Tín ngưỡng thờ cúng các hiện tượng tự nhiên

Tín ngưỡng thờ cúng thiên nhiên (Nature worship/Naturism/Physiolatry) bao gồm các hoạt động tôn thờ các linh hồn và thế lực thiên nhiên, được coi là nguyên nhân của các hiện tượng tự nhiên. Các vị thần tự nhiên có thể là các thần linh cai quản thiên nhiên, địa điểm, hệ sinh thái, hay toàn bộ vũ trụ. Tín ngưỡng này được xem là nền tảng của nhiều hệ tôn giáo hiện đại và hiện diện trong các hệ thống như thuyết phiếm thần, thuyết toàn thần, thuyết thần linh, thuyết đa thần, Đạo giáo, thuyết vật tổ, Ấn Độ giáo, Shaman giáo, cũng như các hình thức tôn thờ khác như Wicca. Chúng tập trung vào sự kết nối và sự tôn kính đối với thiên nhiên. Các tác phẩm của Edmund Spenser, Anthony Ashley-Cooper, và Carl Linnaeus cũng phản ánh sự sùng bái thiên nhiên này.

Nhà sử học Ronald Hutton đã chỉ trích việc thờ cúng thiên nhiên từ năm 1998, cho rằng các vị thần của nền văn minh cổ Địa Trung Hải không phải là thần thiên nhiên mà là thần của 'hoạt động và nền văn minh của con người'. Ông mô tả 'nữ thần Mẹ Trái đất' chỉ là các nhân vật văn học chứ không phải thần linh vì không có đền thờ hay chức tư tế riêng. Ông phản đối quan điểm này và phân biệt giữa các ngoại giáo cổ đại với các Neopagan và tín đồ Wicca, những người tự nhận là thờ cúng thiên nhiên như một phần thiết yếu của đức tin. Mặc dù Ben Whitmore bị chỉ trích bởi các tín đồ Wicca ở New Zealand vì đã cản trở quyền bầu cử của Neopagan, Hutton đã giữ nguyên quan điểm này trong ấn bản thứ hai của cuốn sách Chiến thắng của thần trăng (Triumph of the Moon).

Những biểu hiện

• Tôn thờ bầu trời: Cúng bái các thực thể trên bầu trời như Mặt Trời và các vị thần liên quan đến bầu trời (như Thần Mặt trời và Nguyệt thần). Bầu trời thường được xem là nơi cư ngụ của các thần tối cao (Thượng đế, Ngọc hoàng).
• Tôn thờ các vì sao hay thần học thiên văn (Astrotheology), hoặc sự thờ cúng vũ trụ, là việc tôn vinh các ngôi sao, hành tinh và các thiên thể khác như các vị thần hoặc thiên thần.
• Thờ sấm sét: Thực hành tôn thờ thần sấm sét (Lôi thần) để cầu bình an trước hiện tượng sấm sét, một yếu tố gây sợ hãi trong nhiều nền văn hóa.
• Tín ngưỡng thờ lửa: Thờ cúng hoặc tôn sùng ngọn lửa (ví dụ: Bái hỏa giáo). Lửa đã đóng vai trò quan trọng trong nhiều nền văn hóa từ thời kỳ đồ đá cũ và thường được liên kết với các tín ngưỡng tôn giáo cổ xưa.
• Thờ thần gió và thần biển: Tôn thờ các hiện tượng như gió, bão, sóng biển, chẳng hạn như tín ngưỡng thờ thần Sóng Po Riyak của người Chăm và các thần biển khác ở Hội An.
• Thờ thần nước (thủy thần): Thờ cúng các vị thần nước, như Thần Mưa, các nữ thần nước, và các vị thần biển. Ví dụ là tục thờ Long vương (Vua Thủy tề) và nữ thần biển Ma Tổ (Thiên Hậu Thánh mẫu).
• Thờ núi (山岳信仰, Sangaku Shinkō): Tôn thờ các ngọn núi linh thiêng và các vị thần rừng như Sơn thần và Chúa sơn lâm.
• Thờ cây: Tôn thờ các thần cây và các cây thiêng trong rừng, bao gồm các nữ thần cây.
• Thờ thần đất: Tôn thờ các vị thần đất đai, thổ công, thổ địa, và các thực thể cai quản vùng đất và địa phương.
• Thờ thiên nhiên hoặc Mẹ Thiên Nhiên: Các tôn giáo thờ thiên nhiên như nữ thần Pachamama, coi trái đất là trung tâm và tôn kính các hiện tượng tự nhiên như là nguồn sống và sự nuôi dưỡng.
• Tín ngưỡng thờ đá: Thờ các hòn đá linh thiêng (Thạch linh) và những tập tục liên quan đến đá trong các tín ngưỡng dân gian.
• Thờ Vật tổ (Tôtem giáo): Cúng bái vật tổ như biểu tượng tổ tiên của một nhóm người hoặc tộc người.
• Tín ngưỡng thờ động vật: Sùng bái các loài vật như bò, hổ, rắn, chó, ngựa, gấu, cá Ông, côn trùng và ếch như những đại diện của thiên nhiên.

