Buzz
Niall Ferguson được coi là một trong những sử gia kinh tế có ảnh hưởng nhất hiện nay. Trong cuốn sách mới nhất của ông, 'Tiền bạc lên ngôi: Lịch sử tài chính thế giới', ông cho rằng tài chính đứng sau mọi sự kiện lớn trong lịch sử nhân loại. Tuy nhiên, nếu xem xét tài chính là một trong những yếu tố quan trọng nhất để giải thích lịch sử, thì có lẽ cuốn sách chỉ nên có khoảng 350 trang. Lí do cho việc cuốn sách này tương đối ngắn, đặc biệt là với một tiêu đề rất tham vọng, có thể là vì nó được viết dưới dạng kịch bản cho một chương trình truyền hình cùng tên. Tôi đoán rằng Ferguson đã không nhận được bất kỳ khoản tài trợ nào cho việc viết hơn 4 tập kịch bản đó.
Hiểu cuốn sách này như là một chương trình truyền hình là vô cùng quan trọng để hiểu cấu trúc lập luận của nó. Cuốn sách chứa đầy những ví dụ lịch sử và phần tiểu sử của những người đã định hình nên ngành tài chính trong thời đại của họ, khiến cho cuốn sách này trở nên hấp dẫn và đáng đọc (và xem). Tuy nhiên, dường như nó không đóng góp nhiều cho việc phân tích chi tiết hoặc củng cố lập luận của mình. Thực tế, đối tượng độc giả mục tiêu của cuốn sách này có vẻ là những người không chuyên về kinh tế hoặc tài chính.
Mặc dù cuốn sách này không phải là một tiêu chuẩn trong phân tích khoa học chặt chẽ, nhưng kết luận của nó làm cho nó trở thành một phần của không gian tự do cho tư duy kinh tế. Một trong những tuyên bố táo bạo nhất của cuốn sách này là rằng, dù có cuộc khủng hoảng tài chính gần đây vào năm 2008, thì ngành tài chính vẫn tiếp tục phát triển. Nói cách khác, các quỹ phòng hộ là một phương pháp quản lý rủi ro hiệu quả hơn so với nhà nước phúc lợi, và Ferguson trích dẫn ví dụ của Chile thời Pinochet để minh họa điều này. Ông không chỉ là một nhà kinh tế mà còn là một người theo chủ nghĩa tự do chính trị. Ông phân biệt rõ việc ủng hộ các chính sách kinh tế của Pinochet và việc không ưa thích chế độ độc tài của ông ấy, và ông thậm chí còn đặt ra một nghi vấn, mặc dù sau đó ông bác bỏ, rằng có thể những biện pháp cải cách thị trường cực đoan trong thời Pinochet chỉ có thể xảy ra dưới chế độ độc tài, khi mà các phong trào phản đối những biện pháp này bị dập tắt bằng vũ lực. Một điểm mà Ferguson không đồng ý với các đồng nghiệp theo chủ nghĩa tự do là ông phản đối việc quá mức quan tâm đến quyền sở hữu tài sản, đặc biệt là quyền sở hữu nhà ở. Ông cho rằng, để giảm thiểu rủi ro trong tương lai, nên sử dụng phương pháp đa dạng hóa thay vì tập trung quá nhiều vào việc sở hữu nhà ở. Mục tiêu chính của cuốn sách là theo dõi sự phát triển của thị trường tài chính và làm sáng tỏ cách mà sự phát triển của nó đã ảnh hưởng đến sự phát triển của nền văn minh nhân loại. Nội dung chính bao gồm lời giới thiệu, 6 chương và lời kết.
Trong phần giới thiệu, Ferguson nhấn mạnh sự quan trọng của lĩnh vực tài chính trong các nền kinh tế hiện đại. Ví dụ, nó chiếm 7,7% GDP của Hoa Kỳ và 9,4% GDP của Vương quốc Anh, và có thể sẽ tăng trong tương lai. Phần này kết thúc bằng ba bài học mà Ferguson học được về các thị trường tài chính khi viết cuốn sách này. Bài học đầu tiên là ngành tài chính và các ngân hàng có thể gây ra nghèo đói. Tuy nhiên, Ferguson cho rằng ngân hàng có thể làm giảm tình trạng nghèo đói, không phải vì lòng tham mà là vì sự vắng mặt của chúng, cùng với các tổ chức tài chính 'chính thức' khác. Thứ hai, hệ thống tài chính không hoàn hảo vì nó phản ánh cả các đức tính và sai lầm của con người. Thứ ba, rất khó để dự đoán cuộc khủng hoảng tài chính tiếp theo sẽ xảy ra khi nào vì tương lai luôn có mức độ rủi ro và không có gì là chắc chắn cả.
Chương một tóm tắt lược sử giai đoạn đầu tiên của sự lên ngôi của đồng tiền và việc tạo ra các ngân hàng. Trước khi đi sâu vào việc tạo ra ngân hàng, chúng ta cần hiểu rõ giá trị thực sự của đồng tiền. Người Tây Ban Nha tin rằng giá trị của đồng tiền nằm trong kim loại của nó. Họ cho rằng để giàu lên, họ cần mang về nhiều vàng và bạc từ các thuộc địa ở châu Mỹ. Tuy nhiên, hành động này không khiến Tây Ban Nha giàu lên mà chỉ làm tăng giá trị của đồng tiền của họ. Họ không nhận ra rằng giá trị của đồng tiền nằm ở sự tin tưởng của chúng ta về giá trị của nó, không phải ở kim loại hoặc giấy mà nó được làm ra. Việc tăng giá trị của đồng tiền không đến từ việc in thêm tiền mà đến từ hệ thống tài chính. Thực tế, 'đồng tiền mạnh' chỉ là một phần nhỏ của cung tiền hiện nay. Tuy nhiên, phải mất thời gian để phát triển các tổ chức tài chính, ngay cả những tổ chức đơn giản nhất như ngân hàng. Việc cho vay tiền và yêu cầu trả lãi được coi là không đạo đức trong thế giới Kitô giáo. Theo sách Tin Mừng Luca (6:35), một người nên 'cho người khác mượn, không mong đợi điều gì khi họ trả lại'. Dante còn dành một vị trí đặc biệt trong tầng địa ngục thứ 7 cho những người cho vay nặng lãi. Mặc dù tài chính quan trọng cho sự vận hành của kinh tế, nhưng những người cho vay tiền thường bị coi thường. Gia đình Medici đã thay đổi ngành tài chính.
