Tính chất của cuộc cách mạng tháng Hai năm 1917 ở Nga là gì?

1. Tình hình Nga trước cuộc Cách mạng Tháng Hai

Chế độ Sa hoàng bảo thủ đã dẫn đến việc hình thành các tổ chức tư bản độc quyền nhưng vẫn giữ ảnh hưởng phong kiến thông qua các tước vị cha truyền con nối. Các đại tư bản kiểm soát phần lớn các ngành công nghiệp Nga như dầu mỏ, than đá, luyện kim, đường sắt... Giai cấp công nhân bị bóc lột và đối xử tàn tệ như nô lệ trong các mỏ và nhà máy. Người nông dân vì không chịu nổi tô thuế đã bỏ ruộng đất và di cư đến các thành phố lớn. Ruộng đất chủ yếu nằm trong tay địa chủ, quý tộc và nhà thờ. Tình trạng cực khổ đã khiến nhiều nông dân rơi vào cảnh bần cùng. Đến năm 1917, đa số người dân Nga mất niềm tin vào chế độ Sa hoàng, và nạn tham nhũng tràn lan trong chính phủ làm nền kinh tế Nga thêm lạc hậu.

Dưới ảnh hưởng nặng nề của chế độ phong kiến, mức độ phát triển tư bản ở Nga chỉ đạt mức trung bình so với các nước châu Âu. Sản xuất ở Nga chủ yếu dựa vào sức người, năng suất thấp, công nghệ lạc hậu, và phần lớn lợi nhuận phụ thuộc vào việc xuất khẩu nguyên liệu thô sang phương Tây, đặc biệt là Anh, Pháp và Đức. Phương Tây xem Nga vừa là thị trường tiêu thụ hàng hóa, vừa là nguồn cung cấp nguyên liệu thô quan trọng cho nền công nghiệp của họ.

Cuộc sống của người dân Nga dưới thời Sa hoàng ngày càng bần cùng, dẫn đến nhiều phong trào đấu tranh, đỉnh cao là cuộc Cách mạng Tháng Hai lật đổ chế độ phong kiến tồn tại hàng trăm năm. Để dập tắt phong trào dân chủ, Sa hoàng và các đại tư bản đã gia tăng bạo lực, tước bỏ quyền tự do của công nhân và nông dân. Sa hoàng duy trì đội quân lớn cùng lực lượng cảnh sát, hiến binh để đàn áp các hành động chống đối bằng bạo lực.

Những mâu thuẫn giữa giai cấp công nhân, nông dân Nga với tầng lớp tư bản, chủ nô và Sa hoàng, cùng sự tranh giành quyền lợi giữa tư bản Nga với tư bản nước ngoài, đã khiến Nga phong kiến như một ly nước đầy. Chỉ cần một giọt nước nữa cũng đủ làm tràn ly.

Việc Sa hoàng can thiệp vào Thế chiến thứ nhất chính là giọt nước làm tràn ly. Cuộc chiến kéo dài đã khiến quân đội Nga gánh chịu thương vong nặng nề hơn bất kỳ quốc gia nào. Không chỉ thất bại trên chiến trường, chiến tranh còn phá hủy nền kinh tế nửa tư bản, nửa phong kiến của Nga. Ở các thành phố lớn, việc cung cấp thực phẩm như bánh mì, đường, sữa trở nên khan hiếm, nạn đói lan rộng ở nhiều vùng nông thôn gây ra tình cảnh thảm khốc. Điều này đã làm phong trào đấu tranh của người dân gia tăng, tạo điều kiện cho cuộc cách mạng lật đổ chế độ Sa hoàng.

2. Diễn biến của Cách mạng Tháng Hai năm 1917 ở Nga

Cuộc cách mạng bắt đầu với cuộc biểu tình vào ngày 23 tháng 2 (theo lịch mới là 8 tháng 3) của 90.000 nữ công nhân tại Pê-tơ-rô-grát (nay là Xanh Pê-téc-bua). Ba ngày sau, cuộc tổng bãi công bắt đầu, nhận được sự ủng hộ của công nhân toàn thành phố.

Vào ngày 10 tháng 3, đảng Bolshevik quyết định phát động tổng bãi công chính trị trên toàn thành phố, dẫn đến các cuộc xung đột giữa người biểu tình và cảnh sát. Đến ngày 11 tháng 3, công nhân theo chỉ thị của đảng Bolshevik đã chuyển sang khởi nghĩa vũ trang, tước vũ khí của cảnh sát và kêu gọi binh lính đứng về phía cách mạng để lật đổ Nga hoàng. Vào chiều hôm đó, nhiều đơn vị quân đội đã hỗ trợ nhân dân và bắn vào cảnh sát.

