Tiểu thuyết ngắn Hai đứa trẻ và bút của Thạch Lam

   Mặc dù là một thành viên của Tự lực văn đoàn, nhưng quan điểm về cái đẹp của Thạch Lam vẫn theo một hướng riêng. Công việc văn chương của ông thường tập trung vào tầng lớp nhỏ giàu có, trí thức nghèo và những con người bình dân. Thạch Lam có sợ trường về truyện ngắn, nhất lạ những truyện ngắn tâm tình, không có cột truyện đặc biệt nhưng thấm đượm tình cảm nhân ái sâu sắc. Nhà văn có khả năng đi sâu phân tích thế giới nội tâm nhân vật một cách tinh tế. Hai đứa trẻ là một trong những truyện ngắn như thế của ông.

   Trong truyện này, Thạch Lam đã lặng lẽ hướng ngòi bút vào việc phân tích cuộc sống của những người lao động nghèo khổ nơi phố huyện với sự cảm thông sâu sắc và lòng thương xót chân thành. Nổi bật lên trong bức tranh phố truyện này là tâm trạng của hai chị em Liên và An thức trông chờ một chuyến tàu khách hàng đêm đi qua.

   Chuyện chỉ có thế từ lúc miêu tả, màn đêm buông xuống, đến tận đêm khuya nơi phố huyện, ngỡ như chẳng có gì để nói, thế nhưng Thạch Lam đã nói được biết bao điều về những kiếp người nghèo quần quật với một tinh thần nhân đạo độc đáo và thấm thía.

   Đọc hai đứa trẻ, hình ảnh hai chị em Liên cứ ám ảnh mãi trong tâm trí của chúng ta, đặc biệt là chi tiết đêm nào hai đứa trẻ này cũng cố thức chờ đi chuyến tàu di qua rồi mới dọn hàng đi ngủ. Những giây phút được nhìn hình ảnh con tàu với “các toa đèn đều sáng trưng, những toa hạng trên sang trọng lố nhố người, đông và kền lấp lánh và các cửa kính sáng...' vun vút lao qua trong đêm tối, tâm trạng hai chị em lại rộn lên. Thoáng vui một chút để tạm quên đi cảnh đời nghèo nàn tẻ nhạt của phố huyện hàng ngày.

   Chỉ cần thấy cảnh Liên xếp hàng hoá của mình vào hòm, cách tính tiền bán hàng của hai chị em và nhất là ý nghĩ gánh phở của bác Siêu là món quà xa xỉ không bao giờ chị em Liên có thể mua được, người đọc cũng đủ cảm nhận gia cảnh và mức sống của gia đình Liên ra sao ? Cha mất việc, mẹ đưa cả nhà từ Hà Nội về quê. Hàng ngày mẹ làm hàng xáo, lại thuê thêm một gian hàng nhỏ ngoài chợ huyện giao cho hai chị em trông nom. Lời lãi của việc bán hàng chẳng là gì cả nhưng cũng là nguồn thu phụ cho một gia đình vốn đã lao đao không thể sống nổi ở Hà Nội.

   Tuy mới mười tuổi đầu nhưng Liên đã sớm tỏ ra là một cô gái đảm đang, chịu thương, chịu khó. Cô có chiếc chìa khóa đeo vào chiếc xà tích ở thắt lưng: “Chiếc xà tích và cái khóa chị quý mến và hãnh diện vì nó tỏ ra chị là người con gái đảm đang'.

   Mở đầu tác phẩm chúng ta đã bắt gặp hình ảnh Liên “ngồi yên lặng bên mấy quà thuốc sơn đen: Đôi mắt chị bóng tối ngập giấy dán và cái buồn của buổi chiều quê thấm thía vào tâm hồn ngây thơ của chị; Liên không hiểu sao nhưng chị thấy lòng buồn man mác trước cái giờ khắc của ngày tàn'. Từ phiên chợ chiều nơi phố huyện đã vãn một mùi âm ẩm bốc lên, hơi nóng của ban ngày lẫn với mùi rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn, bả mía quen thuộc quá “khiến chị em liên tưởng đến mùi của quê hương này'. Hai chị em Liên còn nhỏ đã phải tự trông nom nhau, vừa trông coi cửa hàng ngày ngày, thiếu vắng bàn tay chăm sóc của người mẹ, vì bà còn mãi đi làm hàng xáo tần táo nuôi con. Tuy cuộc sống có tẻ nhạt, phẳng lặng, tù túng nhưng tâm hồn của những con người nhỏ bé ấy vẫn ánh lên vẻ đẹp tình yêu quê hương, tình người. Liên có một tấm lòng nhân, hậu hiếm thấy. Nhìn những đứa trẻ nghèo nhặt nhạnh, tìm tòi, mót chợ, Liên động lòng thương nhưng lại không có tiền mà cho chúng, bởi vì đời sống của hai chị em cô cũng không sung sướng gì. Tình cảm của cô không chỉ nghiêng tràn cho những đứa bé nghèo bởi rác mà còn san sẻ cho cả bà cụ Thi, một bà già hơi điên, cho chị Tí, cho bác xẩm... Ngoài ra, Liên cũng rất ân cần với em trai mình. Cô thương và chu đáo hết lòng với em. Chi tiết Liên quạt cho em trong lúc thức đợi chuyến tàu qua nói lên điều đó. Có thể nói cô gái bé nhỏ này sinh ra đời để yêu thương. Những rung động ấy, những tình cảm như vậy chí có thể có được ở một tâm hồn trong sáng, cao đẹp và nhạy cảm. Trong thế giới đìu hiu của phố huyện nhỏ, Liên đã ý thức, cảm nhận đầy đủ, sâu sắc cuộc sống buồn tẻ và tù đọng.