Thần thánh hóa

Trong bối cảnh phương Tây, tín ngưỡng sùng bái tự nhiên đã được phát triển thành các tôn giáo có tổ chức, với khái niệm như Tôn giáo tự nhiên (Natural religion) mà theo đó, Thiên Chúa, linh hồn, và các thực thể siêu nhiên được xem là một phần không thể tách rời khỏi tự nhiên. Ngược lại, trong triết học, thuật ngữ này được dùng để chỉ các khía cạnh của tôn giáo có thể hiểu được chỉ qua lý trí và logic, như sự tồn tại của Thần qua động cơ vô động lực, tác nhân đầu tiên của vũ trụ. Tôn giáo tự nhiên không chỉ là nền tảng của các tôn giáo độc thần như Do Thái giáo, Cơ đốc giáo và Hồi giáo mà còn khác biệt với chúng. Các yếu tố của tôn giáo tự nhiên xuất hiện phổ biến ở nhiều nền văn hóa, từ đạo Shaman đến thuyết vật linh, và vẫn tồn tại trong các tôn giáo của người Mỹ bản địa.

Phong trào Tôn giáo tự nhiên (Nature religion) tin rằng thiên nhiên và thế giới tự nhiên là hiện thân của thần thánh và sức mạnh tâm linh. Tôn giáo tự nhiên bao gồm các tôn giáo bản địa trên toàn cầu, nơi môi trường được coi là chốn linh thiêng và chứa đựng các linh hồn. Nó cũng bao gồm các tín ngưỡng Pagan hiện đại chủ yếu ở Châu Âu và Bắc Mỹ. Thuật ngữ 'tôn giáo tự nhiên' do học giả Catherine Albanese đưa ra trong tác phẩm xuất bản năm 1991, 'Tôn giáo tự nhiên ở Mỹ: Từ người da đỏ Algonkian đến thời đại mới'. Sau đó, thuật ngữ này đã được nhiều học giả khác sử dụng.

Chủ nghĩa tự nhiên tôn giáo (Religious naturalism) là một hệ thống quan điểm tôn giáo mà trong đó thế giới quan theo chủ nghĩa tự nhiên được dùng để giải thích các câu hỏi và nguyện vọng của tôn giáo. Đây được coi là 'một góc nhìn tìm thấy ý nghĩa tôn giáo trong thế giới tự nhiên'. Chủ nghĩa tự nhiên tôn giáo có thể được xem như một triết lý, và có thể là một phần hoặc trọng tâm của tôn giáo cá nhân. Những người ủng hộ tin rằng đây là lựa chọn quan trọng cho những ai không thể theo đuổi các tôn giáo truyền thống có sự hiện diện siêu nhiên nổi bật, đồng thời cung cấp 'một tầm nhìn tôn giáo mang tính tinh thần sâu sắc và đầy cảm hứng' trong thời đại khủng hoảng sinh thái. Chủ nghĩa tự nhiên tin rằng thế giới tự nhiên là tất cả những gì tồn tại và các thành phần, nguyên tắc của nó là thực tế duy nhất, không có gì liên quan đến siêu nhiên.

• Sùng bái tự nhiên tại Việt Nam
• Tôn giáo
• Tín ngưỡng
• Tín ngưỡng dân gian
• Mê tín dị đoan

Ghi chú

Tài liệu tham khảo

• Khám phá tín ngưỡng sùng bái tự nhiên của người Mường tại Thanh Hóa - Báo Tài nguyên và Môi trường