Buzz
Tiền cơ sở là khái niệm kinh tế dùng để chỉ loại tiền có khả năng thanh khoản cao nhất trong các thành phần của cung tiền. Tiền cơ sở bao gồm tiền mặt đang lưu thông do các cá nhân (hộ gia đình và doanh nghiệp không phải ngân hàng nắm giữ) và dự trữ bắt buộc của ngân hàng thương mại tại ngân hàng trung ương. Đối với các loại tiền hàng hóa (như vàng hay Bitcoin), tiền cơ sở bao gồm toàn bộ lượng hàng hóa này mà không tính chứng chỉ thay thế. Sự thay đổi của tiền cơ sở là yếu tố chính ảnh hưởng đến tổng cung tiền. Vì thế, tiền cơ sở còn được gọi là tiền có mãnh lực.
Tiền cơ sở và cung tiền
Số lượng cung tiền (M) được tính bằng lượng tiền cơ sở (H) nhân với số nhân tiền tệ (m).
Khi số nhân tiền tệ giữ nguyên, sự biến động của tổng cung tiền phụ thuộc vào sự thay đổi của lượng tiền cơ sở. Nếu số nhân tiền tệ là 1, mức biến động của tổng cung tiền chính xác bằng mức thay đổi của lượng tiền cơ sở.
Các yếu tố ảnh hưởng đến lượng tiền cơ sở
Một mô hình đơn giản để giải thích sự thay đổi của tiền cơ sở dựa trên định nghĩa của tiền cơ sở với công thức:
trong đó C là số tiền mặt đang lưu thông và R là dự trữ bắt buộc. Các yếu tố làm thay đổi số tiền mặt lưu thông hoặc/và thay đổi dự trữ bắt buộc của ngân hàng thương mại tại ngân hàng trung ương đều có thể ảnh hưởng đến lượng tiền cơ sở. Vì dự trữ bắt buộc là số tiền gửi trong các ngân hàng thương mại nhân với tỷ lệ dự trữ bắt buộc, nên ta có thêm công thức:
Trong đó, D đại diện cho số tiền gửi trong hệ thống ngân hàng thương mại, và r là tỷ lệ dự trữ bắt buộc do ngân hàng trung ương quy định.
Nếu các yếu tố khác không thay đổi, bất kỳ sự thay đổi nào trong ba yếu tố trên đều dẫn đến sự thay đổi tương ứng của lượng tiền cơ sở. Do đó, để tăng lượng tiền cơ sở, ngân hàng trung ương có thể thực hiện các biện pháp sau:
- Tăng cường lượng tiền mặt lưu thông, chẳng hạn bằng cách thực hiện các giao dịch thị trường mở mua công trái (ngân hàng trung ương mua công trái để bơm tiền mặt vào lưu thông), hoặc đơn giản là in thêm tiền giấy, đúc thêm tiền kim loại và đưa vào lưu thông.
- Giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc.
- Điều chỉnh lãi suất huy động tiền gửi của các ngân hàng thương mại bằng cách giảm lãi suất chiết khấu.
Cần lưu ý rằng hai biện pháp cuối không chỉ làm thay đổi lượng tiền cơ sở mà còn tác động đến số nhân tiền tệ, vì vậy chúng là các công cụ mạnh trong chính sách tiền tệ và hiện nay ít được áp dụng. Đối với biện pháp đầu tiên, việc in và đúc tiền cũng có thể bị hạn chế bởi quy định pháp luật ở một số quốc gia.
