Thủy tức

Thủy tức hay thủy tức nước ngọt là tên của một chi động vật bậc thấp thuộc ngành ruột khoang sống ở các vùng nước ngọt như ao tù, hồ, đầm, đìa... .Có hình ống dài, có nhiều tua (xúc tu) đối xứng để bám vào các giá thể và di chuyển theo kiểu sâu đo và lộn đầu. Tên của chi này theo danh pháp khoa học là Hydra.

Chúng có nguồn gốc ở vùng ôn đới và nhiệt đới. Các nhà sinh học đặc biệt quan tâm đến thủy tức vì khả năng tái sinh của chúng - chúng dường như không chết vì tuổi già, hoặc không bao giờ già.

Hình dạng và cấu tạo

Hình dạng:

Toàn thân thủy tức có hình trụ dài, phần dưới thân có đế để bám vào giá thể, phần trên là lỗ miệng, xung quanh có 8 tua miệng tỏa ra rất dài gấp nhiều lần chiều dài cơ thể và có khả năng co ngắn lại, có chức năng bắt mồi, di chuyển và cảm giác. Cơ thể đối xứng tỏa tròn, dài và nhỏ.

Cấu tạo:

Thủy tức có khoang ruột rõ ràng và phát triển phương cách tiêu hóa ngoại bào, cắt thức ăn thành các mảnh nhỏ trong ruột để thực hiện nội bào (tiêu hóa nội bào). Ruột (túi tiêu hóa) của thủy tức lại chỉ có một đầu ra (vừa là miệng, vừa là hậu môn), khi ăn một thức ăn to, chúng phải tiêu hóa hết rồi phun ra những gì không tiêu hóa được thì mới ăn tiếp cái khác. Vì vậy, chúng không thể lưu trữ thức ăn lâu trong cơ thể và phải tận dụng tiêu hóa nội bào để tiêu hóa nhanh đám thức ăn vừa đưa vào cơ thể.

Thành cơ thể của thủy tức gồm hai lớp tế bào và tầng keo xen giữa.

Thành ngoài gồm bốn loại tế bào:

1. Tế bào mô bì cơ: hình trụ có rễ, chứa nhân ở phía ngoài và chứa tơ cơ xếp dọc theo chiều dài của cơ thể ở phía trong, vừa giữ chức năng bảo vệ của mô bì vừa tạo thành một tầng co rút theo chiều dọc của cơ thể.
2. Tế bào gai: phân bố khắp cơ thể nhưng tập trung nhiều nhất trên tua miệng, giữ nhiệm vụ tấn công và tự vệ.
3. Tế bào cảm giác: hình thi nằm xen giữa các tế bào mô bì cơ, có tơ cảm giác hướng ra ngoài còn gốc phân nhánh ở trong tầng keo.
4. Tế bào thần kinh: hình sao, có các rễ liên kết với nhau trong tầng keo tạo thành hệ thần kinh mạng lưới đặc trưng của ruột khoang. Mạng lưới này liên kết với rễ của tế bào cảm giác và với gốc của tế bào mô bì cơ và các tế bào gai tạo thành một cung phản xạ, tuy còn đơn giản nhưng xuất hiện lần đầu ở động vật đa bào.
5. Tế bào sinh sản: tế bào trứng hình thành từ tuyến hình cầu.Tinh trùng hình thành từ tuyến hình vú
6. Tế bào trung gian: là loại tế bào chưa phân hóa cơ bé, nằm ngay trên tầng keo, có thể hình thành tế bào gai để thay thế chúng sau khi hoạt động hoặc tạo nên tế bào sinh dục.

