn đầy sức sống. Người ta cho rằng “dòng nước nào chảy vào Trường Giang và Hoàng Hà cũng hòa nhập với nó và chỉ làm cho nó rộng lớn hơn mà thôi”.

Giữa thế kỷ 19, Trung Quốc rơi vào cuộc khủng hoảng nghiêm trọng khi nền thống trị Mãn Thanh duy trì một xã hội phong kiến lạc hậu và bảo thủ, thấp kém hơn nhiều so với thế giới thời đó. Nông dân, lực lượng sản xuất chính, bị áp bức và bóc lột nặng nề, với phần lớn ruộng đất thuộc về địa chủ. Họ gánh chịu thuế nặng, thường bị địa chủ lấy 50-80% thu hoạch. Thương nhân cho vay nặng lãi cũng lợi dụng khó khăn của nông dân. Thuế má và nghĩa vụ lao động là gánh nặng lớn. Những phong trào nổi dậy của nông dân, mặc dù thất bại, đã làm suy yếu thêm chính quyền Mãn Thanh, khiến quân đội trở nên yếu kém, và Trung Quốc lúc đó gần như là một bàn tiệc chờ phương Tây xâm lược.

- Quá trình xâm lược của chủ nghĩa thực dân phương Tây tại Trung Quốc:

• Từ tháng 6/1840 đến tháng 8/1842, thực dân Anh khơi mào cuộc chiến tranh thuốc phiện, khiến triều đình Mãn Thanh thất bại và buộc phải ký Hiệp ước Nam Kinh. Đây là khởi đầu cho việc Trung Quốc chuyển từ một nước phong kiến độc lập thành thuộc địa nửa phong kiến.
• Ngay sau chiến tranh thuốc phiện, các quốc gia đế quốc khác đã nhanh chóng chia nhau Trung Quốc. Đến cuối thế kỷ 19, Đức chiếm Sơn Đông, Anh chiếm châu thổ sông Dương Tử, Pháp chiếm Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông, còn Nga và Nhật Bản chiếm vùng Đông Bắc.

- Vào thế kỷ 18 và đặc biệt là thế kỷ 19, các nước tư bản phương Tây gia tăng việc xâm chiếm thị trường toàn cầu. Trung Quốc, với quy mô lớn và dân số đông, đối mặt với nguy cơ trở thành “miếng mồi” cho các nước đế quốc chia chác.

• Để xâm lược Trung Quốc, các nước tư bản phương Tây, đặc biệt là Anh, đã yêu cầu chính quyền Mãn Thanh “mở cửa” và cho phép buôn bán thuốc phiện - hàng hóa mang lại lợi nhuận lớn cho họ.
• Được biện minh bằng việc chính quyền Mãn Thanh tịch thu và đốt thuốc phiện của các tàu buôn Anh, thực dân Anh đã phát động cuộc chiến tranh thuốc phiện từ tháng 6 năm 1840 đến tháng 8 năm 1842. Chính quyền Mãn Thanh phải ký Hiệp ước Nam Kinh, chấp nhận các điều khoản của Anh, đánh dấu sự chuyển mình từ phong kiến độc lập sang thuộc địa nửa phong kiến.
• Sau chiến tranh thuốc phiện, các nước đế quốc tiếp tục phân chia Trung Quốc. Đến cuối thế kỷ 19, Đức đã chiếm Sơn Đông; Anh chiếm châu thổ sông Dương Tử; Pháp chiếm Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông; Nga và Nhật Bản chiếm Đông Bắc.
• Trung Quốc, một quốc gia từng vĩ đại và nền văn minh rực rỡ trong quá khứ, nay bị suy yếu dưới áp lực xâm lược và ảnh hưởng văn hóa phương Tây. Điều này kéo theo những thay đổi to lớn về kinh tế, xã hội và văn hóa, chấm dứt thời kỳ phong kiến lạc hậu và mở đường cho sự cải cách và xây dựng trong thời kỳ mới đầy biến động.

Chúng tôi hy vọng rằng bài viết này đã mang lại cho bạn những thông tin bổ ích. Xin chân thành cảm ơn!