Tiểu thuyết gia Nguyễn Phan Quế Mai mở ra cánh cửa ra thế giới với tác phẩm 'The Mountains Sing'

Sách 'The Mountains Sing' được NXB Algonquin Books (New York, Mỹ) xuất bản vào tháng 3/2020, sau đó lan tỏa ra nhiều thị trường nói tiếng Anh như Canada, Ấn Độ, Singapore, Australia... Đến nay, đã được dịch ra 12 ngôn ngữ khác nhau như tiếng Đức, Pháp, Thổ Nhĩ Kỳ, Tây Ban Nha, Hà Lan, Italy, Thụy Điển, Croatia...

Gây bất ngờ khi nhận được nhiều giải thưởng uy tín như: Giải thưởng BookBrowse năm 2020 dành cho tiểu thuyết đầu tay xuất sắc; Học bổng văn học Lannan năm 2020 vì “đóng góp cho hòa bình và hòa giải”; Giải thưởng Bloggers Book Prize năm 2021; Sách quốc tế năm 2021 ở 2 hạng mục Đa văn hóa và Văn học hư cấu; Học bổng văn học PEN Oakland/ Josephine Miles năm 2021; Giải thưởng văn học Dayton vì Hòa bình năm 2021.

Có lẽ, trong những năm qua, đây là cuốn sách của một tác giả người Việt thu hút sự chú ý nhất, được công nhận rộng rãi nhất khi chỉ trong thời gian ngắn đã xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới và nhận được nhiều giải thưởng danh giá.

Theo chia sẻ của nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai, điều này cũng khiến chị bất ngờ. Ban đầu, khi bắt đầu viết tiểu thuyết này, chị chỉ mong muốn trau dồi khả năng viết văn bằng tiếng Anh mỗi ngày.

Tác phẩm The Mountains Sing kể về gia đình họ Trần, trải qua những biến cố lịch sử từ xâm lược của thực dân Pháp và Phát xít Nhật, đến nạn đói năm 1945, thời kỳ chiến tranh, ném bom phá hoại của Mỹ và thời kỳ hậu chiến.

Qua câu chuyện giữa người bà Diệu Lan và cô bé Hương, các nhân vật trong gia đình họ Trần - hơn 20 người - không chỉ sống qua những biến cố lịch sử gian truân, mà còn phải hàn gắn mối quan hệ trong gia đình, học cách hy sinh và tha thứ.

Do đó, The Mountains Sing không chỉ là câu chuyện về một gia đình mà còn là câu chuyện về lịch sử Việt Nam, từ góc nhìn của một tác giả tự hào là người Việt, tự hào về màu sắc và sâu sắc của văn hóa Việt.

Trong tiểu thuyết, người bà truyền cho cháu yêu những lời khuyên nhắc: “Những thách thức mà người Việt ta đã phải đối mặt trong lịch sử cao vời như những ngọn núi. Nếu đứng quá gần, cháu sẽ không thể nhìn thấy đỉnh núi. Khi lùi lại, tách mình ra khỏi cuộc sống bận rộn, cháu sẽ có cái nhìn tổng thể…”.

Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai chia sẻ rằng, cô mất tới 7 năm để hoàn thành tiểu thuyết The Mountains Sing. Đây là tác phẩm tiểu thuyết đầu tay của cô, được viết bằng tiếng Anh, là một thách thức lớn đối với cô, và cũng khiến độc giả Việt tò mò vì cho đến nay, phiên bản tiếng Việt của tiểu thuyết vẫn chưa xuất hiện tại Việt Nam.

Đam mê văn chương và đọc sách từ nhỏ, Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai tốt nghiệp ngành Quản trị kinh doanh tại Đại học Monash (Australia), sau đó có nhiều năm làm việc với các đối tác quốc tế, sau đó cô học thạc sĩ và trở thành tiến sĩ ngành viết văn tại Đại học Lancaster (Anh).

Con đường của Nguyễn Phan Quế Mai đến với văn chương là một số phận khi cô quyết định trở lại với văn chương ở tuổi ngoài 30 với các tập thơ Trái cấm (2008), Cởi gió (2010, Giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội) và Bí mật của hoa sen (2014). Cô cũng có nhiều đóng góp trong việc kết nối, giới thiệu và dịch văn học Việt Nam ra nước ngoài.

Nguyễn Phan Quế Mai chia sẻ: “Khi tham gia chương trình viết văn tại Đại học Lancaster, yêu cầu là khi tốt nghiệp phải hoàn thành một tác phẩm có thể xuất bản. Điều này đã là động lực để tôi bắt đầu sáng tác. Nhưng khi nộp bản thảo đầu tiên, giáo viên của tôi đã nhận xét rằng, bản thảo của tôi khô khan như một báo cáo tài chính. Cô ấy thực sự đã “đánh” tôi với những lời phê nghiêm túc để tôi “tỉnh” và phải suy nghĩ kỹ lưỡng, phải bắt đầu lại từ đầu, đọc sách, học hỏi, tìm hiểu về tư liệu và làm việc không ngừng cho đến khi The Mountains Sing ra đời!”.