Vào ngày 27 tháng 2 (theo lịch mới là 12 tháng 3), cuộc khởi nghĩa đã lan rộng khắp thành phố. Chính quyền Nga hoàng buộc phải điều động 60.000 binh lính từ mặt trận trở về để đàn áp phong trào. Tuy nhiên, những binh lính được nhân dân cảm hóa đã quay súng bắn vào cảnh sát và bắt giữ các bộ trưởng cùng tướng lĩnh của Sa hoàng. Sa hoàng Nikolai II phải thoái vị, chấm dứt đế quốc Nga.

Ngày 27 tháng 2 (12 tháng 3), dưới sự lãnh đạo của Đảng Bôn-sê-vích, công nhân đã chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang. Những binh lính được giác ngộ đã gia nhập cách mạng. Quân khởi nghĩa chiếm lĩnh các cơ quan công quyền và bắt giữ các tướng tá của Nga hoàng, đánh dấu sự sụp đổ của chế độ quân chủ chuyên chế.

Chỉ trong vòng 8 ngày, cuộc Cách mạng Tháng Hai đã thành công trong việc lật đổ hoàn toàn chế độ Sa hoàng đã tồn tại hàng thế kỷ. Mặc dù chế độ cũ đã bị lật đổ và chính quyền mới đã lên nắm quyền, nhưng nước Nga theo chế độ cộng hòa dân chủ đối mặt với tình trạng mới phức tạp. Quyền lực của chính quyền mới bị phân tán giữa các tổ chức Xô viết và chính quyền dân chủ tư sản.

Phong trào cách mạng diễn ra trên toàn quốc với quần chúng bầu ra các xô-viết đại diện cho công nhân, nông dân và binh lính. Đồng thời, giai cấp tư sản thành lập Chính phủ lâm thời với đại biểu từ tầng lớp tư sản và đại địa chủ. Cách mạng dân chủ tư sản tháng Hai đã đạt thắng lợi tại Nga.

3. Tính chất của cách mạng tháng 2 năm 1917 ở Nga

Cách mạng Tháng Hai ở Nga mang tính chất dân chủ tư sản kiểu mới

Theo quan điểm của đảng Bolshevik, cách mạng Tháng Hai được coi là một cuộc cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới bởi vì giai cấp công nhân lãnh đạo và mục tiêu cuối cùng là xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa thay vì tư bản chủ nghĩa. Cuộc cách mạng này đã dẫn đến sự hình thành của hai chính quyền: chính phủ tư sản lâm thời và chính quyền Soviet. Mặc dù vào thời điểm đó phái Menshevik chiếm ưu thế trong các Soviet và Bolshevik chỉ là thiểu số, sự ủng hộ của quần chúng đã nhanh chóng thay đổi tình hình, tạo điều kiện cho Bolshevik giành quyền lực trong cuộc Cách mạng Tháng Mười.

Cách mạng Tháng Hai ở Nga đánh dấu sự khởi đầu của cuộc cách mạng dân chủ tư sản. Vào ngày 23 tháng 2 năm 1917, cuộc cách mạng bắt đầu với cuộc biểu tình của 90.000 nữ công nhân ở Pê-tơ-rô-grát, sau đó nhanh chóng chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang.

Về bản chất, Cách mạng Tháng Hai là một cuộc cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới, được lãnh đạo bởi giai cấp công nhân với mục tiêu xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa thay vì chế độ tư bản chủ nghĩa. Cuộc cách mạng đã thành lập hai chính quyền: chính phủ tư sản lâm thời và Xô Viết.

4. Kết quả của cuộc cách mạng tháng 2 năm 1917 ở Nga

Trong quá trình khởi nghĩa, theo chỉ thị của đảng Bolshevik, công nhân và binh lính đã thành lập các Soviet đại biểu. Vào chiều ngày 27 tháng 2, hội nghị các Soviet toàn Petrograd đã họp và bầu ra một lãnh đạo thống nhất cho Soviet đại biểu công nhân và binh lính Petrograd. Ngay sau khi đế quốc Nga sụp đổ, Soviet đại biểu công nhân và binh lính Petrograd đã đảm nhiệm việc điều hành nhà nước.

Phái Menshevik, đang chiếm ưu thế trong các Soviet, đặc biệt là tại Petrograd, cùng với các đảng phái khác như đảng Xã hội Cách mạng, đã quyết định thành lập chính quyền trung ương. Vào ngày 2 tháng 3 (15-3), chính phủ lâm thời được thành lập dưới sự lãnh đạo của huân tước Georgy Lvov. Với sự sụp đổ của chế độ Nga Hoàng, nước Nga chứng kiến sự ra đời của chính phủ lâm thời và các Soviet bao gồm đại biểu công nhân và binh lính. Người Bolshevik xem chính phủ lâm thời là chính phủ tư sản, dù thực tế nó do các đảng cánh tả như Menshevik, Xã hội Cách mạng hợp tác với các đảng cánh hữu theo các ý thức hệ khác như chủ nghĩa tự do, chủ nghĩa lập hiến sáng lập.