Buzz
Trong truyện dân gian Việt Nam, có câu chuyện Hồn Trương Ba, da hàng thịt. Dựa trên nội dung của câu chuyện đó, Lưu Quang Vũ đã sáng tạo nghệ thuật, viết một vở kịch lớn để truyền đạt thông điệp về bản chất và lối sống của con người, đặc biệt là quan hệ giữa thể xác và linh hồn, cách sống chân thực và trọn vẹn cho mọi người.
Về mối quan hệ giữa thể xác và linh hồn, truyện dân gian thường coi linh hồn là quan trọng hơn, đồng thời coi thể xác làm một phần không thể thiếu cho linh hồn. Trong truyện, khi Trương Ba sở hữu thân xác của người bán thịt, anh ta coi mình là Trương Ba toàn diện và không bận tâm về hình dạng của mình, cũng không có sự thay đổi nào trong tính cách...
Tuy nhiên, Lưu Quang Vũ không ngừng mở rộng quan điểm, ông nhận thấy linh hồn không hoàn toàn độc lập với thể xác, ông nhận thấy sự ảnh hưởng của thân xác lên linh hồn. Trong thân xác của mình, Trương Ba bắt đầu thích ăn tiết canh, uống rượu, nói to, và tay chân trở nên vụng về: làm gãy cành cây non, dẫm lên cây sâm quý. Khi Lí trưởng mắng Trương Ba phải sang nhà vợ anh Hàng thịt, Trương Ba cũng cảm thấy bối rối (ít nhất là trong tâm trạng) trước sự gần gũi của chị vợ anh và phải tự chiến đấu để thoát khỏi. Anh đã nói với linh hồn của mình: ‘Vì trầm u mị, mù mịt, tôi có sức mạnh kinh khủng, đôi khi vượt cả cái linh hồn cao quý của ông đấy”. Cuộc xung đột giữa thân xác của anh Hàng thịt và linh hồn Trương Ba là cuộc đấu tranh giữa linh hồn và thân xác, cuộc đấu tranh trong tâm trí con người để đối phó với ảnh hưởng xấu của thân xác đối với linh hồn.
Chính Trương Ba cũng cảm thấy bất an và có nguy cơ mất bản thân. Ông cảm thấy bị ràng buộc trong thân xác mới, cháu gái của ông không nhận ra ông. Vợ muốn ly hôn, con dâu thấy ông không chỉ khác lạ về hình thức mà còn về tính cách. Trương Ba cũng phải tự nhận: “Mày (thân xác) đã chiến thắng rồi, thân xác không phải của tôi, mày đã tìm mọi cách để chiếm đoạt tôi”. Trương Ba phải đối mặt với cuộc chiến giữa thân xác và linh hồn, cuộc chiến trong tâm trí một con người. Thân xác cũng có giọng nói riêng của nó, có những nhu cầu riêng của nó, những nhu cầu này có cái chính đáng, có cái không. Con người phải biết kiểm soát, phải kiềm chế nhu cầu thân xác, thậm chí phải hi sinh một số nhu cầu...
Trước những phiền toái và nguy cơ mất bản thân do sống trong thân xác mượn của người khác, Trương Ba muốn trả lại thân xác cho anh Hàng thịt. Nhưng điều này đồng nghĩa với việc Trương Ba phải chấp nhận cái chết. Trương Ba sẵn lòng chết vì nếu sống, ông không còn là chính mình nữa, mà làm mất dần bản tính, và nhìn thấy những người khác đau khổ (như chị vợ của anh Hàng thịt, “chị ta thật đáng thương”, rồi vợ, rồi con cháu, như đã nói ở trên), thì thà chết còn hơn.
Lúc đó, khi cháu Tị không may mắc bệnh và qua đời, Đế Thích muốn linh hồn Trương Ba nhập vào thân xác của cháu. Nhưng Trương Ba từ chối vì nếu làm như vậy, cuộc sống không là của mình mà lại gây phiền toái, đau khổ cho những người khác (đầu tiên là mẹ của cháu Tị, sau đó là vợ ông...). Ông đề xuất Đế Thích sử dụng phép mầu để cứu sống cháu Tị và ông sẵn lòng chấp nhận cái chết. Đó là cách duy nhất để linh hồn Trương Ba có thể an bình ở thế giới bên kia. ‘Kể từ khi tôi quyết định mạnh mẽ như vậy, tôi cảm thấy mình là Trương Ba thật sự, tâm hồn tôi trở lại bình yên, trong trắng như trước...
Trương Ba ra đi nhưng linh hồn của ông vẫn sống mãi trong kỷ niệm của mọi người, sống trong sự sống của cây cỏ, của con người...
Tóm lại, qua vở kịch này, Lưu Quang Vũ đã tạo ra một tình huống ẩn dụ đầy cuốn hút và khơi gợi suy nghĩ sâu sắc, truyền đạt thông điệp: “Con người tồn tại với hai thực thể, thể xác và linh hồn, hai thực thể này tương tác hài hòa nhưng vẫn giữ tính riêng biệt. Con người cần phải liên tục đấu tranh với chính mình, điều chỉnh, kiểm soát những nhu cầu, ham muốn để đạt được sự cân bằng hoàn hảo giữa linh hồn và thể xác, hướng tới sự hoàn thiện cá nhân. Đó là cách sống thành thật, trong sạch, sống vì mọi người, không thể sống giả dối, theo đuổi vật chất, hay lợi dụng đau khổ của người khác...”. Triết lí về con người, về mối quan hệ giữa linh hồn và thể xác, cũng như về cách sống và lẽ sống của con người của Lưu Quang Vũ được biểu đạt một cách logic, lạc quan và cao thượng qua tác phẩm nghệ thuật này. Điều này cùng với khả năng sáng tạo nghệ thuật của tác giả đã làm cho vở kịch mang lại giá trị nhân văn cao, mở ra tầm nhìn nhân loại.