Về lý do lựa chọn viết tiểu thuyết bằng tiếng Anh thay vì dịch từ tiếng Việt sang tiếng Anh, nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai chia sẻ: “Theo quan sát của tôi, có rất nhiều tác phẩm viết bằng tiếng Anh về Việt Nam đã được xuất bản, nhưng tác phẩm của người Việt lại rất ít. Phim và tiểu thuyết của các tác giả Mỹ hoặc phương Tây thường tập trung vào Việt Nam, người Việt chỉ là phụ vào câu chuyện của họ. Vì vậy, tôi muốn viết bằng tiếng Anh để ‘chống lại sự chi phối của phương Tây trong văn học về Việt Nam’. Khi người Việt tham gia vào văn học tiếng Anh, chúng ta đặt mình vào vị trí trung tâm, là cách chúng ta đối phó với sự chi phối đó! Vì vậy, tôi đề nghị nhà xuất bản giữ nguyên tên các nhân vật có dấu như trong tiếng Việt. Tôi hy vọng mời độc giả phương Tây đến với văn hóa Việt Nam, tìm hiểu văn hóa Việt Nam…”.

Nguyễn Phan Quế Mai kể rằng cô hoàn thành The Mountains Sing với tình yêu và cảm xúc dành cho văn học, đất nước, và gia đình của mình. Cô mong muốn viết về lịch sử gia đình và đất nước từ lâu nhưng không biết bắt đầu từ đâu, vì vậy cô tích lũy thông tin qua các cuộc phỏng vấn với nhân chứng lịch sử, lắng nghe và chia sẻ với họ để nuôi dưỡng cảm xúc viết cho mình cho đến khi tìm được “chìa khóa” để bắt đầu tác phẩm.

Nhiều trở ngại trong quá trình viết tiểu thuyết lần đầu bằng tiếng Anh đã xuất hiện như: không đủ từ vựng để thể hiện, không truyền tải hết cảm xúc và câu văn không được lưu loát. Vì vậy, Nguyễn Phan Quế Mai phải vượt qua việc học và thực hành mỗi ngày. Ngoài ra, mỗi khi không thể truyền tải hết suy nghĩ và cảm xúc bằng tiếng Anh, cô trở về tiếng mẹ đẻ để mở cánh cửa cho cảm xúc, rồi quay lại viết bằng tiếng Anh.

Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai chia sẻ để The Mountains Sing được nhiều nhà xuất bản trên thế giới biết đến như hôm nay, cô phải cảm ơn đặc biệt “Người đại diện văn học” của mình - cô Julie Stevenson - đã giúp đưa bản thảo đến với các nhà xuất bản uy tín.

Ở nước ngoài, các nhà xuất bản thường không nhận bản thảo từ tác giả mà nhận từ “người đại diện văn học” - những người có uy tín trong giới xuất bản. Nhờ kết nối này, tác giả đã nhận được lời mời từ một số nhà xuất bản, nhưng cô đã chọn hợp tác với bà Betsy Gleick - Giám đốc và biên tập kỳ cựu của nhà xuất bản Algonquin Books.

Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai chia sẻ kinh nghiệm về việc phát hành một tác phẩm văn học với thế giới: “Các nhà xuất bản uy tín sẽ đầu tư vào quảng bá và phân phối sách một cách toàn diện. Khoảng 6 tháng trước khi bản in chính thức xuất bản, nhà xuất bản Algonquin Books đã in hàng trăm bản thử nghiệm và phân phối rộng rãi để khởi động chiến dịch truyền thông. Những bản in thử này được gửi đến các tòa soạn báo, các nhà sách, nhà phê bình, và những người có tầm ảnh hưởng để giúp tạo ra sự chú ý cho quyển sách. Nhà xuất bản cũng yêu cầu tôi viết thư tay giới thiệu cho các đơn vị và cá nhân này, phải xuất hiện trên các mạng xã hội để tham gia vào quá trình quảng bá sách!”.

Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai hy vọng rằng, dựa trên kinh nghiệm từ việc sáng tác và quảng bá tác phẩm The Mountains Sing ra thế giới, các tác giả và nhà văn trẻ của Việt Nam có thể nâng cao trình độ ngoại ngữ để tiếp cận trực tiếp với các trào lưu và xu hướng sáng tác văn học toàn cầu.

Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai tiết lộ rằng vào năm 2023, tiểu thuyết Dust Child (Bụi đời) của chị sẽ tiếp tục được nhà xuất bản Algonquin Books phát hành. Trong tác phẩm này, chị sẽ kể về số phận của những đứa con lai trong chiến tranh và thời kỳ hậu chiến.

Theo Zing