Buzz
(Tổ Quốc) - Không chỉ làm chúng ta cười và giải trí, TikTok còn đang gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đối với mọi người một cách không rõ ràng.
Nổi tiếng với việc cung cấp nội dung video ngắn, TikTok từng chỉ cho phép đăng video dưới 1 phút khi mới ra mắt. Mặc dù sau này đã mở rộng thời lượng lên đến 10 phút, nhưng video ngắn vẫn là trọng tâm và thường được ưa chuộng hơn.
So với YouTube, nơi người dùng tự chủ tìm kiếm nội dung, TikTok lại tự động đề xuất nội dung phù hợp với sở thích của họ, tạo ra sự bất ngờ và hứng thú.
Thao tác sử dụng của TikTok cho phép người dùng dễ dàng bỏ qua nội dung không hấp dẫn và chuyển đến nội dung mới chỉ bằng một cử chỉ vuốt, tạo ra sự tò mò và khích lệ người dùng tiếp tục khám phá.
TikTok - “Nguồn cơn nghiện ngập” trên mạng xã hội số
Không sai khi gọi TikTok là “chất kích thích” trên mạng xã hội số, vì việc sử dụng hàng ngày có thể gây ra hiện tượng nghiện và dẫn đến việc dành quá nhiều thời gian cho ứng dụng này.
Một nghiên cứu có tựa đề “Cách thông tin tác động như đồ ăn nhẹ, tiền bạc và ma túy tới não của bạn” do Trường Kinh doanh UC Berkeley Haas thực hiện đã phát hiện ra rằng bộ não của chúng ta thường tự thưởng cho mình khi tiếp nhận thông tin mà nó thích, không khác gì khi chúng ta có được những thứ mà chúng ta thèm muốn (như ăn bánh ngọt). Khi đó, não sẽ sản sinh dopamine, một chất dẫn truyền thần kinh, khiến chúng ta cảm thấy hạnh phúc và hài lòng như một phần thưởng cho việc thỏa mãn cơn thèm.
Khi bạn xem một video thú vị trên TikTok, não của bạn sẽ tiết ra dopamine, tạo ra cảm giác khoái cảm, thỏa mãn và phấn khích. Dopamine khiến người dùng khát khao và hành động dựa trên mức độ dopamine mà họ mong đợi từ một hoạt động nhất định, chẳng hạn như lướt xem các video trên TikTok. Tiến sĩ Julie Albright từ Đại học Nam California từng chia sẻ với tạp chí Forbes: “Khi bạn lướt TikTok... đôi khi bạn sẽ thấy một hình ảnh hoặc điều gì đó thú vị và thu hút sự chú ý của bạn, khi đó bạn sẽ nhận được một lượng nhỏ dopamine... tại trung tâm cảm xúc của não”.
Dopamine tạo ra các chu trình tìm kiếm “phần thưởng”, nghĩa là người dùng sẽ cố gắng lặp lại những hành vi thú vị, giống như cảm giác thỏa mãn sau khi ăn một món ngon và muốn tiếp tục thưởng thức món đó.
Điều đáng lo ngại ở đây là dopamine sẽ giảm khi người dùng rời khỏi TikTok để làm những công việc nhàm chán hàng ngày. Khi xảy ra điều này, người dùng có xu hướng tìm kiếm cảm giác thỏa mãn từ TikTok nhiều hơn và chu trình nghiện được tiếp tục. Tiến sĩ Julie chia sẻ thêm: “Khi bạn liên tục lướt TikTok, bạn cảm thấy thoải mái vì đang được cung cấp dopamine. Nó hầu như như một loại ma thuật và khiến bạn tiếp tục xem, tiếp tục theo dõi”.
Dường như đội ngũ phát triển TikTok hiểu được điều này và họ đã phát triển một cơ chế gợi ý nội dung đặc biệt, tạo ra những điều bất ngờ và luôn cung cấp đúng nội dung mà người dùng cần, gọi là thuật toán. Mọi mạng xã hội đều có thuật toán gợi ý nội dung riêng của họ, nhưng thuật toán của TikTok “mạnh” đến mức đã khiến Facebook cân nhắc sao chép và bị TikTok công khai cảnh báo.
Giống như Instagram, thuật toán TikTok dựa trên tương tác của người dùng với nội dung trên ứng dụng. Mọi tương tác đều cung cấp dữ liệu về loại nội dung mà người dùng thích hoặc không thích xem. Dưới đây là một số tiêu chí:
- Các tài khoản bạn theo dõi
- Người sáng tạo mà bạn đã ẩn
- Nhận xét mà bạn đã đăng
- Video mà bạn đã thích hoặc chia sẻ trên ứng dụng
- Video mà bạn đã thêm vào danh sách yêu thích của mình
- Video mà bạn đã đánh dấu là “Không quan tâm”
- Video mà bạn đã báo cáo là không phù hợp
- Các video mà bạn đã xem từ đầu đến cuối (còn gọi là tỷ lệ xem hết video)
- Nội dung bạn tạo trên tài khoản của bạn
- Sở thích bạn đã biểu hiện bằng cách tương tác với quảng cáo và nội dung miễn phí
Vẫn còn nhiều tương tác khác mà TikTok theo dõi để đề xuất nội dung cho bạn. Thuật toán của TikTok đã giúp nền tảng này thu hoạch nhiều thành công, vào tháng 10/2022 TikTok ghi nhận 1 tỷ người dùng hàng ngày trên toàn thế giới (Theo báo cáo từ Báo cáo hàng ngày về Đổi mới Khoa học và Công nghệ).
