Tình hình vải thiều mất mùa 'chưa từng có' ở thủ phủ

Thường vào thời điểm này mỗi năm, vải thiều ở Lục Ngạn thường bắt đầu chín, nhưng năm nay phần lớn đã mất mùa, nhiều hộ thậm chí không thu hoạch được một quả nào.

Cảnh vườn vải thiều của anh Nông Văn Thứ ở thôn Bến, xã Cấm Sơn, Lục Ngạn

Anh Thứ trồng toàn bộ giống vải thiều chính vụ trong vườn của mình, để phân biệt với loại sớm như u trứng, u hồng, Thanh Hà. Thông thường, vào cuối tháng 12 âm lịch, vải thiều sẽ bắt đầu bung hoa và đến cuối tháng Giêng sẽ nở rộ.

Anh Thứ nhận thấy vườn báo hoa từ tháng 12 nhưng khi mới nảy mầm khoảng 1-2 cm thì gặp cơn mưa rét. Sau đó, hoa héo và rụng, dù anh đã tưới nước suốt 10 ngày liên tục nhưng không thể cứu vãn được tình hình.

Với kích thước đất này, hàng năm gia đình anh thu hoạch được khoảng 8-9 tấn vải, sau khi trừ chi phí, lời lãi lên đến hơn 100 triệu đồng. Ngay cả trong những năm mất mùa, họ cũng thu được ít nhất hai tấn trở lên. 'Trong hơn 20 năm trồng vải, chưa bao giờ có năm nào mất trắng như năm nay', anh chia sẻ.

Trong cùng xã, khoảng 90% các hộ trồng vải đều đối mặt với tình hình tương tự. Như anh Nông Văn Trưởng, 45 tuổi, với 200 cây vải 'không ra được một quả'. Anh Ngân Văn Huy, 44 tuổi, với 300 cây chỉ 'được vài cân'.

Anh Huy kể rằng vào cuối năm, anh thấy hoa vải nở ra nhưng chỉ sau một cơn mưa rét, tất cả đều cháy sạch. Cơn mưa ấy hại đến nỗi cả quả mít to như cái cốc cũng đồng loạt thối rữa.

'Kể từ khi biết đến cây vải, tôi chưa từng chứng kiến mất mùa như năm nay. Cả nhà tôi, từ ông bà đến bố mẹ đều không nhớ có hiện tượng này từ trước', anh chia sẻ.

Cách đó khoảng 30 km, tại xã Mỹ An, một trong những nơi có diện tích trồng vải lớn nhất ở Lục Ngạn, tình hình không khá hơn. 'Tôi đã trồng vải suốt 40 năm nhưng chưa từng thấy năm nào tồi tệ như năm nay', ông Lê Văn Đại, 68 tuổi, thôn An Phú than thở. 'Mỗi dịp Tết đều đem lại lộc, nhưng năm nay chỉ thấy lộc mà không thấy quả'.

Nhà ông có khoảng 500 cây vải, chủ yếu là loại vải chính vụ, cùng với một số ít cây u và Thanh Hà. Một số hộ trong khu vực vẫn thu được vải u hồng nhưng nhà ông 'chỉ thu được vài sọt' và chất lượng còn kém.

Ở Hải Dương, nơi có diện tích vải lớn thứ hai ở cả nước, cũng đối mặt với tình hình tương tự. Vào thời điểm này hàng năm, gia đình chị Yến Thanh, 30 tuổi, ở xã Thanh Khê, huyện Thanh Hà sẵn sàng thu hoạch vải thiều. Trung bình mỗi mùa, hơn một hecta đất của gia đình chị cho thu hoạch khoảng chục tấn quả.

Tuy nhiên, năm nay, gần 1.000 cây của họ không ra hoa, chỉ đâm chồi non. 'Bà ngoại tôi đã sống hơn 80 năm tại thủ phủ vải thiều nhưng năm nay là lần đầu tiên cô nhìn thấy cả cánh đồng xanh lơ', Thanh chia sẻ, và cho biết gia đình đã thử nhiều cách để kích thích cây ra hoa, thậm chí là việc bón phân, nhưng chỉ có tác dụng trên lá cây.

Theo ông Chu Văn Báo, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn huyện Lục Ngạn, 17.300 ha đất trồng vải trong địa phương, với 70% đợt vải sớm và khoảng 20%-30% vải chính vụ đã được thu hoạch.

'Toàn bộ huyện chứng kiến mất mùa chưa từng có', ông Báo nói.

Giải thích nguyên nhân, ông chỉ ra rằng cây vải thiều bị ảnh hưởng mạnh bởi thời tiết, cần có thời gian rét sớm để trổ hoa. Thêm vào đó, từ giữa tháng 1 đến giữa tháng 2, các đợt không khí lạnh ngắn kèm theo mưa kéo dài và độ ẩm cao đã khiến cho hoa bị rụng. Thời tiết biến đổi phức tạp, do đó, cùng loại vải nhưng mỗi gia đình xử lý sớm hoặc muộn một vài ngày đã dẫn đến sự chênh lệch trong thu hoạch.

Ngoài ra, theo quy luật, sau mỗi 3 - 4 năm mùa màng sẽ có một năm mất mùa, như câu 'một năm làm quả, một năm trả cành', trong khi vải thiều ở địa phương đã có 4 năm liên tiếp thu hoạch.

