Buzz
- Bài này nói về một tỉnh cũ của Việt Nam. Xem thêm các nghĩa khác tại Hà Đông (định hướng)
Hà Đông từng là một tỉnh của Việt Nam.
Tên gọi Hà Đông được chọn để thay thế tên cũ là Cầu Đơ vào ngày 6 tháng 12 năm 1904. Trước đây, tỉnh Cầu Đơ nguyên là một phần của tỉnh Hà Nội, nhưng đã được đổi tên sau khi phần thành Hà Nội được nhượng lại cho Pháp và tỉnh lỵ chuyển về Cầu Đơ. Tỉnh Hà Đông còn được biết đến là Xứ Sơn Nam Thượng thuộc trấn Sơn Nam.
Sau khi mở rộng vào năm 2008, tỉnh Hà Đông trở thành một phần của thành phố Hà Nội.
Địa lý
Hà Đông là một tỉnh có địa hình thấp trũng, thường ngập lụt nếu không có đê bao, với vị trí địa lý như sau:
- Phía tây bắc giáp tỉnh Sơn Tây
- Phía tây nam giáp tỉnh Hòa Bình
- Phía nam giáp tỉnh Hà Nam
- Phía đông nam giáp tỉnh Hưng Yên
- Phía đông bắc giáp tỉnh Bắc Ninh
- Phía bắc giáp tỉnh Phúc Yên.
Phía tây nam của tỉnh, thuộc phủ Mỹ Đức, có địa hình đồi núi (bao gồm vùng Hương Sơn), xuất phát từ mạn Đà Giang. Các con sông chính tạo thành ranh giới của tỉnh gồm: sông Hồng (phía đông), sông Đáy tức Hát Giang (phía tây giáp Sơn Tây), phía nam có sông Giè (hay sông Giẽ, Màn Giang), và sông Nhuệ (Nhuệ Giang) chảy qua trung tâm tỉnh.
Hà Đông có diện tích khoảng 1.250 km².
Vào thập niên 1920, dân số tỉnh Hà Đông khoảng 786.000 người, chủ yếu là người Kinh, cùng khoảng 4.500 người Mường sống ở vùng Chợ Bến, phủ Mỹ Đức.
Quản lý hành chính
Tỉnh Hà Đông bao gồm 9 đơn vị hành chính cấp huyện: thị xã Hà Đông (tỉnh lỵ) và 8 huyện Chương Mỹ, Đan Phượng, Hoài Đức, Mỹ Đức, Phú Xuyên, Thanh Oai, Thường Tín, Ứng Hòa.
Quá trình lịch sử
Công sứ Pháp đầu tiên của tỉnh Hà Đông là Duranton (1904 - 1906).
Tỉnh Hà Đông bao gồm 4 phủ: Hoài Đức (có thêm huyện Đan Phượng từ tỉnh Sơn Tây), Mỹ Đức, Thường Tín và Ứng Hòa. Thị xã Hà Đông, trước đây gọi là Cầu Đơ, là tỉnh lỵ.
Năm 1915, huyện Hoàn Long của thành phố Hà Nội (gồm một phần huyện Thọ Xương, Vĩnh Thuận cũ và một số khu vực lân cận thuộc huyện Từ Liêm sau này) được sáp nhập vào tỉnh Hà Đông.
Đến năm 1942, huyện Hoàn Long được sáp nhập trở lại vào thành phố Hà Nội và trở thành Đại lý đặc biệt Hoàn Long.
Năm 1961, phần lớn huyện Thanh Trì và một phần xã Kiến Hưng được chuyển về Hà Nội; 5 xã thuộc huyện Đan Phượng là Tân Dân (Thượng Cát), Tân Tiến (Liên Mạc), Trần Phú (Phú Diễn), Trung Kiên (Tây Tựu), Minh Khai cùng với 3 xã Hữu Hưng (Tây Mỗ và Đại Mỗ), Kiên Cương (Trung Văn), Xuân Phương, một phần các xã Vân Canh, Di Trạch thuộc huyện Hoài Đức và một phần xã Vạn Phúc thuộc thị xã Hà Đông, được cắt chuyển về huyện Từ Liêm mới thành lập.
Ngày 1 tháng 7 năm 1965, hai tỉnh Hà Đông và Sơn Tây hợp nhất thành tỉnh Hà Tây. Trước khi hợp nhất, tỉnh Hà Đông có tỉnh lỵ là thị xã Hà Đông và 8 huyện: Chương Mỹ, Đan Phượng, Hoài Đức, Mỹ Đức, Phú Xuyên, Thanh Oai, Thường Tín, Ứng Hòa.
Kinh tế
Thương mại
Hà Đông nổi tiếng với nhiều sản vật nông nghiệp và làng nghề thủ công phát đạt, nên thương mại rất phát triển. Toàn tỉnh có hơn 150 chợ, lớn nhất là chợ Đơ (nay là chợ Hà Đông), tiếp theo là các chợ: chợ Bằng ở phủ Thường Tín, chợ Canh (làng Vân Canh), chợ Mỗ (làng Đại Mỗ), chợ Chuông thuộc làng Chuông ở phía Nam làng Đôn Thư, chợ Đình làng Phương Đình, chợ Bến phủ Mỹ Đức (giáp Hòa Bình), chợ Gôi, chợ Mơ (làng Hoàng Mai), chợ Sét. Chợ Chuông (thuộc thôn Chung Chính, ở giữa làng Chuông) họp mỗi tháng 6 phiên chính vào các ngày 4, 10, 14, 20, 24, 30 Âm lịch, nếu vào tháng thiếu thì họp vào mồng 1 tháng tiếp theo. Chợ Chuông thuộc xã Phương Trung, huyện Thanh Oai, có Bia lập thị từ thời cổ.