Dĩ nhiên, TikTok không phải là mạng xã hội duy nhất làm cho người dùng hứng phấn và thỏa mãn. Nhưng với thuật toán mạnh mẽ và thao tác xem nội dung dễ dàng, TikTok có thể ảnh hưởng lớn hơn đến não bộ của người dùng. Nếu mạng xã hội là thứ gây nghiện, thì Facebook, Instagram, Twitter,... là thuốc lá, rượu bia, còn TikTok lại là thứ gây nghiện hơn nhiều.
Giảm khả năng tập trung nếu “nghiện” TikTok
Rất khó để chấp nhận rằng việc sử dụng mạng xã hội như TikTok sẽ ảnh hưởng đến não bộ của chúng ta, vì sự hấp dẫn của video ngắn thường mang lại sự hài hước và giải tỏa trong những lúc căng thẳng. Nhưng bên dưới sự hấp dẫn ấy là những tiêu cực đang ảnh hưởng tới não bộ hàng ngày của chúng ta.
Khả năng tập trung là thời gian mà một người có thể tập trung vào việc giải quyết mà không bị phân tán tư duy. Khả năng tập trung là bước đệm để cải thiện trí nhớ ngắn hạn, một yếu tố quan trọng trong việc xử lý thông tin trong thế giới xung quanh.
Trí nhớ ngắn hạn được lặp đi lặp lại sau một khoảng thời gian nhất định, não bộ có thể chuyển đổi thông tin thành trí nhớ dài hạn. Đơn giản như vậy, nếu khả năng tập trung tốt thì lượng thông tin được lưu vào trí nhớ dài hạn sẽ nhiều, điều này rất tích cực cho sự phát triển của con người.
Ví dụ, khi học lái xe ô tô, bạn cần phải tập trung cao độ để nghe và thực hiện theo hướng dẫn của giáo viên, việc tập luyện diễn ra liên tục trong nhiều giờ và nhiều ngày. Khả năng tập trung càng cao, việc ghi nhớ càng tốt, và việc học lái xe sẽ nhanh chóng kết thúc. Ngược lại, nếu khả năng tập trung kém, việc ghi nhớ sẽ không hiệu quả và kéo dài thời gian học.
Vì tính chất của việc vuốt để xem nội dung, người dùng sẽ liên tục tiếp nhận những thông tin mới. Thời lượng video trung bình trên TikTok chỉ dưới 60 giây, điều này làm giảm khả năng tập trung. Jessica Griffin, Phó Giáo sư Tâm lý học và Nhi khoa tại Đại học Massachusetts, chia sẻ với tờ Very Well Health: “Nếu bạn dành nhiều thời gian để xem TikTok, có thể gây ra vấn đề về khả năng tập trung, sự chú ý và trí nhớ ngắn hạn”.
Thói quen xem video ngắn và bỏ qua nội dung không hấp dẫn liên tục sẽ tạo ra sự lười biếng. Thay vì kiên nhẫn theo dõi nội dung có giá trị thông tin cao, người dùng thường lướt qua các video giải trí mà ít cung cấp kiến thức.
TikTok có ảnh hưởng không tốt đến não bộ của trẻ em?
Một bài báo từ The Wall Street Journal cho biết việc sử dụng TikTok để xem các video clip ngắn đang gây hại cho não bộ của trẻ em. Các phụ huynh phàn nàn rằng con cái của họ không thể tập trung vào các bộ phim dài vì cảm thấy chúng quá chậm. Nhiều phụ huynh cũng báo cáo rằng con cái của họ khó tập trung vào bài tập hoặc việc đọc sách.
Vấn đề nằm ở việc TikTok là ứng dụng “hoàn hảo” để kích thích dopamine trong não và có khả năng gây nghiện, ảnh hưởng không tốt đến sự phát triển của trẻ em. Với trẻ em, khi nhận thức chưa hoàn thiện, họ không biết đâu là giới hạn của sự hứng thú. “Các video ngắn tương tự như kẹo, tạo ra một lượng lớn dopamine tại trung tâm khoái cảm của não. Sự hấp dẫn này khiến trẻ em muốn xem nhiều hơn, giống như đứa trẻ trong cửa hàng kẹo”, Phó Giáo sư Jessica Griffin chia sẻ.
Bắt đầu quen với TikTok từ nhỏ sẽ làm giảm khả năng tương tác của trẻ với thế giới xung quanh. Thay vì tham gia vào các trò chơi cùng bạn bè, trẻ em thường dành nhiều thời gian để lướt TikTok, điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của họ trong mặt xã hội. Tiến sĩ Michael Manos từ Cleveland Clinic Children chia sẻ: “Nếu não trẻ em quen với sự thay đổi liên tục, việc thích nghi với các hoạt động ngoại tuyến sẽ trở nên khó khăn, nơi mà mọi thứ không diễn ra với tốc độ nhanh như trên TikTok”.
Tóm lại, TikTok là một nền tảng video giải trí, người dùng có thể sử dụng để giải trí hoặc “giết thời gian” ở bất kỳ đâu. Tuy nhiên, việc sử dụng quá mức có thể gây tác động tiêu cực đến sức khỏe, đặc biệt là não bộ của trẻ em. Những vấn đề này chỉ là một phần nhỏ của những tác động mà TikTok gây ra hàng ngày, vì vậy hãy sử dụng nó một cách hợp lý và duy trì các hoạt động xã hội để bảo vệ sức khỏe.
(Tham khảo: Forbes, Very Well Health, WSJ,..)
