Tính chất của sĩ diện con người

Trong một xã hội mà những người chỉ quan trọng vẻ bề ngoài mà không cần đến phẩm chất, thì xã hội đó sẽ đầy rẫy sự ích kỉ, giả dối, trơ tráo và bỉ ổi.

Liệu sĩ diện có cần thiết không? Đương nhiên là cần thiết. Chúng ta thường nghe mọi người nói về nhau rằng “anh ta chỉ là cái đồ sĩ diện”, “cô ta chỉ là cái đồ sĩ diện”, … Đối thoại này trở nên phổ biến, và nó đã ăn sâu vào suy nghĩ xã hội, khiến con người tin rằng “sĩ diện” là điều không tốt, không đáng khen ngợi. Thật đáng tiếc! Khi sĩ diện dần mất đi, sẽ đồng thời kéo theo sự suy thoái về đạo đức và văn minh. Sĩ diện là điều cần thiết, đặc biệt là với những người có trí thức.

Về bản chất, sĩ diện cần phải được hiểu đúng đắn và đầy đủ. Nếu coi sĩ diện là điều tốt và cần phải thể hiện hết sức có thể, thì cũng không đúng. Vì có những trường hợp mà sự quá mức là rất nguy hiểm, giống như một người gầy quá cố ý ăn thêm nhiều đạm để tăng cân, kết quả không chỉ là tăng cân mà còn có thể gặp phải các vấn đề về tim mạch. Sĩ diện cũng vậy, cần biết điều chỉnh. Đáng chú ý là gần đây, sĩ diện trong xã hội của chúng ta đang không điều chỉnh một cách cân đối mà lại thiếu sót nghiêm trọng.

Hãy thảo luận về sự quá mức của cái sĩ diện.

Trong một xã hội nơi mà sĩ diện trở nên quá mức, đôi khi được gọi là “sĩ diện hão”, thì điều đó cũng rất nguy hiểm. Nó khiến con người sống trong thế giới hư ảo, càng thêm “hão” thì càng xa cách thực tế hơn. Ví dụ, nếu bạn đi làm mà không bao giờ đòi hỏi tiền công và chỉ mong người ta tự giác chi trả vì không muốn làm mất “cao quý” của mình, nếu bạn cứ cố gắng làm những công việc phù hợp với trình độ chỉ vì không muốn tự cho mình xuống cấp, thì đó là sĩ diện hão. Nếu bạn cố gắng làm những việc mà bạn biết sẽ quá sức vì sợ bị từ chối hoặc không muốn chấp nhận sự không đủ năng lực, thì bạn cũng đang biểu hiện sĩ diện hão. Cái sĩ diện đó thực sự là mối nguy hiểm. Nếu bạn không có đủ tiền để sống, nếu bạn tự đặt mình vào tình thế thất bại trong công việc, thì danh vọng của bạn không chỉ không giúp ích gì cho bạn mà còn không mang lại lợi ích gì cho xã hội, không đáng với danh vọng đó. Vì vậy, việc kiềm chế sĩ diện quá mức là điều đúng, là cần thiết. Vấn đề là kiềm chế ở mức độ nào và phương pháp nào là quan trọng.

Như đã đề cập ở trên, có vẻ như đã từng có thời kỳ mà sĩ diện trở nên quá dư thừa và sau đó, mọi người dần sợ hãi nó, thấy bất cứ ai có dấu hiệu của sĩ diện là người ta lại chỉ trích. Sự chỉ trích nhiều hơn, dần dần nó trở thành biểu hiện của sự ngu ngốc, hời hợt. Nó dần lan rộng vào ý thức xã hội, đặc biệt là trong những thế hệ sau và dần dần, ý nghĩa thực sự của “sĩ diện” dường như đã bị lãng quên, chỉ còn lại là biểu hiện châm biếm.

Vậy ý nghĩa chân thật của sĩ diện là gì?