Đại diện Phòng Cây công nghiệp và Cây ăn quả (Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) cũng cho biết rằng vải thiều là loại cây ăn quả đòi hỏi nhiệt độ thấp và độ ẩm tương đối thấp để kích thích mầm hoa nảy mầm và ra hoa.

Vụ vải năm 2024, nhiệt độ trong những tháng cuối năm 2023 tăng cao hơn trung bình nhiều năm, và các đợt rét kéo dài muộn kèm theo mưa nhỏ đã làm giảm tỷ lệ ra hoa của vải thiều. Mặc dù vải chính vụ yêu cầu điều kiện lạnh, nhưng giống vải sớm ít chịu ảnh hưởng của thời tiết, nên sản lượng vải trong năm 2024 không giảm đáng kể.

Hiện có trên 56.000 ha vải trên toàn quốc, với Bắc Giang (29.600 ha), Hải Dương (8.800 nghìn ha), Lạng Sơn (1.400 ha), Hưng Yên và Quảng Ninh (1.300 ha) là các tỉnh chủ yếu trồng vải. Sản lượng vải năm 2024 dự kiến đạt khoảng 200.000 tấn, giảm khoảng 50% so với năm 2023. Bắc Giang dự kiến đạt 100.000 tấn (giảm 50%), Hải Dương đạt 45.000 tấn (giảm 77%). Hưng Yên chủ yếu trồng vải sớm nên sản lượng không thay đổi so với năm trước.

Khi gặp khó khăn với thời tiết, các cơ quan chuyên môn tại Lục Ngạn đã thực hiện các biện pháp kỹ thuật để theo dõi tình hình cụ thể từng diện tích. Đối với các cây đã ra hoa, họ tưới nước đủ ẩm và bón phân để giữ quả; còn cây chưa ra hoa, họ tiếp tục tưới nước và sử dụng chế phẩm kích thích ra hoa. Khi không thấy ra hoa nữa, họ khuyến cáo dọn vườn, cắt tỉa tùy theo từng thời điểm để chuẩn bị cho mùa mới.

Mất mùa đã ảnh hưởng nặng nề đến cuộc sống của người dân vì hầu hết các gia đình đều phụ thuộc vào mùa vụ vải. Khi thấy cây không ra hoa, nhiều hộ ở Lục Ngạn đã buộc phải tìm kiếm công việc làm thuê ngoài hoặc gửi con em đi làm. Một số gia đình đã phải đốn bỏ vườn vải để chuyển đổi sang cây trồng khác.

'Mọi năm, từ mảnh vườn vải của tôi, thu nhập khoảng 300 triệu đồng, nhưng năm nay chẳng có gì cả. Với 7 miệng ăn, không có 200 triệu đồng để chi tiêu cơ bản trong một năm thì thực sự khó khăn', ông Lê Văn Đại chia sẻ.

Sau 50 năm làm nông dân, ông kể rằng luôn phải đối mặt với tình trạng 'có mùa mất giá, có giá mất mùa'. Giống như nhiều người khác, ruộng của ông đã chuyển sang trồng vải. Khi giá vải chỉ từ 3.000-5.000 đồng/kg, ông đã giảm diện tích vải để trồng bưởi. Nhưng khi ruộng bưởi được thu hoạch, thị trường lại quá cạnh tranh, giá rẻ, thậm chí không bán được. Hai năm trước, ông lại cắt bớt ruộng bưởi để trồng vải.

Hiện tại, các con gái và con dâu của ông đã đi làm công ty, trong khi đàn ông ở nhà lo việc trồng trọt, chăn nuôi, và tham gia công việc xây dựng. 'Nhìn vườn mà lòng nặng trĩu', ông chia sẻ.

Anh Nông Văn Trưởng mất tay phải do tai nạn điện hơn 10 năm trước, và anh chỉ có 200 gốc vải để nuôi con cái. Kể từ khi vải không ra hoa, vợ anh phải đi làm công nhân, còn anh ở nhà chăm sóc con và làm những công việc nhẹ nhàng. Gần đây, người hàng xóm cho anh mượn rẫy keo để trồng xen ngô.

'Các ngày gần đây tôi cũng đang chăm chỉ trồng ngô và nuôi thêm gia súc', anh chia sẻ.

Khi vải không ra hoa, anh cũng ngừng đầu tư phân bón. Số phân lân không sử dụng được cũng không thể trả lại cho công ty, chỉ có thể để dành cho năm sau dù lo ngại chất lượng không còn tốt. 'May là công ty cho các hộ nợ phân đến mùa vải sau mới phải trả, nếu không sẽ khó xoay sở', anh nói.

Hơn một hecta vải thiều là nguồn thu nhập chính của gia đình chị Thanh nhưng năm nay mất mát toàn bộ. Gia đình chỉ hy vọng vào vài chục gốc vải u hồng, u trứng cho quả sớm. Giá bán vải sớm tăng cao hơn nhưng tiền lãi chỉ đủ trả chi phí phân bón, chăm sóc và nhân công.

'Nhà tôi ba đời trồng vải thiều, không có nguồn thu khác, nên giờ không biết phải làm sao để có thu nhập', người phụ nữ 30 tuổi chia sẻ.

Quỳnh Nguyễn - Phan Dương