Chương hai tóm tắt giai đoạn thứ hai của sự lên ngôi của đồng tiền - liên quan đến thị trường trái phiếu. Loại trái phiếu đầu tiên được phát hành bởi các quốc gia thành viên của nước Ý để tài trợ cho chiến tranh của họ. Và từ đó, chiến tranh đã được quyết định trên thị trường tài chính nhiều như trên chiến trường. Một ví dụ rõ ràng là cuộc chiến với Napoleon, khi Anh quốc đã tài trợ cho chiến tranh thông qua việc phát hành trái phiếu và cuối cùng đã đánh bại Pháp. Phe miền Bắc cũng đánh bại phe miền Nam trong cuộc nội chiến Hoa Kỳ vì không ai muốn mua trái phiếu của phe miền Nam. Các đế quốc sụp đổ nếu họ không thể đảm bảo sự ổn định tài chính của họ. Một lần nữa, chương này kết thúc với một 'bí ẩn'. Tại sao thị trường không trừng phạt Tổng thống George W. Bush vì thâm hụt, thay vì thưởng cho ông? Câu trả lời nằm ở thị trường chứng khoán.
Giai đoạn ba trong quá trình phát triển của đồng tiền, tập trung vào thị trường chứng khoán, được thảo luận trong Chương ba. Các thị trường chứng khoán thường mang lại lợi nhuận cao hơn so với thị trường trái phiếu, nhưng cũng dễ rơi vào chu kỳ bùng nổ và suy thoái. John Law, một tên tội phạm, đã tạo ra bong bóng thị trường đầu tiên, dẫn đến suy thoái kinh tế của Pháp. Ferguson cho rằng chính sách tiền tệ mở rộng quá mức là nguyên nhân chính của bong bóng tài chính, như ở Pháp thời John Law và trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2018. Tuy nhiên, giá cổ phiếu luôn biến động do tương lai không thể đoán trước.
Chương bốn trả lời câu hỏi về cách tự đảm bảo trước những rủi ro trong tương lai. Có hai cách để làm điều này: phó mặc cho cá nhân hoặc cho xã hội tự chịu rủi ro thông qua nhà nước phúc lợi. Ferguson ủng hộ tính trách nhiệm cá nhân và cho rằng nhà nước phúc lợi có thể làm suy yếu chính nó. Tình trạng già hóa dân số làm gia tăng số người hưởng phúc lợi và giảm số người đóng góp cho nó. Vì vậy, Ferguson cho rằng xóa bỏ nhà nước phúc lợi là giải pháp cho tương lai của ngành bảo hiểm chống lại rủi ro.
Chương năm phê phán niềm tin rằng nhà ở là khoản đầu tư an toàn nhất. Ferguson cho rằng việc đa dạng hóa đầu tư là cách tốt nhất, thay vì đặt tất cả vào tài sản ở.
Bài học từ câu chuyện này là khẩu hiệu “an toàn như nhà ở” cuối cùng cũng là sai lầm và mọi người nên đa dạng hóa đầu tư thay vì chỉ đặt niềm tin vào tài sản ở.
Trong công trình này, Ferguson nhấn mạnh về việc các đế chế tài chính đã quản lý sai lầm, dẫn đến sụp đổ của chính họ. Ông phân tích Chimerica - mối quan hệ kinh tế giữa Mỹ và Trung Quốc, chỉ ra mối phụ thuộc lẫn nhau giữa hai quốc gia. Sự phụ thuộc của Trung Quốc vào xuất khẩu đã góp phần tạo nên sự mạnh mẽ của đồng đô la Mỹ. Tuy nhiên, sự mạnh mẽ này cũng làm gia tăng rủi ro tài chính cho cả hai quốc gia.
Cuối cùng, Ferguson trong phần kết luận của mình nhấn mạnh rằng dù có khủng hoảng, việc tiến bộ của loài người vẫn dựa vào sự thăng tiến của đồng tiền. Ông chỉ ra rằng thị trường tài chính sẽ luôn biến động do sự không chắc chắn trong tương lai và sự thái quá của con người. Ông so sánh thị trường tài chính với quá trình tiến hóa tự nhiên, với việc phá hủy sáng tạo là một phần không thể thiếu.
Cuốn sách này dành cho những người không chuyên về tài chính, là một tài liệu dễ hiểu và thú vị. Tuy nhiên, điểm yếu của sách là thiếu phân tích khoa học đúng đắn và không đề cập đến các quan điểm đối lập. Việc Ferguson không nêu rõ quan điểm Mác-xít là một thiếu sót, mặc dù ông không đề xuất quay lại với các quan điểm này. Một cuộc thảo luận với các sử gia kinh tế Mác-xít có thể giúp làm rõ hơn về một số vấn đề trong sách.
Ivan Grgurić
Nguyễn Việt Anh dịch - Mytour