Theo nghĩa tích cực, sĩ diện là sự tự trọng, là niềm tự hào của bản người. Người trí thức làm việc mà không đòi hỏi tiền công là vì không muốn trí thức của mình trở nên như một món hàng, anh ta cũng không muốn làm những công việc mà anh ta cho là thấp hèn vì anh ta tin rằng trí thức của mình cần được sử dụng cho những công việc có ích hơn, anh ta muốn cố gắng làm những công việc quá sức là để tự hoàn thiện bản thân… Tất cả những điều này đều là biểu hiện của sự tự hào, sự kiên cường mà mỗi người cần phải có, không chỉ dành cho những người mang trọng trách của trí thức. Vấn đề là nếu những biểu hiện này, hoặc những gì chúng ta gọi là sĩ diện đi quá xa, thì chúng sẽ trở thành “hão”, và không mang lại kết quả như chúng ta mong đợi.
Nhưng nếu không có sĩ diện, hoặc sĩ diện quá ít, thì cũng có nghĩa là không còn sự tự hào, và thậm chí có thể là không còn cả sự tự trọng.

Hãy thử đảo ngược lại những ví dụ trên. Nếu người trí thức lao động trí não mà luôn nghĩ về tiền bạc, thì anh ta đã coi tri thức như một món hàng để mua bán. Nếu anh ta sẵn lòng bỏ tri thức của mình chỉ để kiếm tiền, thì anh ta không xứng là trí thức. Điều quan trọng hơn là sản phẩm anh ta mang lại cho xã hội. Khác với hàng hóa vật chất, tri thức được đưa vào xã hội bởi những bộ não thực dụng và tham lam không bao giờ có thể tạo ra sản phẩm tốt.

Hãy quan sát cuộc sống hàng ngày, chúng ta sẽ thấy những hậu quả của việc không coi trọng sĩ diện. Người ta vi phạm pháp luật nếu không bị bắt, vượt đèn đỏ, vứt rác xuống sông hồ, v.v. Họ cạnh tranh và xô đẩy nhau để lên xe bus hoặc tranh giành hàng hóa. Một số giáo viên tiết lộ thông tin cá nhân và giúp đỡ sinh viên gian lận. Có người công khai tuyên bố rằng tiền là quan trọng hơn đạo đức nghề nghiệp. Tất cả những điều này xảy ra vì không cần sĩ diện!

Tại sao?

Chỉ vì không cần sĩ diện!

Nếu không cần sĩ diện, thì không còn nguyên tắc và tự trọng nữa.

Thỉnh thoảng, những người được xem là lịch lãm và đáng kính vẫn tự cho rằng họ đang sĩ diện. Thậm chí, đôi khi người ta nhận định sai lầm về họ vì họ chỉ quan tâm đến việc mặc đẹp và sử dụng ngôn từ cao ngạo. Nhưng thực tế, đó chỉ là sĩ diện hão, một dạng sĩ diện phổ biến trong thời đại hiện nay. Điều đáng lo ngại hơn, nó không phải là sĩ diện được xây dựng từ lòng kiêu hãnh đích thực, mà là sĩ diện ảo tưởng, không dựa trên nhân cách và trí tuệ.

Khi xã hội tràn ngập những người chỉ cần sĩ diện hão mà không cần sĩ diện chính đáng, thì xã hội đó cũng tràn ngập sự ích kỉ, giả dối, trơ tráo và bỉ ổi. Và khi những thứ đó ngày càng lấp đầy, những giá trị thực sự của trí tuệ và danh dự sẽ mất đi, ảnh hưởng không chỉ đến hình ảnh xã hội mà còn đến mọi lĩnh vực từ khoa học, văn hóa, kinh tế đến chính trị.

Để đưa sĩ diện chính đáng vào cuộc sống hàng ngày, trí thức cần là những người đi đầu, vì họ là những người dẫn đường, những nhà giáo dục. Mỗi người cần nhận ra giá trị của danh dự và lòng kiêu hãnh. Bây giờ, việc khơi dậy sĩ diện là cần thiết trong việc xây dựng một xã hội văn minh và phát triển.

Theo ĐẶNG VŨ TUẤN SƠN