Thành trong giới hạn khoang vị cho tới lỗ miệng, gồm hai loại tế bào:

1. Tế bào mô bì cơ tiêu hóa: có các tơ cơ ở phần gốc xếp thành vành theo hướng thẳng góc với hướng của tơ cơ trong tế bào mô bì cơ của thành ngoài. Khi hoạt động chúng tạo thành một tầng co rút đối kháng với tầng co rút của thành ngoài. Phần hướng vào khoang vị của tế bào này có 1-2 roi, có khả năng tạo chân giả để bắt các vụn thức ăn nhỏ tiêu hóa nội bào.
2. Tế bào tuyến: nằm xen giữa các tế bào mô bì cơ tiêu hóa, với số lượng ít hơn. Chúng tiết dịch tiêu hóa vào trong khoang vị và tiêu hóa ngoại bào. Như vậy ở ruột khoang có sự chuyển tiếp giữa tiêu hóa nội bào, kiểu tiêu hóa của động vật đơn bào, sang tiêu hóa ngoại bào, kiểu tiêu hóa của động vật đa bào. Thức ăn của thủy tức nước ngọt phần lớn là giáp xác nhỏ.

Cách di chuyển:

Có hai phương thức di chuyển của thủy tức:

1. Di chuyển theo kiểu sâu đo: bắt đầu bằng cách đưa đầu xuống và dùng đầu như một trụ sau đó co rút và duỗi thân để di chuyển.
2. Di chuyển theo kiểu lộn đầu: di chuyển bằng cách cong thân và đưa đầu xuống đất, sau đó lại dùng đầu cong thân và đưa xuống để di chuyển tiếp tục.

Dinh dưỡng:

Tua miệng của thủy tức chứa nhiều tế bào gai có chức năng tự vệ và bắt mồi. Khi đói, thủy tức vươn dài tua miệng khắp xung quanh để bắt mồi (ví dụ như rận nước). Khi tiếp xúc với mồi, các tế bào gai ở tua miệng phóng ra để tê liệt mồi. Vòi tua có gai dính vào mồi và đưa vào miệng để tiêu hóa nội bào.

Thủy tức thải chất thải qua lỗ miệng.

Sự trao đổi khí diễn ra qua thành cơ thể

Sinh sản:

Khi điều kiện thuận lợi, thủy tức sinh sản vô tính bằng cách phát triển chồi. Trong điều kiện khắc nghiệt, chúng chuyển sang sinh sản hữu tính. Hợp tử hình thành có vỏ bảo vệ, sống ẩn tính cho đến khi điều kiện thuận lợi hơn.

• Sinh sản vô tính: Gọi là phát triển chồi, các chồi phát triển từ vùng sinh chồi giữa cơ thể. Ban đầu là một mấu nhỏ, sau đó lớn lên và phát triển lỗ miệng và tua miệng của con non, sau đó con non thủy tức tách khỏi cơ thể mẹ thành một cơ thể độc lập và phát triển thành thủy tức trưởng thành.
• Tái sinh: Hợp tử hình thành có vỏ bảo vệ, sống ẩn tính cho đến khi điều kiện thuận lợi hơn. Thủy tức có khả năng tái sinh toàn bộ cơ thể khi chỉ còn một phần trong môi trường đặc biệt.
• Sinh sản hữu tính: Khi điều kiện sống khó khăn, chúng chuyển sang sinh sản hữu tính. Tế bào trứng của thủy tức được tinh trùng thụ tinh. Sau khi thụ tinh, trứng phân tách nhiều lần và phát triển thành thủy tức non. Sinh sản hữu tính thường xảy ra khi thiếu thức ăn, đặc biệt là vào mùa lạnh.

• Chang, T.D. và Sullivan, J.M. 'Các mối liên kết thời gian giữa hoạt động san hô và sinh vật nhỏ trong một rạn san hô Caribbean'. Các nghiên cứu Đại học Dartmouth về Sinh thái nhiệt đới. 2008. Truy cập ngày 21 tháng 6 năm 2009.
• Chisholm, Hugh, biên tập (1911). 'Polyp'. Bách khoa toàn thư Britannica (Phiên bản thứ 11). Nhà xuất bản Đại học Cambridge. http://encyclopedia.jrank.org/PIG_POL/POLYP.html Lưu trữ 2016-03-03 tại Wayback Machine.

Chú thích